Yat işletmeciliği

Dünyada hızlı bir gelişme gösteren deniz turizmi, sağladığı sosyal ve ekonomik katkısı ile önemli yer tutmaktadır. Dünya yat turizminin en önemli bölgelerinden biri olan Akdeniz alanı yatçılık için mükemmel bir ortam sunmaktadır. Özellikle kıyılarımızın doğal koyları ve taşıdığı tarih ile cazibe merkezi konumundadır. Yatçılık ülkemizde uzun bir geçmişe sahip olmasına rağmen, ancak son zamanlarda turizmi bir parçası olarak binlerce filo halinde büyümüştür. Özellikle ahşap tekne yatlarımızın (gulet) oluşturduğu “Mavi Yolculuk” kavramı özgün bir turizm dalı olmuştur. Akdeniz alanında yüz binlerce yat bulunmasına rağmen, Bodrum-Antalya rotasında sadece 3000 yat bağlama kapasitesi mevcuttur. Mevcut durum diğer Akdeniz ülkelerinin kapasiteleri ile karşılaştırıldığında oldukça düşük kalmaktadır. (Kara vd 2008)

Turist sayısı itibariyle turizmin dünyada ilk onun içinde yer alan Türkiye, kitle turizminden daha çok kazandıran Yat Turizmi’nde, potansiyelinin ancak yüzde 10’unu değerlendirilebildiği bildirilmiştir (DTO 2008).

Diğer yandan, Yat Turizmi dünyanın en hızlı gelişen turizm türleri arasında yer alıp gelişen dünya ekonomisine paralel olarak bir zamanların lüks hobisi olan amatör yatçılık, gelişmiş ülkelerde orta sınıfa nüfuz edecek düzeylere gelmiş durumdadır. Ayrıca, yat “charter” şirketlerinin sunduğu olanaklarla, Yat Turizmi’nin ürünlerinden faydalanmak da artık bir lüks olarak görülmemektedir.

Kültür ve Turizm Bakanlığının 2005 yılına ait açıkladığı son istatistiklere göre Türkiye’de işletmekte oldukları yatları yerli yabancı ziyaretçilerin hizmetine sunan Bakanlıktan işletme belgeli 86 adet yat işletmesi bulunuyor. Bu işletmelerin elindeki 1068 yatta toplam 8.880 yatak bulunuyor. Bununla beraber, bu turizm türündeki uzmanlar Türkiye’deki yat işletmelerinin elinde toplam 30 bin civarında yatak olduğunu belirtmektedirler. Belgesi olmayan işletmeler tekneleri için Denizcilik Müsteşarlığından “Gezi Tekneleri Yönetmeliği” çerçevesinde denize uygunluk belgesi alarak faaliyetlerini sürdürmektedir (Tuğrul İçemer vd 2009).

18

2.3.1.1. Mavi yolculuk

Mavi yolculuğun çıkış noktası Bodrum İlçemizdir. Mavi yolculuk diye adlandırılmaya başlanan bu geziler zamanla “Gulet” diye adlandırılan kendi tekne tipini de doğurarak geniş bir kitleye hitap etmeye ve Türk turizminin en önemli markalarından biri haline gelmeye başlamıştır. Bugün Türkiye’nin elindeki kiralanabilir yatların önemli bir bölümü mavi yolculuk turlarını gerçekleştirilmektedir (Tuğrul İçemer vd 2009).

Bu turizm türünün kazandırdığı dövizle ilgili elde net rakamlar olmasa da, 4 aylık sezon içinde yüzde 70 civarında dolulukla çalıştıkları varsayılarak, sadece kiralama gelirlerinin 150 milyon dolar olduğu ve bu turlar için Türkiye’ye gelen yabancıların diğer harcamalarıyla birlikte ülkeye toplam 300 milyon dolar civarında bir gelir bıraktıkları söylenebilir (Tuğrul İçemer vd 2009).

Mavi yolculuklar günümüzde gulet tipi teknelerden, mega yatlara kadar çeşitli tip teknelerle yapılıyorsa da, yaygınlık açısından gulet tekneler hâlâ revaçtadır. Gulet teknelerin boyları 15 metre ile 20 metre arası ve enleri de 5 metre ile 7 metreye kadardır. Bu tekneler mürettebatlı olarak istenilen gün kadar kiralanabildiği gibi, tıpkı charter uçuşları gibi düzenli olarak gerçekleştirilen turlarda kabin kiralamak da mümkün olabilmektedir. Orta sınıfa hitap eden teknelerden lüks mega yatlara kadar değişik fiyatlarla tekne kiralamak mümkün olup orta sınıfa hitap eden teknelerden bahsedecek olursak, yat kiralamanın yüksek sezonda kişi başına 50 ile 100 avro civarında bir maliyeti olduğu söylenebilir (Tuğrul İçemer vd 2009).

2.3.1.2. Yat ve gezi tekneleri tanımları

Denizde kürekten başka aletle yola çıkabilen adı, tonilatosu ve kullanma amacı ne olursa olsun her deniz aracına gemi denir. (Gemilerin Teknik Yönetmeliği 2009)

Yat, basit bir tanımlama ile “gezi, spor ve eğlence amacıyla kullanılan tekneler”dir. Yelkenli, motorlu ve karma (yelkenli ve motorlu) olmak üzere üç tiptir. (Kültür ve Turizm Bakanlığı 2009). Ayrıca Deniz Turizm Yönetmeliği (2009) nde daha

19

geniş bir tanımlama ile “ Yat: Kamarası, tuvaleti, lavabosu, mutfağı olan, ticari olarak veya ticari olmadan gezi, spor ve eğlence amacıyla deniz turizmi ticaretinde kullanılmaya uygun yük, yolcu ve balıkçı gemisi niteliğinde olmayan, taşıdığı yolcu sayısı on ikiyi geçmeyen veya kabotaj seferinde yüz mille sınırlı, en yakın karadan yirmi milden fazla uzaklaşmamak şartıyla taşıdığı yolcu sayısı otuz altıyı geçmeyen ve tonilato belgesine sahip deniz aracı” olarak ifade edilmiştir. Buradaki tanımda hem özel yat hem de ticari yat kastedilmektedir.

Gemi Adamları Yönetmeliği (2002)’ne göre; yat tipinde inşa edilmiş kamarası, tuvaleti, lavabosu mutfağı olan, taşıdığı yolcu sayısı on ikiyi geçmeyen, gezi ve spor amacıyla yararlanılan, tonilato belgesinde özel yat olduğu belirtilen gemiyi özel yat olarak tanımlamaktadır. Özel yat resmi kayıtlarda “motor yat” olarak adlandırılmaktadır (Şekil 2.1.d)

Gemi Adamları Yönetmeliği; yat tipinde inşa edilmiş, kamarası, tuvaleti, lavabosu, mutfağı olan, ticari olarak gezi ve spor amacıyla yararlanılan, yük, yolcu veya balıkçı gemisi niteliğinde olmayan, taşıdığı yolcu sayısı on ikiyi (dâhil) ya da kabotaj seferinde yüz mille sınırlı, en yakın karadan yirmi milden daha fazla uzaklaşmamak şartıyla, taşıdığı yolcu sayısı otuz altıyı (dâhil) geçmeyen ve tonilato belgesinde ticari yat olduğu belirtilen gemiyi ticari yat olarak tanımlamıştır. Charter olarak da ifade edilen, en az bir haftalık uzun süreli geziler yapan, konaklama imkanı da sunulan yatlar kastedilmektedir (Şekil 2.1.b)

Gezi tekneleri, resmi kayıtlarda (tonilato, denize elverişlilik vb) “ yolcu motoru” olarak adlandırılmaktadır. Gezi tekneleri ile ilgili olarak Gemi Adamları Yönetmeliği, Gezi Tekneleri Yönetmeliği, Deniz Turizm Yönetmeliği ve en son yayımlanan Gemilerin Teknik Yönetmeliği bazı farklı tanımlamalar yapmıştır.

Gemi adamları yönetmeliği (2002), madde 4/23 de gezi tekneleri kastedilerek “Yolcu Motoru” tanımı yapılmıştır. Tanıma göre; “Tam boyları kırk iki metreden az olan ve liman sefer bölgesi içinde veya merkez iskelesinden yirmi beş milden uzaklaşmadan günübirlik yolcu taşıyan ticaret gemisi” denilmektedir. (Şekil 2.1.a)

20

Gezi Tekneleri Yönetmeliği (2006)’ne göre; gezi teknesi “Eğlence ve spor amaçlı tasarımlanmış, tekne boyu uygun uyumlaştırılmış, ulusal standarda göre ölçüldüğünde 2,5 metreden küçük ve 24 metreden büyük olmayan, sevk sistemlerine bakılmaksızın herhangi tipte herhangi bir tekne” denilmektedir.

Deniz turizm yönetmeliği (2009)’ne göre; “Günübirlik gezi teknesi, gezi, spor, eğlence ve turizm amacıyla limandan aldığı yolcuları aynı gün aynı limanda indiren, denize elverişlilik belgesine sahip deniz turizmi aracıdır “ olarak tanımlanmıştır.

En son yayımlanan Gemilerin Teknik Yönetmeliği (2010)’nde ise; “Gezinti/Tenezzüh gemisi: Belirli bir noktadan hareket ederek liman seferi bölgeleri içerisinde önceden belirlenmiş bir rotada ve aynı gün içerisinde yolcusuyla günlük turunu tamamlayan, oturma düzeneği sabit olan veya olmayan eğlence, sosyal veya kültürel aktiviteler için kullanılan denize elverişlilik belgesinde 12 den fazla yolcu taşıma kapasitesi olan yolcu gemileri” olarak detaylı bir tanımlama yapılmıştır. Dolayısıyla herhangi bir gemi uzunluğu verilmeksizin tanımda geçen özelliklere sahip 12 den fazla yolcu kapasitesi olan yolcu gemileri olarak ifade edilmiştir.

Menfaat sağlamak amacıyla denizde kullanılan her gemi ticaret gemisi olarak kabul edilmekte olup (Gemilerin Teknik Yönetmeliği 2009) bu kapsamda faaliyet gösteren tüm gemiler ticari gemi olarak nitelendirilmektedir.

21

a. Günübirlik gezinti teknesi b. Ticari yat ( charter tekne)

c. Motor yat ( ticari yat veya özel yat) d. Dalış teknesi

Şekil 2.1 Yat Çeşitleri

Antalya DTO Yönetim Kurulu üyesi Cüneyt Koşu 27 Nisan 2009 tarihli yapılan “Deniz Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Sürdürülebilir Yat ve Deniz Turizmi Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi Çalıştayı 2009” çalıştayında Antalya’da Kemer, Alanya, Demre (Çayağzı), Kaş, Kaleiçi, Manavgat, Oymapınar ‘da gezi tekneleri işletmeciliği yapıldığı ve Antalya’da yılda yaklaşık 2 milyon kişi yat hizmeti aldığını ifade etmişlerdir

22