Yeni yöntemlerin geliştirilmesi ile maliyet düşürme

Katı atık yönetim sisteminin en maliyetli kısmını çöplerin toplanması ve taşınması işlemi oluşturmaktadır. Çöp toplama ve taşımada araçların, atık toplamak için bir noktadan başlayıp yine aynı noktaya döndüğü güzergaha tur denilmektedir (Öztürk 2013).

Tur belirleme, katı atık yönetim sistemi harcamalarının en maliyetli kısmını oluşturduğundan dolayı belediyeler, daha sistematik çözümlere yönelmekte ve bilimsel yöntemler araştırmaktadırlar. Evsel atıkların verimli ve ekonomik olarak toplanması için belediyelerin birim kilometre ve süre içinde maksimum miktarda atık toplanmasını sağlayıcı planlama çalışması yapmaları gerekmektedir. Bu yüzden atıkların toplanacağı yol

79

güzergahları ile ilgili ciddi saha çalışması yapılmalıdır. Evsel atıkların toplama ve taşımanın verimli olarak yapılabilmesi için o şehrin yol, cadde, meydan haritası çıkarılmalıdır. Şehrin yollarını en iyi bilenler ile programcılar bir araya gelerek her bir tur için yol güzergahı analizleri yapmalıdır. Her bir yol güzergahı üzerindeki bina, daire, iş yeri, büro, sağlık merkezi, pazaryeri, alışveriş merkezleri ve sanayi tesisleri sayıları tek tek belirlenmelidir. Bu yerlerde oturan ve çalışan insan sayısı belirlenmelidir (Öztürk 2013).

İş yerleri ve sanayi tesislerinde üretim başına oluşması muhtemel atık türleri deneme çalışmaları ile belirlenebilir. Sanayi tesislerinde ve iş yerlerinde çalışanların sayısı ve üretim sonucu oluşan atık miktarları fevkalade önemlidir. Her bir yol güzergahı üzerinde kişi başına ve üretim başına günlük olarak oluşan çöp miktarı belirlenmelidir. Mevcut evsel çöp toplama araçlarının turları incelenerek, en düşük maliyet ile en yüksek dolulukta veya miktarda çöpü en kısa süre ve kilometre içinde toplama-taşıma turları optimizasyonu yapılmalıdır (Öztürk 2013).

Buna uygun sezgisel bir algoritma geliştirilerek uygulamaya konmalıdır. Atık toplama ve taşıma turları belirlenirken her bir yol güzergahındaki engeller ve çözüm yolları tek tek tespit edilmelidir.

Atık toplama ve taşıma yol güzergahı belirlenirken;

 Güncel ve doğru veriler ve bilgiler kullanılmalı,  İhtiyaçlar doğru olarak belirlenmeli,

 Kaynaklar verimli bir şekilde kullanılmalı,

 Her bir yol güzergahı için tur optimizasyon çalışması yapılmalı,

 Her bir atık toplama aracı ile minimum süre ve kilometre içinde maksimum doluluk sağlanacak şekilde turlar belirlenmeli,

 Araçların atık toplama tur sıklığı yeniden belirlenmeli,  Araçlar arasında dengeli iş yükü oluşturulmalı,

 Hizmetin güvenirliği arttırılmalıdır.

Diğer taraftan oluşturulacak atık toplama ve taşıma yol güzergahı faaliyetinde;

 Mevcut yol güzergahı ağının analizi yapılmalı, sorgulanmalı ve gerekirse yol güzergahı ağı yeniden oluşturulmalı,

80

 Evsel atık toplama araçlarının tur yoğunluğu analizi yapılarak gerekli ise düzeltmeler yapılmalı,

 Yol güzergahı tur yoğunluğu ve atık toplama ve taşıma saatleri sorgulanmalı ve gerekirse yeniden düzenlemeli,

 Gerekirse yeni yol güzergahı ve evsel atık konteyneri sayısı tespit edilmeli,  Yeni yol güzergahları için en uygun turlar belirlenmeli,

 Atık toplama araçlarının garaj çıkış ve dönüş saatleri ayarlanmalı,  Kaza yapan ve arızalanan araçlara yardım yapacak araçlar belirlenmeli,  Her bir yol güzergahında yaşanan olumsuzluklar raporlanmalı,

 Evsel atık toplama ve taşıma sistemindeki tüm mevcut veriler

güncelleştirilmelidir. Evsel atık toplama ve taşımada;

 Konteynerlerdeki atıkların araçlara yüklenmesi ve trafik yoğunluğundan dolayı durma süreleri,

 Her bir tur için evsel atık araçlarının kapasitelerinin doğru belirlenmemesi, (birim zamanda maksimum sayıda konteynerdeki atıkların araçlara yükleme kapasitesi),

 Her bir aracın limitli süre içinde yeterli ölçüde tur yapamaması,  Araçların maksimum dolulukta bertaraf tesisine taşıma yapamaması,

 Sürücülerin öğle yemeği faslı,

 Yol güzergahlarını sık dönüşlü olması (mümkünse dörtten fazla dönüş olmamalı, her bir fazla dönüş taşıma süresini uzatır), gibi olumsuzluklar önemli süreler ve kilometreler almaktadır. Yol güzergahı ve atık toplama ve taşıma saatleri ile süreleri belirlerken yukarıdaki olumsuzluklar minimize edilmelidir.

Atıkların toplanması ve taşınması esnasında araç sayısı ve araçların toplam tur süresi en aza indirilerek maksimum doluluk sağlanarak taşıma maliyeti minimize edilebilir.

Belediyeler, evsel atıkları hangi sokakta, hangi gün ve saatte toplayacağını halka önceden ilan etmeli ve bu bilgileri web sitesinden kamuoyuna duyurmalıdırlar.

81

Çöp toplama sıklığı arttıkça çöp toplama maliyeti artar.

Çöp toplama araçları gelmeden yarım saat önce bina sakinleri tarafından çöp konteynerleri sokağa çıkarılmalıdır.

Çöp konteynerleri mümkünse yolun sağ tarafına konmalıdır. Böylece çöp toplama araçlarının çöp konteynerlerini beklemesi önlenmiş olur. Konutlara ve iş yerlerine konacak çöp konteynerleri, en az 7 günlük çöpü geçici olarak depolayacak kapasitede olmalıdır. Çöp konteynerleri binaların en serin, gölge ve yağış almayan yerlerine yerleştirilmelidir. Çöp konteynerleri, belediyenin belirlediği gün ve saatten önce kolayca sokağa çıkarılabilecek yapıda olmalıdır.

Alışveriş yerlerine/merkezlerine ve iş yerlerine ait çöplerin toplanmasında ayrı bir toplama ve taşıma sistemi oluşturulmalıdır. Bu tür yerlerde günlük olarak oluşan çöp miktarlarına dikkat edilerek çöp aracı kapasitesi ve çöp toplama sıklığı belirlenmelidir. Amerika’da ticari yerlerde 60 ila 400 iş yerine bir günde hizmet verecek şekilde atık toplama aracı ile işlem yapılmaktadır. Bu tür yerlerde günlük oluşacak çöp miktarına ve araç kapasitesine bağlı olarak atık toplama daha sık aralıklarla yapılabilmektedir. Yine Amerika’da yerleşim bölgelerinde bir araç, bir günde 150 ila 1300 konuta hizmet verebilmektedir (Öztürk 2013).

İkiye bölünmüş bir cadde üzerinde çöp toplanıyorsa o cadde üzerinde gidiş gelişteki çöpler aynı gün içinde alınmalıdır. Aynı caddelerde farklı günlerde çöpler toplanmamalıdır. Çöp toplama araçlarının ölü süreleri en aza indirilmelidir. Bunun için çöp konteynerleri araçların durduğu yerlere yakın yerlere konmalı, güzergah üzerinde trafik problemi en az olmalı, mümkünse araçlar düz yolda seyretmelidir.

Çöp toplama turu esnasında karşılaşılan fiziki ve topografik bariyerler belirlenmeli ve çözüm yolları üretilmelidir.

Çöp toplama esnasında fiziki bariyerlerin bedel olduğu unutulmamalıdır. Çöp toplama ve taşıma işlemi mümkünse trafiğin en az yoğun olduğu saatlerde yapılmalıdır. Verimli ve seri çöp toplama işlemi için şehirde kullanılan konteynerlerin boyutları standart olmalıdır. Çünkü her bir çöp konteyneri boşaltma ve yerine koyma süresi aralığı oldukça önemlidir. Küçük ilçeler ve beldeler birlikte veya ortak çöp toplama ve taşıma işi yapsalar çöp toplama

82

ve taşıma bedeli yarı yarıya düşürebilir. İngiltere’de yapılan bir çalışma bunu göstermiştir. Komşu belediyeler ortak olarak topladıkları zaman çöp toplama ve taşıma maliyeti yüzde 47 oranında düşmüştür. İngiltere’de ambalaj atıkları bir hafta toplanırken takip eden hafta evsel çöpler toplanmaktadır. Evsel çöplerin iki haftada bir toplanması ile sağlık açısından risk oluşturduğu için ciddi şikayetler alınmıştır. Bu yüzden yiyecek atıkları haftada bir toplanmaya başlanmıştır.

Binalarda, sitelerde ve iş yerlerinde evsel çöpler ayrı ayrı değil de ortak olarak geçici depolanmalıdır. Her daire ve iş yerinin ayrı ayrı çöpleri kabul edilmemelidir. Bu şekilde çöpler toplandığı zaman çöp toplama işlemi aşırı zaman alır. Ortak çöp depolama sistemine geçiş için belediye bina ve iş yerleri sakinlerine süre vermelidir.

Çöp toplamada genel olarak biri şoför olmak üzere üç kişi çalışmaktadır. Gelişmiş ülkelerde çöp toplamada çalışan sayısı ortalama iki kişidir. Çöp kamyonları ona göre dizayn edilmiştir.

Bazı şehirlerde çöpler bir defa toplandıktan sonra araçlar ve çalışanlar boşta kalmaktadır. Bu konuda çalışmalar yapılmalıdır; aksi durum ciddi maliyet demektir. Büyük şehirlerde optimum taşıma için transfer istasyonu oluşturulabilir. Çöp toplamada kullanılan taşıt sayısı en aza indirilebilir. Böylece çöp toplama ve taşıma maliyeti azaltılabilir.

83