Yolluk Girişi

Yolluk girişleri, şekillendirme boşluğuna açılan ve erimiş metalin geçtiği küçük deliklerdir. Metal yolluk kanalından geçerek memeye gelir. Meme, yolluk kanalının parça ile birleştiği kısımdır ve çeşitli tipler uygulanarak daraltılmış durumdadır. Memeler tasarlanırken metal kalıp içinde ergimiş metalin dolaşımının en kolay olacağı yerde meydana getirilmelidir. Kalıp ayrılma yüzeyinin yeri, meme tasarımında önemli bir faktördür. Ayrılma yüzeyi öyle bir yerden geçer ki kalıbın bir yarısında derin bir kısım diğerinde ise sığ bir kısım kalabilir. Bu durumda metalin kalıbın derin kısmını rahatça doldurması için daha dik açı ile içeri girmesi gerekir. Metalin düşü hızla içinde aktığı döküm yolluğu sayesinde metal ışını, hemen kalıp boşluğu öncesinde akıntının hızını yükselten yolluk girişine yönelir. Yolluk girişi, kalıp boşluğunun eksiksiz dolmasını sağlamalı, metali mümkün olduğunca tek bir ışın halinde yumuşak yön değişimleriyle kalıp boşluğuna yöneltmeli, kalıp parçalarına sıvı sütunun zedeleyici şekilde çarpmasını önlemeli, kalıbın sıcaklığını aynı tutmalı, kolay ve ucuz şekilde tamamlanmış döküm parçasından ayrılabilmeli ve döküm parçasının dış görünümünü olumsuz yönde etkilememelidir.

Yolluk girişinin çabuk dolması arzu edildiğinden, genişliği olabildiğince küçül tutulmalıdır. Sadece istisnalarda yolluk girişi, sıvı metalin zamanından önce cidarlara temas etmesi ve bazen hava kanarlına akması yüzünden, döküm parçalarına eşit genişliktedir.

Yolluk girişi genellikle kalın kesitli kısımlara konulsa da bazı durumlarda döküm parçasının ince cidarlı bir noktasına yerleştirilebilir. Kalın kesitten yolluk girişi verildiğinde döküm parçasının en uzakta kalan bölümlerine, kalıp boşluğu içinde akış olmaktan soğumuş ve kalıp plakasına pek fazla ısı vermeden, çabuk katılaşan metal ulaşır. İnce cidarlı bölümde verilen yolluktan ise kalıp boşluğuna az ama sıcak metal ulaşır ve kalıbı ısıtır, uzun süre sıvı halde kalır. İlk önce döküm parçasının kalın cidarlı bölümü oldurulmak zorundadır, buradan taşan sıvı metal, ince cidarlı kısımları dolduracaktır. İnce cidarlı bölümdeki metal çabuk katılaşır ve o ana kadar, sıvı halde olan kalın cidarlı bölümdeki metalin artçı basıncı altındadır. İmalat sırasında, yolluk girişi kesiti büyüdükçe, kalın cidarlı döküm parçalarında porozite oluşumun azaldığı tespit edilmiştir.

Basınçlı döküm kalıpları yolluk girişinin geniş aralıklı tiplerinde ölçü 1,25 mm üzerindedir. İnce aralıklar ise 0,625 mm civarındadır. Çok büyük parçaların meme aralıkları 2,25 mm veya daha fazla aralıkta olabilir. Et kalınlığı çok az olan parçalarda ise bu ölçü, tavsiye edilen ölçüden daha küçük olabilir.

Büyük aralıklı yolluk girişinin en büyük faydası erimiş metalin püskürmeden çok normal bir akışla doldurmasıdır. Bu cins yolluklarla daha düşük enjeksiyon hızıyla çalışılabilir, kalıp sıcaklığı daha rahat kontrol edilebilir ve dökümler daha sağlam çıkar. Zararlı tarafı ise parça yolluktan kolayca ayrılamaz. Elle kırılıp alma yerine kesilmesi gereklidir.

Diğer taraftan, ince kesitli parçalarda doku ikinci derecede önemli ise, iyi bir yüzey elde edebilmek için ince kesitli yolluk girişi tercih edilir. İnce yolluk girişi kullanmanın bir zararlı tarafı, basınç dolaysıyla meydana gelen püskürme sonucu metalin kalıba kaynak edilmiş gibi yapışmasıdır. İnce yolluk girişi kullanmada çok defa meydana gelen bu hal dökülmüş parçanın durumunu etkiler. Kalıp yüzeyine yapışan veya kaynak olan metal parçaları, kazıma, zımparalama veya kimyasal yolla temizlenirler. Bu temizleme, eğer kalıbın yolluk girişinde gerekli düzeltmeler yapılmayacak olursa defalarca tekrarı gereken bir işlem olacaktır.

Bir memenin kullanışlığı, geniş anlamı ile tasarımcının tecrübesine ve belli karakterdeki bir kalıptaki pratik görüşüne bağlıdır.

Şekil 7.6 Ayırma ve uç giriş kanallı kalıplar [1]

Şekil 7.7 Yandan ve yastık giriş kanallı kalıplar [1]

Şekil 7.9 Geniş yüzeyli, ince cidarlı döküm parçalarının yolluk girişleri

Şekil 7.9 da gösterilen yolluk giriş tiplerinin sonuçlarını şu şekilde inceleyebiliriz; (A) İyi bir dolum değil, yüzey hatalı çıkar. (B) İyi bir dolum değil, yüzey çok iyi bir hava boşaltımıyla (A)’dekinden daha iyi. (C) İyi yüzey, ama poroziteli döküm parçası. (D) Yolluk girişinden çok iyi biçimde hava boşaltılmış. Çok iyi döküm parçaları, özellikle düşük cidar kalınlığında geçerlidir. (E) İyi döküm parçaları. Aşırı ısınma tehlikesi bulunduğundan, yolluk girişinin çok iyi soğutulması gerekmektedir. (F) İyi döküm parçaları. Yolluk girişi genişliğinin daha da küçültülmesiyle döküm parçalarının kalitesi de iyileştirilir. (a) Kalıp boşluğu, (b) yolluk girişi, (c) hava cebini ifade eder.

7.3.3.3 Dağıtıcılar

Dağıtıcılar sıvı metali bir yöne ya da çoklu kalıplarda doğrudan düz bir akım üzerinden tüm yönlere yönlendirebilir. Döküm sırasında yekpare memeden geçen sıvı metal, kalıp plakalarından birine çarpar. Burası için ya dağıtıcı çekirdek öngörülür, ya da sıvı metalin çarptığı kalıp plakası, metal akıntısının 90° lik yön değişiminde yumuşak bir dönüş elde etmek için ve dağılmayı önleyecek şekilde hazırlanır.

Genelde sıcak kamara makinelerinde ve dikey soğuk kamara makinelerinde dağıtıcı giriş kesiti, meme kesitinden biraz küçük yapılır. Yatay soğuk kamara makinelerinde dağıtıcı yüksekliği bazen makine ölçülerinin sağladığından daha kalın bir sabit kalıp plakası gerektirir. makine açıldığında, döküm artığının önde bulunan pres pistonundan geçirip dışarı dökülmesi mümkün olmayabilir. Bu durumda, dağıtıcı çekirdek yönlendirme kanalları olan sabit bir piston şeklinde hazırlanabilir. Dağıtıcı çekirdek aynı zamanda yolluğu hareketli kalıp plakası üzerinde kalmasının sağlamak için de kullanılabilir.

Şekil 7.10 da gösterilen dağıtıcı tiplerinin adlandırılmaları şu şekildedir. (a) Konik geçişli, (b) ve (c) iticili, (d) tek yönlendirmeli, (e) konik arkadan kesmeli.

Dağıtıcılar termik olarak çok zorlanmaktadır. Bu nedenle bu parça zaman zaman onarılmak ya da değiştirilmek zorundadır. Yolluğun rahat kalıptan uzaklaştırılması için iticiler kullanılmalıdır.