Yatay Akıtma kanalları

Blokların üst yüzeyinde bulunan çeşitli biçimlerdeki zıvana yuvalarına kurşun akıtılmasını sağlayan yatay kurşun akıtma kanallarıdır (Çiz. 72- Res. 110). Yatay kanalların çalışması için sütun terazisinin çok iyi ayarlanmış olması gerek, yoksa kurşun yuvaya akmaz ve kanalda soğuyarak kapanmasına neden olacağından bloğun

171 _{Burada daire formlu blokların merkezinde yer alan kare planlı bu yuvaların birçok kaynakta merkezi}

zıvana yuvası olarak geçmektedir. Fakat yuvanın derinliği ve genişliği düşünüldüğünde zıvana yuvası için uygun olmayacağı görüşündeyim çünkü 8x8x5 cm ölçülerinde bir yuva içerisine en az 6 cm kalınlığında ve 5 cm genişliğinde bir zıvananın kullanılması gerekmektedir. Fakat bu durum hem kurşun kullanımını artıracağı hem de sağlamlığının şüpheli olacağından zıvana yuvası yerine bloğun yüzeyinin düzleştirilmesi için veya taşınması için kullanılan millerin oturtulduğu yuvalar olarak kullanıldığını düşünüyorum

tekrar kaldırılıp yeniden ayarlanmasını gerektireceği için zaman kaybına yol açar. M.Ö. 3. yy’da ilk örneklerine rastladığımız yatay kurşun akıtma kanalları alt zıvana yuvasının bulunduğu blok üzerinde yatay olarak akıtıldığını; başka bir deyişle zıvana yuvasının bulunduğu yüzeyden kurşunun akıtıldığını görmekteyiz173_{. Zıvana} yuvalarının boyutları ve yatay akıtma kanalının blokların sadece üst yüzlerinde yer almasından dolayı blokların alt ve üst yüzeylerini tanımda yardımcı olmaktadır174

. Yatay akıtma kanallarının kullanıldığı en erken örnekler M.Ö. 276-270 yıllarına tarihlenen Olympia’daki Ptolemaios Sunu Sütunları175

ve Anadolu’daki Belevi Mezar Anıtı başlıklarıdır176

.

Lagina Hekate Tapınağı mimari bloklarına baktığımızda, en alt kısımdan yapının en üst kısmına kadar başlılar dışında tüm mimari blok gurupları üzerinde karşımıza çıkmaktadır. Euthynteria bloklarında tapınağın kuzeydoğu köşesinde ilk krepis basamaklarının kırık olmasında dolayı görme imkânımız olan örnekler daha yüzeysel yapılmış ve üste oturan bloğun sınırlarında biraz dışarı taşmıştır, burada yer alan blok üzerindeki tek zıvana yuvasına bağlanan iki adet yatay akıtma kanalı tespit edilmiştir (Res.110). Ölçüleri 4-5,5 ve 6 cm arasında değişen bu kanaların hangisinin kullanıldığını en iyi ve en derin yapılan 6 cm uzunluğundaki olduğunu anlıyoruz diğer ikisinin sadece taslak şeklinde olması bunların blok hazırlanırken yanlış yapıldığı gösterir. Bunun yerine farklı bir ölçüde daha düzgün ve prizmatik zıvana yuvasına bağlanan yeni bir kanal yapıldığı ve bu yolla yuvaya kurşun akıtıldığını görmekteyiz. Bir diğer örneğimiz güneydoğu köşesine ait ilk krepis basamağını köşe bloğu üzerinde yerleştirme hattından başlayıp prizmatik zıvana yuvasının ortasına bağlanan akıtma kanlıdır. Bu blok üzerinde 4,2x1 cm ölçülerinde üçgen profilli akıtma kanlı bulunmaktadır. Krepisten yukarı doğru çıktığımızda cellaya ait toichobat blokları üzerindeki örneklerle karşılaşmaktayız. Biraz daha özenli işlenmiş yatay kanalar toichobat bloklarının yüksek olmasından dolayı bloğun yan yüzünden177

başlayıp 5-6 173 _{Bingöl 2012, 230.} 174 _{Bingöl 2012, 231.} 175 _{Bingöl 2012, 231.} 176 _{Hoephner 1971,39.} 177

Burada dikkat etmemiz gereken bir diğer ayrıntı ise toichobat bloklarının yan yüzünde kanal uçlarının görülmesi biçimlendirmenin bağlama aşamasının tamamlanmasından sonra yapıldığıdır. Çünkü eğer biçimlendirme önceden yapılmış olsaydı kurşun akıtmak için blok üzerinde bırakılan kulakçık tıraşlanacağı için kurşun akıtma daha zor bir hal alacaktı ve biçimlendirme sırasında blok yerinden oynayacağından belirlenin planın bozulmasına neden olacaktır.

cm içeride yer alan prizmatik yuvada son bulmaktadır. Duvar bloklarında sadece orthostad ve ilk sıra yatay bloklar üzerinde yatay akıtma kanlarlı bulunmaktadır. Buradaki örnekler üzerinde bloğun dış yüzünden 3 cm içeri doğru yarım daire profilli yatay akıtma kanalları bulunmaktadır. İkinci sıradan itibaren yükselen duvar blokları üzerinde genelde dikey akıtma kanalları bulunur. Tekrar alt yapıya dönecek olursak kaidelerin bulunduğu stylobat bloklarında plintelerin bağlandığı prizmatik zıvana yuvalarına bağlanan yaklaşık 20 cm uzunluğunda yatay akıtma kanalları bulunmaktadır. Kaidelere bakacak olursak elimizde sadece 4 örnek bulunmaktadır. Üçlü ve ikili olarak açılan zıvana yuvalarından üçlü açılanların sadece ikisinde kurşun akıtma kanalları bulunmaktadır. SK2 ve SK9 üzerinde gördüğümüz bu uygulamada iki zıvana yuvasına bağlanan yatay kanallar bulunurken birine kanal açılmamıştır.

Tapınağa ait sütun tamburlarına gelindiğinde ise birkaç örnek dışında tamburların üst yüzeyinde yatay akıtma kanalları bulunmaktadır. Birkaç örnekte yarım olarak bırakılmış kanallardan yola çıkarak bu kanalların nasıl yapıldığını çok daha iyi anlamaktayız. İnceleme olanağı bulduğumuz 26 tane sütun tamburu üzerinde prizmatik zıvana yuvalarına bağlanan yarım daire profilli yatay akıtma kanalları tespit edilmiştir. Bu kanallar genelde yuvanın ortasına veya köşesine denk getirilerek açılmışlardır. GS10 numaralı sütun tamburu üzerinde aynı yuvaya bağlanan biri 7 diğeri 5 cm uzunluğunda çatal şeklinde iki adet yatay akıtma kanalı bulunmaktadır. Bu kanalardan birinin daha derin olması diğerinin bir işçilik hatası olduğunu göstermektedir. İki tane zıvana yuvasının olmasına rağmen tek yuvaya bağlanan kanalların olması sadece bir yandaki zıvananın kurşunla perçinlediğini göstermektedir178_{. Büyük olasılıkla buradaki yuvaya hiç zıvana yerleştirilmedi. Bir} diğer örnekte ise üzerinde dört zıvana yuvası bulunan fakat bunlardan ikisinin açılmış olduğunu bir sütun tamburu: bu tambur üzerinde enteresan olan dört tane zıvana yuvasının sadece ikisinin kullanılmış olması kırık olan ikinci zıvana yuvasının hemen alt kısmında yeni yuva ve kanal için konturla belirlenmiş fakat zıvana yuvası açılmamıştır. Anlaşılan odur ki kırık olan zıvana yuvasının inşaat sırasında kırıldığı ve yerinin yenisinin yapılmasına çalışıldığıdır.

178 _{Böyle bir uygulama sütunun bağlantı sırasında zıvana yuvasından birinin patlaması veya hasar}