YEREL YÖNETİMİ YENİDEN BELİRLEYEN YASALARA GENEL BAKIŞ

Nüfus, Eğitim, İstihdam, Tarım ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Verileri

6.1 YEREL YÖNETİMİ YENİDEN BELİRLEYEN YASALARA GENEL BAKIŞ

Y E Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

Kurumsallaşma

sağlayan araçlar olarak tanımlanmıştır. Böylece, il çevre düzeni planlarıyla bölge planının mekansal boyutu, çevre sorunlarının ele alınması ve düzen-lenerek iyileştirilmesi açısından geliştirilmektedir.

İl çevre düzeni planı, mekansal kararları kesin-leştirerek ve koordinatlarını belirleyerek, bölge planının çevre açısından uygulanmasında önemli bir araç sağlamaktadır.

Aynı biçimde kentler için hazırlanacak nazım planların ve bunlara bağlı olarak hazırlanacak uy-gulama imar planlarının da, bölge planına uygun biçimde hazırlanmış kent stratejik planına göre bi-çimlenmesi gerekmektedir. Böylece, bu ölçekteki planlar, kentsel kararlar açısından, bölge planının mekansal olarak uygulamasını gerçekleştirmiş olmaktadır. Plan hiyerarşisi kentlerde, bölge pla-nı- belediyelerin kent için yapacakları stratejik planlar- nazım planlar ve uygulama planları gibi bir sıralama ile, bütün koşullar rasyonel olarak işletildiğinde, gerçekleşmiş olacaktır. Bu ölçekteki gerçekleşme, elbette, her planın yapılma dönemi-ne özgü yenilemeler ve gelişmelerle ele alınması beklendiğinden, bölge planının genel perspektifi çerçevesinde bir gerçekleşme olacak ve bölge planı öngörülerinin doğrudan uygulanması anla-mına gelmeyecektir.

Özetle, planlar arasındaki hiyerarşik ilişkiler dikka-te alındığında, il çevre düzeni planları ve kent stra-tejik planına uygun olarak yapılacak nazım planlar ve uygulama planları, bölge planı kararlarını ayrıntılandırarak ve yerelleştirerek kendi ölçeğine taşıyan ve mekansal belirlemeleri kesinleştiren, güçlü uygulama araçları olarak düşünülebilir. Bu nedenle bütün planların, üst ölçek planlarından alması gereken girdileri belirlemesi ve bu öncül-lerden başlayarak planı oluşturması, aynı zaman-da, daha alt ölçekte yer alan planlara aktaracağı ayrıntılandırma ve geliştirme görevlerini açık bir biçimde tanımlaması, hiyerarşik ilişkilerin işleyişini kolaylaştıracaktır. Böylece farklı ölçeklerde yapılan planlamalar, aynı çalışmalar tekrar edilmeksizin, kendi ölçekleriyle ilgili kararları bilimsel ve ras-yonel biçimde oluşturulabilmek olanağını bulmuş

olacaktır. Bu işleyiş, plan uygulamasında etkinliğin artmasını sağlayacaktır.

Yasalar, izleme ve değerlendirme sistemleri bakı-mından getirdikleri tanımlarla da, plan uygulama-sına katkıda bulunmaktadır. Önerilen sistemler, daha önceki yasalarda öngörülmüş olan sistem-lerden ve mekanizmalardan büyük bir ayrılış gös-termemekle birlikte, yeni yasalarda izleme sistemi biraz daha ayrıntılı olarak tanımlanmakta ve bazı yasalarda (Kalkınma Ajansı Yasası’nda olduğu gibi), saydamlık ve hesap verme zorunluluğu ayrı-ca belirtilmektedir.

Yeni yasalar, katılımcı mekanizmaları daha net olarak tanımlamakta ve karar vermeden önce yapılacak tartışmalara katılımın artmasını ön-görmektedir. Belediye Yasası, hemşeri hukuku kavramına yer vermekte, kent konseylerinin kurulmasını öngörmekte ve başkanın, stratejik planı üniversiteler, meslek odaları ve konuyla ilgili sivil toplum örgütlerinden görüş alarak belirleme-sini öngörmektedir. Ayrıca belediye meclisi ihtisas komisyonlarında, muhtarlar, ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversiteler, sen-dikalar, konuyla ilgili, STK’lar katılabilmekte, görüş bildirebilmektedir. Belediye, diğer kuruluşlarla iliş-kilerde, meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, vakıfl ar, esnaf ve sanatkar meslek oda-ları ile ortak hizmet projeleri geliştirilebilmektedir.

Yasa, belediye hizmetlerine gönüllü katılım sağ-lanmasını öngörmektedir. Bu tür mekanizmalar, eskisine oranla daha katılımcı ve yerel bir işleyişin gerçekleşmesini sağlamaktadır.

Meclislerde kurulacak ihtisas komisyonları, Büyükşehir Belediyesi Yasası’nda ve İl Özel İdaresi Yasası’nda da benzer biçimde yer al-maktadır. Valinin, il özel idaresi stratejik planının hazırlanmasında, belediye başkanı gibi, tanımlan-mış bir grup katılımcının görüşünü alması öngö-rülmektedir. Benzer biçimde, il özel idareleri de, diğer kuruluşlarla birlikte projeler hazırlamakta ve gönüllü katılım sağlanmasını öngörmektedir.

M E V C U T D U R U M ve A N A L İ Z İ E K L E R

Kurumsallaşma

5393 Belediye Yasası (03.07.2005)5216 Büyükşehir Belediyesi Yasası (10.7.2004)5302 İl Özel İdareleri Yasası (04.03.2005)5355 Mahalli İdare Birlikleri Yasası (26.05.2005)5449 Kalkınma Ajansları Yasası (25.01.2006)Mahalli İdare Birlikleri Köye Hizmet Götürme BirlikleriSulama Birlikleri

Organlar Meclis

Seçilmiş üyelerden oluşur (md. 17-32)Seçilmiş üyelerden oluşur (md. 12-14)İl Genel Meclisi (İGM) seçilmiş üyelerden oluşurBirlik üyesi yerel yönetimlerin kendi üyeleri arasından veya belediye meclis üyeliğine seçilmeye haiz kişiler arasından yapacağı seçimle oluşur, (vali, belediye başkanı, muhtar “doğal üye”) (md. 8-11) Birliğe üye köylerin muhtarları ve o ilçeden seçilen il genel meclisi üyesinden oluşur (md.18)

“Doğal üyeler” ve belediye meclis üyeliğine seçilmeye haiz çiftçiler arasından tüzükte gösterilen sayıda seçilecek üyeden oluşur (md.19) Kalkınma Kurulu, (KK) bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları,özel kesim, bölgedeki STK’lar, üniversiteler ve yerel yönetimler arasından, en fazla 100 kişinin kuruluş kararnamesinde belirleneceği biçimde seçim yapılır (md.8-9)

(md. 9-24)

Encümen Encümen, belediye başkanının başkanlığında, seçilmiş (4) ve başkan tarafından atanmış (4) üyeden oluşur md.33-36).

Seçilmiş (5) ve başkan tarafından atanmış (5) üyeden (BB’nın başkanlığında) oluşur (md.16).

Seçilmiş (5) ve vali tarafından atanmış (5) üyeden (valinin başkanlığında) oluşur (md.25-28).

Birlik başkanı ve sayısı 7’yi geçmemek üzere, meclis üyeleri tarafından seçilen üyeden oluşur (md. 12-13) Birlik başkanı başkanlığında meclisin seçeceği (2) İGM üyesi ve (2) köy muhtarı (md.18) Yönetim Kurulu (YK) (birden fazla il) ajansın karar organıdır. Vali(ler), büyükşehir/ il merkez BB(ları), İGM başkan(lar)ı, sanayi/ ticaret odası başkan(lar)ından (her ilden 1 kişi), oluşur (md.10).

Başkan/ vali Seçilmiş belediye başkanı (BB) (Md 37-46), belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetir (md.38b) Seçilmiş büyükşehir BB (md. 17-19) belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetir (md.18b) Atanmış vali İÖİ’nin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir (Md. 29-33). İli stratejik plana uygun olarak yönetir (md.30b).

Birlik meclisi, üyeleri arasından birlik başkanını seçer (md. 12)Vali veya görevlendireceği vali yardımcısı, ilçelerde kaymakamdır (md.18).

Yönetim kurulunun başkanı validir. (Bölge birden fazla ilden oluşuyorsa, başkanlık alfabetik olarak, yıllık dönüşümlüdür). Ajansı, YK başkanı temsil eder. (md.10).

Diğer örgütsel yap ılar

Teşkilat yap ısı (ve genel

sekreterlik) Büyükşehir belediye teşkilatı, genel sekreterlik (GS), daire başkanlıkları, ve müdürlüklerden oluşur.

Vali, encümen yönetimi yetkisini birlik genel sekreterine devredebilir (md.25). Genel sekreter, il özel idaresi hizmetlerini vali adına stratejik plan ve yıllık çalışma programına göre düzenler ve yürütür. (md.35) Birlik başkanı encümen yönetimi yetkisini birlik genel sekreterine veya birlik müdürüne devredebilir (md.14m).

Genel sekreterlik, ajansın icra organıdır. YK tarafından belirlenen ve DPT tarafından onaylanan genel sekreter, yatırım destek ofi slerinin en üst amiridir (md.12-14).Hizmetlerin yürütülmesi büyükşehir BB tarafından seçilmiş GS tarafından sağlanır (md. 21).

Yatır ım

Destek Ofi sleri Yatırımcıların kamu kuruluşlarındaki işlerini tek elden takip eder (md. 15-17)

Altyapı koordinasyon merkezi Merkez, büyükşehir BB başkanlığında, yönetmelikte belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerinin katılımıyla kurulur (md.8).

Ulaşı m

koordinasyon merkezi Merkez, büyükşehir BB görevlendirdiği kişi başkanlığında, yönetmelikte belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları temsilcilerinin katılımıyla kurulur (md.9).

Komisyonlar Mecliste ihtisas komisyonları kurulur (md. 24)Mecliste ihtisas komisyonları kurulur (md.15)Mecliste ihtisas komisyonları kurulur (md. 16)İhtisas komisyonları kurulur (md. 11).

Ek Tablo 6.5 2004 Sonrasında Yerelleşme Doğrultusunda Çıkartılan Yasalar ve Bu Yasaların Bölge Planı Uygulamasındaki Olası Etkileri ve Kullanımları

Y E Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

Kurumsallaşma

Bölge Planı aç ısı ndan kullanılabilecek araçlar Stratejik plan

Başkan stratejik planı hazırlar (Md.41)Büyükşehir belediyesinin görevi, ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görüşünü alarak, stratejik planı hazırlamak (md. 7a) Vali stratejik planı hazırlar (Md.31)Bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak (md. 5a) Encümen görüş bildirir, (md 34) meclis onaylar (md 18a)Encümen görüş bildirir (Md 26a) Meclis onaylar (md 10a)

Yıll ık

program Başkan yatırım ve yıllık çalışma programı hazırlar (md 41)Büyükşehir belediyesinin görevi, yıllık hedefl eri, yatırım programlarını hazırlamak (md. 7a) Vali yatırım ve yıllık çalışma programını hazırlar (md 30b)Birlik başkanı yatırım planı, çalışma programı ve bütçeyi hazırlar (md. 14) Yatırım planı, yıllık çalışma programı ve uygulama projeleri hazırlanır (md.18).

Genel Sekreterlik yıllık çalışma programını hazırlar (md.14b)

İl Çevre Düzeni Planı (İÇDP) Büyükşehir belediyesi, İÇDP’yi onaylarİl genel meclisi planı onaylar (md. 6)

1/5 00-1/ 25 000 nazım imar plan ı Büyükşehir belediyesi, İÇDP’ye göre nazım imar planı yaptırır, onaylar ve uygular (md.7b)

Uygulama imar planı

Büyükşehir belediyesi, nazım imar planına göre hazırlayacakları uygulama imar planlarını, değişiklikleri, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını onaylar (md. 7b)

Bütçe Mali hükümlerde açıklanmaktadır (md. 59-72).Büyükşehir belediyesi, ilçe ve ilk kademe belediyeleri-nin görüşünü alarak bütçeyi hazırlar (md.7a). Büyükşehir belediye bütçesi mecliste kabul edilir (md. 25) Mali hükümlerde açıklanmaktadır (md. 42-61).Mali hükümlerde açıklanmaktadır (md. 15-16).İÖİ bütçesinden aktarma (md.18)Bütçe (Md. 22-24), Gelirler ve yönetilecek fonlar, giderler (md. 19-20)

M E V C U T D U R U M ve A N A L İ Z İ E K L E R

Kurumsallaşma

Denetleme (ve İ&D) sistemati ği

Mecliste denetim komisyonu (md. 25), Meclis bilgi edindirme, denetimi (md. 26) Mecliste denetim komisyonu (md.17), Meclis bilgi edindirme, denetimi (md. 18)

Birlik başkanı, birliği denetler (md. 14k)Saydamlık ve hesap verme zorunluluğu vardır (md. 21) Belediye iç ve dış denetimi (md 54-58)İÖİ iç ve dış denetimi (md. 37-41)’de açıklanmaktadır.Ajanslarda iç ve dış denetim yapılır (md. 25) Yıllık faaliyet raporu hazırlanır (md. 56).Altı aylık rapor ve yıllık faaliyet raporu hazırlanır (md. 9b, md. 11e, md. 14g) Başkan personelin performans ölçütlerini belirler (md. 18a)Büyükşehir BB belediye bağlı kuruluşlarını denetler (md.18i)Vali personelin performans ölçütlerini belirler (md. 30a).

Katılı ma açık di ğer özellikler Hemşeri hukuku (md. 13) İhtisas komisyonları kurulur (muhtarlar, ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversiteler, sendikalar, konuyla ilgili, STK’lar katılabilir, görüş bildirebilir) (md. 24).

İhtisas komisyonları kurulur (kurum temsilcileri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya oda birliği, üniversitelerin ilgili bölümleri, sendikalar veya konfederasyonlar, uzmanlaşmış, STK’lar davet edilen kişiler, katılabilir, görüş bildirebilir) (md. 15).

İhtisas komisyonları kurulur (kaymakamlar, ildeki kamu kuruluşlarının amirleri, meslek kuruluşları, üniversiteler, sendikalar, köy ve mahalle muhtarları, konuyla ilgili, STK’lar katılabiliyor, görüş bildirebilir) (md.24). Başkan stratejik planı, üniversiteler, meslek odaları ve konuyla ilgili STK’ların görüşünü alarak hazırlar.

Vali, stratejik planı, varsa üniversiteler, meslek odaları ve konuyla ilgili STK’ların görüşünü alarak hazırlar. Diğer kuruluşlarla ilişkilerde meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, vakıfl ar, esnaf ve sanatkar meslek odaları ile ortak hizmet projeleri geliştirilebilir (md.75c).

Diğer kuruluşlarla ilişkilerde kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, vakıfl ar, esnaf ve sanatkar meslek odaları ile ortak hizmet projeleri geliştirilebilir (md.64c) Kent konseyi (md. 76) Belediye hizmetlerine gönüllü katılım sağlanır (md. 77).İÖİ hizmetlerine gönüllü katılım sağlanır (md. 65). Danışmanlara başvurulurNüfusa oranlı olarak 5 veya 10 danışman görevlendirilir (md.20)

Y E Ş İ L I R M A K H A V Z A G E L İ Ş İ M P R O J E S İ

Kurumsallaşma

Bölge planının birçok öngörüsü, ayrıntı düzeyi arttıkça ve ölçek küçüldükçe, doğrudan uygulan-mayacak, bununla birlikte, alt ölçek planlarının hazırlanmasında dikkate alınarak ve yeni planların hazırlanmasına yön vererek, gerçekleşme şansı bulacaktır. Bu kararların oluşumlarda yer alması öngörülen katılımcı gruplar da, bölge planının stratejik öngörülerini dikkate alabilecek bir konum-da bulunacaktır. Böylece, bölge için hazırlanmış stratejik planın uygulanması, alt ölçek planlarının uygulanması aracılığıyla gerçekleşme olanağı bulacaktır. Yeni yasalar da, planlar arasındaki bu ilişkileri tanımlamakta ve böylece planlama süre-cindeki katılımı ve saydamlığı artırmaktadır.

M E V C U T D U R U M ve A N A L İ Z İ E K L E R

Kurumsallaşma

6.2.1 SAMSUN BELEDİYELER BİRLİĞİ

Samsun Belediyeler Birliği 1994’de kurulmuştur.

Birliğe bağlı 43 belediye vardır. Belediyelerin ku-ruluş yılı ve nüfus gelişimi, Ek Tablo 6.6’da göste-rilmektedir.

Birliğe üye belediyelerin nüfus yapısına bakıl-dığında, birlikte yer alan belediyeler, bir büyük-kent (Samsun), nüfusu 50 000 üzerinde veya yakınında olan üç belediye (nüfus büyüklükle-rine göre sırayla Bafra, Çarşamba ve Atakum), nüfusu 25 000-20 000 arasında ve yakınında olan üç belediye (nüfus büyüklüklerine göre sırayla Terme, Vezirköprü ve Havza), nüfusu 15 000-10 000 arasında veya civarda olan dört belediye (nüfus büyüklüklerine göre sırayla Tekkeköy, Alaçam, Ladik ve 19 Mayıs) dışındaki bütün belediyeler oldukça küçük belediyelerdir.

Canik, Gazi ve İlkadım belediyeleri, Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin içinde yer almaktadır ve oldukça büyük nüfusa sahip olan

beledi-yelerdir. Kurupelit Belediyesi de Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde kalmakla birlikte, kü-çük bir nüfusa sahiptir.

Coğrafi konum açısından üye belediyelerin da-ğılımı incelendiğinde, kıyı bölgesi belediyelerinin büyük bir çoğunluğu oluşturduğu gözlenmektedir.

Bunun dışında Samsun ile güçlü bir bağlantıya sahip olan ve Samsun –Ankara ekseni üzerinde bulunan Havza, Kavak ve Ladik gibi yerleşimler bulunmaktadır. Samsun’un yakın çevresi dışındaki birlik üyesi belediyeler, batıda Vezirköprü ve civa-rında, doğuda ise, Ayvacık ve Salıpazarı civarında bulunan yerleşimlere aittir.

Birliğin yapısı nüfus büyüklükleri ve coğrafi konum açısından birlikte yorumlandığında, Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin, büyük nüfusa sahip Bafra ve Çarşamba arasındaki bütün belediyelerle yakın bir işbirliği kurmaya elverişli bir yapı oluşturduğu, bu yapının aynı zamanda güneybatı ekseni üzerindeki göreli büyük belediyelerle de bütünleştiği söylenebilir.

Belgede YHGP Mevcut Durum ve Analizi Ekler (sayfa 95-101)