Yatılı Okulların Hukuki Temelleri

Her bireyin eğitim öğretim görme hakkına sahip olduğunu kabul eden pek çok uluslar arası anlaşma vardır. Ülkemizde yatılı okullar kurulmasını gerektiren, devletin her bireye eğitim olanağı sağlamasını zorunlu kılan, ülkemizin de kabul ettiği anlaşmalardan ikisi şunlardır:

1- Birleşmiş Milletler Kurulu’nca 10 Aralık 1948’de kabul edilen TBMM’den geçerek yasa gücüne ulaşan, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 23. Maddesinde eğitim hakkı şöyle belirlenmektedir:

“Herkesin eğitim hakkı vardır, eğitim parasızdır; hiç değilse ilk ve temel eğitimde böyle olmalıdır. İlköğretim zorunludur….” (Köroğlu, 2009: 16).

2- UNESCO tarafından yayınlanan 14.12.1960 tarihli sözleşmeye göre herhangi bir kişi veya grup herhangi bir eğitim düzeyinde eğitim görmek hakkından yoksun bırakılamaz. Eğitim olanakları herkes için eşittir (Köroğlu, 2009: 18).

Ülkemizde yatılı okulların kurulmasını gerektiren yasa, yönetmelik ve genelgelerde bulunmaktadır. Yatılı okulların kuruluş ve işleyişini düzenlemek üzere çıkarılmış yasa ve yönetmeliklerden bazıları şunlardır:

1- YİBO’lar 1961 yılında yayınlanan, 222 sayılı İlköğretim ve Temel Eğitim Kanununa göre hazırlanan Bölge Okulları Yönetmeliği’nin 1. maddesindeki “çeşitli sebeplerle henüz bir ilkokul açılmamış olup, birbirlerine yakın birkaç köyün bulunduğu yerlerde veya evleri ve ev grupları dağınık olan köylerde, yatılı ilköğretim okulları açılır.” hükmü gereğince planlanarak açılmaya başlanmıştır (Resmi Gazete, 1961).

2- 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu (METK)’nun 4. maddesinde “Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı gözetilmeksizin herkese açıktır.”, 5. maddesinde “Milli eğitim hizmeti Türk vatandaşlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir.”, 7. maddesinde “İlköğretim görmek her vatandaşın hakkıdır.” denirken 8. Maddesinde “Eğitimde kadın erkek herkese fırsat ve imkan eşitliği sağlanır. Maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek eğitim kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs, kredi ve başka yollarla gerekli yardımlar yapılır.” ifadeleri yer almaktadır (Resmi Gazete, 1973: 4-8).

3- 1739 sayılı METK’nin 25. maddesi gereğince: Nüfusun az ve dağınık olduğu yerlerde, köyler gruplaştırılarak, merkezi durumda olan köylerde ilköğretim bölge okulları ve bunlara bağlı pansiyonlar, gruplaştırmanın mümkün olmadığı yerlerde Yatılı İlköğretim Bölge Okulları kurulur (Resmi Gazete, 1973: 25).

4- 2684 sayılı İlköğretim ve Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya Burslu Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara İlişkin Kanunda:

“- Millî Eğitim Bakanlığına bağlı ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında öğrencilerin parasız yatılı veya burslu okumalarına ve bunlara yapılacak sosyal yardımlara ilişkin esasları düzenlemektir.

- Parasız yatılı olarak okutulacak veya burs verilecek öğrencilerin sayısı, seçilmeleri, sınavları ve kabulleri ile ilgili esaslar her yıl Millî Eğitim Bakanlığınca ilan edilir.

- … ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında parasız yatılı veya burslu okuyan öğrencinin parasız yatılı veya burslu okuma durumu ortaöğretimini tamamlayıncaya kadar devam eder.

- Parasız yatılı öğrencilere ayrıca burs verilmez.

- Parasız yatılı öğrencilere eğitim araç ve gereçleri, yiyecek, giyecek, harçlık ve diğer ihtiyaçları ile ilgili sosyal yardımlar yapılır.

- Parasız yatılı öğrencilerin muayene ve tedavi giderleri Milli Eğitim Bakanlığınca karşılanır.

- … Parasız yatılı veya burslu okumak suretiyle okulu bitirenlerle, herhangi bir sebeple okuldan ayrılan öğrenciler hiçbir şekilde mecburi hizmet, tazminat veya geri ödeme ile yükümlü tutulmazlar.”

hükümleri yer almakta ve bu kanun parasız yatılı ve burslu okuyacak öğrencilere yapılacak sosyal yardımları düzenlemektedir (Resmi Gazete, 1982: 4-7).

5- 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi başlığını taşıyan 42. maddesinde:

- Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.

- Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.

- Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

- İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır.

-Devlet, maddi imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar.” ifadeleri yer almaktadır (Resmi Gazete, 1982: 42).

6- 1997 yılında, İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde yapılan düzenlemelerin ardından, 4306 sayılı kanun gereğince Yatılı İlköğretim Bölge Okulu, yönetim ve işleyiş bakımından ilköğretim okulu olarak ele alınmaktadır. Bununla birlikte amaçlar ve ilkeler bakımından diğer ilköğretim okullarından ayrı tutulmamaktadır. Bu nedenle, Yatılı İlköğretim Bölge Okullarının kendi adına bir yönetmeliği bulunmamakta, ilgili tanım, bilgi ve hükümler Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde yer almaktadır (Akt. Yördem, 2009: 18).

Bu ifadeler devletin yoksul ve okula ulaşamayacak yerlerdeki çocukların eğitim öğrenim haklarından mahrum kalmamaları için devletin fırsat ve imkan sağlaması gerekliliğini anayasaya dayandırmaktadır.

Yukarıda yer alan yasa ve anlaşmaların yanında Milli Eğitim Bakanlığının Yatılı okullarla ilgili şura kararları ve stratejik planları da vardır. Son yıllarda alınan bu kararlardan bazıları şöyledir:

- Millî Eğitim Bakanlığının 2010-2014 yıllarını kapsayan stratejik planında: “İlköğretimde taşımalı ilköğretim uygulamasının hizmet kalitesini artırmak, Yatılı İlköğretim Bölge Okullarının kullanım kapasitesini 2014 yılı sonuna

kadar % 90’ın üzerine çıkarmak ve burs hizmetlerinden yararlanan öğrenci sayısını her yıl % 5 oranında artırmak” stratejik hedef olarak belirlenmiştir (Yaman, 2011: 21).

18. Millî Eğitim Şurasında Yatılı okullarla ilgili konulara da değinilmiş ve 18. Milli Eğitim Şuralarının 10-13-29-32 numaralı kararlarında:

- Yatılı ve pansiyonlu okullara rehber öğretmen/psikolojik danışman atamasına öncelik verilmeli, yatılı ve pansiyonlu okullarda ikinci rehber öğretmen/psikolojik danışman kadrosu sağlanmalıdır.

- Merkezî sınav sistemiyle öğrenci alan ortaöğretim kurumlarını kazanan öğretmen çocuklarının, velisinin görev yaptığı yerleşim biriminde ilgili okul türünün bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, öğretmen çocuğu kontenjanından parasız yatılı olarak öğrenim görmesi ile ilgili düzenleme yapılmalıdır.

- Yatılı ve pansiyonlu okullardan başlamak üzere mevcudu 500’ü geçen her okula sağlık personeli verilmelidir.

- Ortaöğretime erişimde güçlük yaşayan çocukların erişimlerini kolaylaştırmak için mevcut pansiyonların kapasiteleri artırılmalı, kapanma durumunda olan Yatılı İlköğretim Bölge Okullarından uygun olanların ortaöğretim pansiyonlarına dönüşümü sağlanmalı ve kız çocuklarının erişiminin sağlanması için gerekli tedbirler alınmalıdır.

İfadeleri yer almıştır (http://www.meb.gov.tr/duyurular).