Yerleşmenin Tarihi Gelişimi

Araştırma sahasının içerisinde bulunduğu Kastamonu ili Batı Karadeniz Bölgesinde yer almaktadır. Batı Karadeniz Bölgesi tarihte “Paflagonya” olarak bilinmektedir. Bölge, geçmişten günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olduğu için önemli tarihi ve kültürel zenginliklere sahiptir.

Paphlagonia bölgesi sınırları; doğuda Vezirköprü, güneyde Çankırı il merkezinde bulunan antik Gangra kenti, batıda Gerede civarına ve kuzeyde Karadeniz olarak belirlenmiştir. Paphlagonların M.Ö 1200 tarihlerinde kavimler göçü ile Anadolu’ya göç etmiş Trakya kökenli toplumlardan oldukları kabul edilir ve Anadolu’nun yerel halklarıyla bağlantılarının oldukları düşünülmektedir (Baran,2003). Antik Paplagonia yani bugünkü adıyla Batı Karadeniz bölümünde yer alan Kastamonu şehri, neolitik dönemden günümüze kadar farklı medeniyetlere ve devletlerin yerleşimine ev sahipliği yapmıştır. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasıyla birlikte zengin bir kültür ve inanç merkezi olmuştur (İbret, Aydınözü ve Uğurlu, 2015).

85

Kastamonu ilçesinin tarihi Hititler dönemine kadar uzanmaktadır. Hititlerden sonra Frigler, Lidyalılar ve Perslerin egemenliği altına girmiştir. Roma imparatorluğu egemenliğine geçen Kastamonu, imparatorluğun bölünmesi ile M.S 395 yılında Bizans egemenliğine girmiştir (URL 1).

Kastamonu 1075’li yıllarda Bizans İmparatorluğundan alınmıştır. Bu şekilde Selçuklu devleti uç beyliklerinden olan Çobanoğullarının merkezi, Candaroğullarının ise payitahtı olmuş, daha sonra Osmanlı Devleti’nin en önemli eyaletleri arasında yer almıştır (Çelebi, 2014).

Kastamonu ve çevresi Türk kültürünün her alanından zengin örneklere sahiptir. Bunun sebebi ise Selçuklu ve Beylikler döneminde buraya göç eden Oğuz Türklerinin de etkisi ile kuvvetli bir Türk kültürü meydana gelmesidir (Yakupoğlu, 2008).

Antik çağlardan günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapmış bu topraklar üzerinde kurulmuş olan Azdavay, yerleşme tarihi oldukça eskiye dayanan bir ilçedir. İlçe özellikle Anadolu’nun Türklere açılmasından sonra buraya gelen Türk boylarının geleneksel kültürlerinin izlerini yüzyıllar boyunca yaşatmış ve yaşatmaktadır.

Azdavay’ın kuruluş tarihi ile ilgili yapılan çalışmalar ve arkeolojik kazılara göre, sahanın yerleşme tarihi M.Ö. 8 yy. da Paflogonyalılara kadar uzanmaktadır. Daha sonra ki süreçlerde Gasgalar, Etiler, Dorlar, Kimerler, Lidyalılar, İranlılar, Kapodokyalılar, Helenler, Pantuslar, Galadyalılar, Bitonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar egemen olmuştur. Candaroğulları zamanında Kastamonu sancağına bağlı 36 kadılıktan biri olarak idare edilmiş, 1460 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Kastamonu’yu Osmanlı topraklarına katmasıyla Azdavay’ da Osmanlı İmparatorluğuna dâhil edilmiştir (URL 2).

Azdavay isminin kökeni ile ilgili net bir tespit yapma yapılmamıştır. Bilge Umar, “Türkiye’deki Tarihsel Adlar ve Paphlagonia” adlı eserinde birkaç görüş ileri sürmektedir. Bu görüşlere göre göre Ermenice Asduadzadzin (Tanrıyı Doğuran; Meryem Ana) klisesinin adı kaynak olmuş olabilir. Umar’ın diğer bir tezi de ‘Azda’ bölümünün ‘Ana Tanrıça Tapınıcı’ anlamındaki “Adada”nın çeşitlenmesi ‘Azada’

86

olmasıdır. Sonraki-vay kısmının da ‘tapınağı’ anlamına gelebileceğini söyleyen yazar; böylece ‘Azdawa’ kelimesinin (Ana Tanrıça tapınıcısı halkın tapınağının bulunduğu kentcik ) Azadavay adına kökenlik teşkil edebileceği ihtimali üzerinde durur ( URL 3).

Azdavay Osmanlılar zamanında Daday’a bağlı kadılık olarak görülmektedir. Daday 1868 yılında Kastamonu’ya bağlı ilçe haline geldiğinde, Azdavay’da Daday ilçesine bağlı bir nahiye haline gelmiştir. Bu dönemde Azdavay 20 hane ve 233 kişilik bir yerleşme durumundadır. Aynı yönetim Cumhuriyetin kuruluşundan sonra da yürütülmüştür. 4869 sayılı yasa ile 01.14.1946 tarihinde ilçe olmuştur. Daha sonra Azdavay’a bağlı 26 köy bir kanunla Azdavay’dan ayrılmış ve 1988 yılında Pınarbaşı ilçe durumuna getirilmiştir. Böylelikle o zaman 84 köyü olan Azdavay’ın köy ve nüfus sayısı azalmıştır. Doğu komşusu olan Ağlı’nın da ilçe yapılmasıyla Azdavay’ın köy sayısı 49’a kadar düşmüştür (URL 4).

2.1.1.1. Kırsal Yerleşmeler

Yerleşme coğrafyası, yerleşmelerin konumlarını (sit ve situasyon), yoğunluklarını, fizyonomi (büyüklüklerini, plan ve sky–line’larını), fonksiyon ve kökenlerini araştırır. Yerleşme coğrafyası bu özellikleri ile kültürel görünümün (cultural landscape) esasını meydana getirir (Tolun-Denker, 1977).

Kırsal yerleşmeler, temel geçim kaynağı genellikle birincil ekonomik faaliyetlere yani tarım-hayvancılığa bağlı olan ve yaşam şartlarını daha çok doğal ortamın şekillendirdiği yerleşmelerdir. Devamlı ve geçici kırsal yerleşmeler olarak iki grupta incelenmektedir.

Araştırma sahası idari olarak ilçe statüsündedir. İlçe merkezi dışında, ilçeye bağlı devamlı kırsal yerleşmeler grubuna giren 49 adet köyden meydana gelmektedir. İlçede tarım ve hayvancılık, arıcılık ve dokumacılık gibi faaliyetler köylerde yapıldığından, kırsal yerleşmeler önemli bir yer tutar. İlçede Devrekâni çayı ve kollarının oluşturduğu su kaynaklarına yakın köyler kurulmuştur. Bu köyler genellikle yükseltisi nispeten az ve tarımsal faaliyetlerin yapıldığı köylerdir. Bunların yanı sıra ilçede orman varlığına bağlı olarak orman köyleri kurulmuştur. Orman köylerinde temel geçim kaynağı genellikle

87

hayvancılık ve ormancılıktır. İlçe genelinde birçok köyde arıcılık faaliyetleri yapılmaktadır.

Kırsal alanlarda kurulan yerleşmelerin mesken yapı malzemeleri ve tipleri genellikle doğal ortam şartlarına göre belirlenmektedir. İlçede orman varlığına bağlı olarak kırsal yerleşmelerde geçmişte özellikle ahşap yapı malzemesinin tercih edildiği görülmektedir.

2.1.1.2. Kasaba Yerleşmeleri

Azdavay ilçesi kasaba nüfusunun az olduğu bir ilçedir. Kasaba merkezine bağlı 4 adet mahalle bulunmaktadır. Bu mahallelerden 1.473 kişi ile en fazla nüfusa sahip olan merkez mahallesidir. Bahçelievler Mahallesi 727, Yeni mahalle 649 ve Karşıyaka Mahallesi 406 kişilik nüfusa sahiptir. Azdavay belediyesi, hükümet konağı ve Azdavay Kaymakamlığı merkez mahallesinde bulunmaktadır. Semt pazarı, market, manav, postane vb. yerlerin çoğu merkez mahallesinde yer almaktadır.

İlçe merkezinde halk genellikle esnaf olarak işletmelere sahiptir. İlçede bulunan memurların çoğu yine kasaba merkezine bağlı mahallelerde ikamet etmektedir. İlçe merkezinde köylerden farklı olarak meskenlerin genellikle betonarme şeklinde yapıldığı söylenebilir.