yasaldeğerinden düşükse o zaman da maliyet değerinden

değerlernesi yapılır. Yani malın maliyeti ile piyasa

değerleri karşılaştırılmak suretiyle hangisi ^düşük ise onunla değerlenınesi gerekir.

Buraya kadar anlatılan mal stoklarının dönem sonunda değerlemaesinde kullanılan yöntemlerden Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanununda yer alan hü-kümler doğrultusunda işletmeler stoklarını değerlernede

kullanabilirler. Bu yöntemlerin bir de kanunlar açı­

sından geçerliliklerinin incelenmesi gerekir.

37 Türk Ticaret Kanununun 46il. maddesine göre;

(Bu madde sermaye şirketleri için özel olarak

düzen-lenmiştir. )

"Hammaddeler, işlenmiş ve yarı işlenmiş eşya, emtia ve satılık diğer mallar en fazla maliyet de~erleri üzerinden bilançoya geçi-rilebilir. Bununla beraber, bu malların mali-yet değeri bilançonun tanzimi zamanında cari fiyattan fazla ise bunlar bilançoya en fazla cari değer üzerinden geçirilebilir." (58)

Bu maddeden de anlaşılacağı üzere T.T.K. ser-maye şirketlerinin stoklarını değerlemesinde aşırı

değerlerneyi önlemek amacıyla sadece değerlernede azami

değerleri belirlemiş fakat uyulması gereken kesin

değerleme ölçüleri koymamıştır.

Vergi Usul Kanununun 275. maddesine göreEBu madde işletmelerin ürettikleri ^malları ne ^şekilde

değerleyeceklerine ilişkindir.):

nüretilen mallarda değerleme ölcüsü maliyet bedelidir. "(59)

Ancru( V.U.K. 274. maddesine göre düşük değer esasının(emsal bedeli ölçüsü) 275. maddede de yazılı

olan üretilip satılan mamuller için de

uygulanabile-ceği belirtilmiştir. Üretilen mamullerin piyasadaki

satış bedelinin satış maliyetinin

%

lO'dan fazla

dü-şük olması halinde maliyet bedeli ölçüsü yerine emsal bedeli ölçüsü kullanılabilinir.

(58)

(59)

38

Bu kanun hükümlerinden de anlaşılacağı üzere

işletmeler stoklarını değerlerken maliyet bedeli ile

değerleme yöntemlerinden birini seçerek ktiianabilir-ler. Yada emsal bedeli ile değerliyebilirler. Fakat maliyet bedeli ile değerleme yöntemlerinin dışındaki değerleme yöntemlerini kanunların kısıtlayıcı yetki-sinden dolayı kullanamazlar.

Bundan sonraki bölümde, birinci bölümde teorik olarak anlatılanların bir üretim işletmesine

uygulan-ması şeklinde ele alınacaktır.

İ k i. n c i B ö 1 ü m

K I LIÇOGLU TOPRAK S A N A Y İ İ V E TİCARET İ ANONİM Ş İ R K E T İ N D E

s

^{TO K D E} G E R L E M E S İ V E GEL İ R İ N ÖLÇÜLME

s

^İ

B i r i n c i K ı s ı m

K I L I Ç O

a

^{L U TOPRAK} S A N A Y ^{İ İ V} E T ^İ C A R E T ^İ ANONİM ŞİRKETİNDE

O R T A L A M A M A L İ Y E T Y Ö N T E M İ İ L E S T O K L A R I N D E G E R L E N M E S İ

V E G E L İ R İ N Ö L Ç Ü L M E S İ

. I. İŞLETMEIIfİN TANIMI

Örnek olarak ele alınan işletme 1927 yılında

Eskişehir'de kurulmuştur. 1948 yılında işletmede yapı­

lan genişleme ile Balkanların en modern toprak sanayii müessesesi haline gelmiştir. 1952 yılında kapasitesini

%

100 artırmıştır. 1962 yılında ise ateş tuğlası

fab--rikasını işletmeye açmıştıro İşletme 280 000 metrekare

40

açık saha üzerine 12 000 metrekare fabrika binaları­

nın üzerine kurulmuştur. İşletmenin ünvanı "Kılıçoğlu

Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim Şirketi" dir. ^Fiş­

miş kilden yapı gereçleri üretimi ve satışı faaliyet konusunu oluşturmaktadır. İşletmenin yönetim merkezi

Eskişehir'dedir. Anonim şirket şeklinde hukuki bir

yapıya sahip olan işletme bir aile şirketidir. Şu

andaki kayıtlı sermayesi 152.000.000 liradır. İşlet­

mede çalışanların sayısı 531 kişidir. Bunlardan 150'si üst yönetim ve büro işlerinde çalışanlar, geriye

kalan 381 kişi ise üretimde çalışanlardır. İşletmede

4 fabrika binası, yemekhane, garaj, atölye, lojman ve marangozhane binaları mevcuttur. Dört ana fabrika

binasının ikisi kiremit biri tu,ğla biri de ateş tuğlaısı fabrikasıdır. Fabrikaların yıllık üretim kapasiteleri 37 500 000 adet kiremit, 10 000 000 adet tuğla,

4

700 ton ateş tuğlasıdır. İki kiremit fabrikasından biri otomatik üretim sistemine sahiptir. ^Diğer fabrikalar-dan kiremit, tuğla ve ateş tuğlası fabrikaları ise presleme şeklinde üretim sistemine sahiptir.

İşletmede kiremit ve tuğla üretimi seri şekilde

yapılmaktadır. Oysa ateş tuğlası üretimi ^sipariş almak suretiyle yapılmaktadır. İşletme üretimini yaptığı

mamullerini yurt içinde pazarlamaktadır.

I I . İŞLETMEDE ÜRETİLEN MALLAR VE HAMlVIADDE TÜRLERİ İşletmede mamullerin üretiminde üç tür hammadde

kullanılmaktadır. Hammadde türleri:

ÇORAK TOPRAK

ZİYABEY BAGLM~ KİLİ

BEYKOZ KİLİ'dir.

- - - - - - -

-41

İşletmenin yurt içinde pazarladığı mamul tür-leri de;

KİREMİT

TUGLA

ATEŞ TUGLASI'dır.

İşletme mamullerinin üretiminde malzeme olarak ise sadece su klil. lanmaldadır.

III. MALİYETLER İN OLUŞUM NOKTALARI

A. ALIŞLARIN lVlALİYETLERİNİN BELİRLENMESİ

İşletme kiremit ve tuğla üretiminde çorak

top-rağı kullanmaktadır. Kiremit ve tuğla üretiminde

kul-lanılan çorak toprae;ı dışarıdan ya tarla kire.l.amak yada tarla satın almak suretiyle temin etmektedir.

Oysa diğer mamulü olan ateş tuğlasının üretiminde hammadde olarak kullandığı Ziyabey bağlama kilini ve Beykoz kilini dışarıdan bu işin ticaretini ;yrapan iş­

letmelerden almak sureti ile temin etmektedir.

Üretimde kullanılan bu üç tür hammadde üretime verilmeden önce işletmenin ambarlarında depolanmakta ihtiyaç duyuldukça üretime gönderilmektedir. İşletme

kiremit üretiminde kullandığı çorak ^toprağı

kirala-dığı veya satın aldığı tarladan kendine ait olan kam-yonlarla fabrikalara taşımaktadır. Bundan ^dolayı da çorak toprağın alış malj_yetine ^taşıma iç in ^yapılan giderler de girmektedir. Oysa ateş tuğlasının üreti-minde kullandığı Ziyabey bağlama kilinin ve Beykoz kilinin fabrikaya taşınması satıcı işletme tarafından yapılmakta, bundan "dolayı da' alış mali;yretine taşıma

giderleri girmemektedir.

42

İşletmede hammadde ve malzeme alışlarında

alış iskontosu, alış iadesi gibi alış maliyetini oluş­

turan unsurlar söz konusu olmadığından bunlar alış

maliyetine dahil edilmemektedir. Ayrıca işletme üre-timde kullandığı hammadde türlerini yurt içinden temin ettiği için herhangi bir gümrükleme gideri

yapmamaktadır. Kullanılan hammadde içinde sigortalama gideri söz konusu değildir.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı

üzere işletmenin hammadde alış maliyetleri fatura bedeli üzerinden hesaplanmakta ve alışıara ilişkin

olarak yapılan taşıma giderleri de fatura bedeline eklenmek suretiyle alışların mal~yetine dahil edil-mektedir.

B. ALIŞ MALİYETLERİNİN ORTALAMA llf.tALİYET YÖNTEMİ İLE ÜRETİM MALİYETİNE YÜKLENMESİ

Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim

Şirketi.'ınde hammadde ve malzemenin alış maliyeti üretime verilirken ortalama maliyet yöntemi ile

üre-time yüklenmektedir. Yani işletme mamullerinin üre-timinde kullandıkları çorak toprağı, Beykoz kilini ve Ziya bey bağlama kilini alış maliyetleri üzerinden stok değerleme yöntemlerinden ortalama maliyet yöntemi ile değerliyerak üretime sevk etmektedirler.

İşletme hammadde giriş ve çıkışlarını hammad-deler için ayrı ayrı düzenlediğisstok kartlarında

takip etmektedir. Stok kartları işletmede yıllık ola-rak hazırlanmaktadır. Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim Şirketi'nin 1985 yılına ilişkin ham-madde stok kartları Ek-1, 2, 3'de verilmiştir. İşlet­

menin 1985 yılına ilişkin hammadde hareketleri bu eklerden izlenebilir.

43

Ek-l'de kirenıit ve tuğla üretiminde kullanılan

çorak toprağın, stok kartı görülmektedir. Stok

kar-tında ilk ^kayıt olarak 1984 ^yılından devir eden çorak toprak ^miktarı yer almaktadır. Bir önceki ^yılın stok devri yapıldıktan sonra ^yarı mamullerin devri ^yapıl­

maktadır. Bu iki devir işlemi yapıldıktan sonra ^işlet­

menin aylar itibari ile çeşitli tarihlerde giren ve

çıkan çorak toprak miktarının kayıtları stok kartında

yer alır. Stok kartında üç sütun bulunur. Bu sütunlar

Ekleme sonucunda ortaya çıkan yeni toplamlar birbir-lerine bölünerek yeni bir birim maliyet bulunmaktadır.

Hammadde çıkışlarında ise çıkan miktar ve tutarı kalan sütununun miktar ve tutarından düşülmektedir. Bu ^düşme sonucunda elde edilecek miktar ve tutara göre yeni birim maliyet belrlenir. Bütün bir ^yıl boyunca bu

işlemler aynen sürüp gitmektedir. Yıl sonunda ise kalan sütunundaki miktar ve tutar o yılın dönem sonu hammadde stokunu ve stok maliyetini veriro

Çorak ^toprağın stok kartında giriş çıkışlardan başka birde masraf tevzi tablosundan gelen ve çorak

toprağın payına düşen giderler de yer almaktadır.

çorak toprağın hammadde stok kartında hammadde bir ton üzerinden değerlemeye tabi tutulmaktadır. Bir

kiremit veya bir tuğla üretiminde 1 veya 1,5 kg. çorak toprak kullanılmaktadır. Bu da çok cüzzi bir tutar

olacağı için değerleme ton üzerinden yapılmaktadır.

'

44

Ek-2 ve 3'de ise işletmenin ürettiği ateş tuğ­

lasının üretiminde kullanılan Beykoz kili ve Ziyabey

bağlama kili olan hammaddelerin stok kartları ve bu stok kartlarının işleyişleri gösterilmektedir. Bu stok kartlarının işleyiş şekli Ek-l'de verilen çorak

toprağın stok kartının işleyiş şeklinin aynısıdır.

Yine ilk işlem olarak bu stok kartalırna bir önceki

yılın kalan stokları devredilir. Eğer varsa bir önce--ki yılın yarı mamul stokları devir edilir. ]'akat çorak toprağın stok kartında görülen masraf tevzi tablosundan gelen bir takım giderler Beykoz kilinin ve Ziyabey bağlama kilinin stok kartında görülmemek-tedir. Bunun nedeni ise Beykoz kili ve Ziyabey bağlama

kilinin alınışında yapılan tüm masraflar satıcı işlet­

meye ait olduğu içindir. Bu önemli ayrıntının dışında

stoklara hammadde giriş ve çıkışları aynı şekilde yapılmaktadır. İşletme çorak toprakta olduğu gibi Beykoz kilinde ve Ziyabey bağlama kilinde de üreti-me verilirken ortalama maliyetle değerleme yöntemini

kullanmaktadır. İşletme Beykoz kilini ve Ziyabey bağ­

lama kilini kg. üzerinden değerlemektedir. Bu kg.

fi-yatı belirleme işlemini her giren v~ çıkan parti için yeniden yapar. İşletmede 1985 yılına ilişkin olarak

hazırlanan Beykoz kilinin ve Ziyabey bağlama kilinin stok kartında 1984 yılından devir kaydı yoktur.

C. DÖNEM GİDERİNİN STOK MAJJtl'ETİNE DÖNÜŞMESİ

Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim

Şirketiı_nde direkt hammadde ve malzeme giderleri dı­

şında üretim maliyetlerine direkt işçilik ve genel imalat giderleri de ~iklenmektedir. İşletme üretim

sırasında yaptığı direkt işçilik giderlerini ve genel imalat giderlerini masraf tevzi tablosu adı verilen bir tabloda toplamaktadır. Bu tablo her aya ilişkin

45 olarak hazırlanmaktadır. Yıl sonunda ise bu tablolar

yardımıyla her mamule ^di_,işen direkt hammadde ve mal-zeme giderini, direkt işçilik giderini ve genel ima-lat giderinin toplamını gösteren bir tablo düzenlen-mektedir.

Örnek olarak ele alınan bu işletmede işçilik

giderlerinin kapsamına işçiye ödenen Ucretler, yılda

iki kere verilen ikramiyeler,girınektedir. Genel ima-lat giderlerinin ^kapsamına ise kömür, fuel oil, elek--tirk, bakım onarım giderleri, yemekhane giderleri, garaj giderleri, marangozhane giderleri gibi giderler girmektedir.

Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim

Şirketi'nin 1985 yılına ilişkin giderlerin toplamları

itibari ile mamullere ^dağılımı ve ^yıllık giderler

toplamı bir tablo yardımıyla gösterilmiştir.

Yıl sonunda bir yıla ilişkin olarak hazırlanan

ve bir yıllık verileri gösteren bu tabloda işletmenin

1985 yılına ilişkin olarak bulunan toplam giderlerinin mamullere dağılımında oransal ölçüler dikkate ^alınmak­

tadır. Bu oranlar ^şöyledir;

HA1Vll\1ADDE VE MALZEME

İŞÇİLİK GİDERİ

GElJEL İMALAT G İDEHİ

GİDERİ

%

70

%

20

%

lO'dur.

Her mamullin giderler toplamı bu oranlar doğrul­

tusunda dağıtılır. Burada yapılan açıklamalar tabloda rakamsal olarak da görülebilmektedir.

Bu genel açıklamalardan sonra ise tablonun

aç~laması şu şekilde yapılabilir. İşletme 1985 yı­

lında ürettiği üÇ tür mamule ilişkin olarak toplam 1.658.534.000 ^liralık gider yapmıştır. Bu toplam

46

giderin 1.382.536.000 liralık kısmı: kiremit için, 105.997.680 liralık kısmı tuğla üretimi için,

170.001.000 liralık lnsmı ise ateş tuğlası üretimi için yapılmıştır. Her mamul için ayrı ayrı

hesaplan-maktadır. Hesaplamalar sonucunda elde edilen

toplam-ların% 70'ini hammadde giderleri, % 20'sini işçilik

giderleri, % lO'unu ise genel imalat giderleri oluş­

turmaktadır.

İşletme giderlerinin marru.llere dağıtımında

imalat kontrol hesabı kullanmaktadır. Bu hesabın

ya-nında birde imalat hesabı kullanılmaktadır. İmalat

kontrol hesabında üretim .ım.liyeti ni oluşturan

g.ider-1

lerin mamullerin oluşumundaki yüzdeleri yer

almakta-dır. İşletme her mamul için yıl sorunda bir ortalama birim maliyeti belirlemekte bu ^fiyatı o ^yılın üretim

miktarı ile parçarak çıkanın% 70, % 20 ve

%

lO'nu gider türlerine dağıtılmaktadır. Bu dağıtımdan sonra her mamulün toplam maliyeti hesaplanmaktadır. Hesap-lama sonucunda gerçekleşen giderlerin toplamları ile imalat be sabındaki toplamlar la kar şılaş tırılır. Bu

karşılaştırma sonucunda imalat hesabı tablosu ile imalat kontrol ^hesabı ndaki toplarlar ^arasında ortaya

~ V

çıkan fark kar zarar hesabına aktırılır. Eger imalat

hesabındaki toplam bt.yü k ise aradaki fark kar zara-

...

rın borç tarafına, aradaki fark küçük ise kar

zara-rın alacak tarafına kayıt edilmektedir.

ı. Satış Maliyet inin Ortalama Maliyet Yöntemiyle Belirlenmesi

örnek olarak ele alman işletmede satışı yapı­

lan marru. ller için açılan stok kartlarında stok değer­

leme yön te mler i nden ortalama maliye·tıe değerleme yön-temi kullanılmaktadır. Bu yöntemde bilindiği gibi

---~:;jıllllllll---·-·-~...---Tablo 1

KILIÇOGLU TOPRAK SANAYİ VE TİCARETİ A.Ş. 'NİH 1985 YILINA İLİŞKİ N

ÜRETİM GİDERLERİNİN DAGITTI~INI GÖSTEREN TABLO

IvW1!-!L

48 stokdan her çıkış o ana kadar üretimden stoka yapılmış bulunarı girişlerin ortalerı1ası üzerinden fiyatlandırı­

lır. Bu nedenle de her yeni çıkışta ortalama maliyet içinde son stoklara girişin ağırlığı daha fazla

ola-caktır. İşletme her yıl sonunda o yılın üretilen

miktarı ile aynı yılın yapılan toplilln giderlerini birbirine oranlayarale her mamul için bir ortalama birim maliyet tespit etmektedir. Bu açıklamalardan

sonra işletme nin 1985 yılına iliçık in verileri tablo

şeklinde gösterilmiştir.

Tablo 2

KILIÇOGLU TOPRAK SANAYİİ VE TİCARETİ ANONİM ŞİRKETİNİN 1985 YILINA İLİŞKİN ORTALAMA MALİYET

YÖNTElÜNE GÖHE BEÜRLENrviİŞ ORTALAilLA BİIÜM MALİYETLEEİNİ GÖSTEREN TABLO

MAMUL TÜRÜ KİREt:IİT TUGLA

ATE:j TUGLASI

YIL,.IT'" ;-;-,-,ETI.1\[, ORTALANlA _{.u n. un} ll BİRİM

TOPLAM GİDEHLER MİKTARI MALİYET

1.382.536.000.-

39.-Tablo' nun açıklanması şu şekilde yapılabilir:

İşletme 1985 yılında 32.152.000 adet kiremit, 6.696.000 adet tuğla, 4.359.000 kg. ateş tuğlası üretmiştir.

Mamullerin üretiminde ise 1.382.536.000 lira,

105.997.680 lira, 4.359.000 lira toplam gider yapıl­

mıştır. Bu üretim miktarları ve toplam giderler: bir-birine oranlandığında her mamulun ortalama birim maliyeti ^bulunmuş olur.

İşletmenin 1985 yılına ilişkin olarak tespit

ettiği mamul başına ortalama birim maliyetini gösterir

49

tabloyu verdikten sonra işletmenin 1985 yılına iliş­

kin ürettiği mfu~uller ve bunların satış hareketleri-nin i zlendiği stok kartlarının açıklanması şu şekil­

dedir. Mamullere ilişkin olarak hazırlanmış stok

kartları yıllık olarai·c hazırlanmaktadır. Her mamul için ayrı ayrı olarak: dü:wnlenmiş olan stok

al-m:ı.k suretiyle üretmektedir.

Stok kartında ü.ret:Llen mamullin mikta.rı ve

tu-tarı kalan sütunundaki miktar ve tutar hanelr;rinDeki toplamlara eJclenir. Satışı yapıJan ınamullerin j_se stok kartındaki işlenmesi kalan sütunundaki rrdktar ve tutar taplamlarırıôcı.n çıkarmak suretiy1e yapılmak­

tadır. Bu ekleme ve çıkarma durnnl~:ı.r'l.ndan sonra elele devrolumu~. Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim Şirket i' nin 1985 yılı dö nem::wnu mamul

stok-ları kiremitte 5.819.000 adet ve 48 lira birim mali-yet, tuğlada 1.291.000 adet ve 18 lira birim mali-yetli, ateş tu~la&nda ise 1.363.000 kg. ve 52 lira birim maliyetle devir etr;ıiş tir.

50

Mamul stoklarJn :ı. n hare!mt lt';ı·i ni .gösteren r3tok

kartlarındaki birim rmılj_yet lere direkt hammadde gi-deri, direkt i şçilik gideri ve genel imalet be-lirlemek ted:i.r. Kılıçoğlu ~:oprak Sanayii ve Ticareti Anonim Şirketi'nin 1985 yılına ilişkin olarak

112.000.000 liralık bir satış gideri gerçeklegmiştir.

Buraya kadar anlatılanların rakarnsal olarak gösterimi Ek 4-5M·6'da verilmiştir. Bu üç ek sırası

ile kirem:i.t, tuğla ve ateş tuğlası mamullerine ai. t-tir. Tablolarda bu Uç mamulün 1985 yılına ilişkin

olara J<:: düzenle nmiş stok lrar tlarJ_ ve stok hareketleri gösteri. lrnişt i.r.

İşletmenin satılan malının maliyeti, dönem

başı stoku, dönem içi Uretüen mamul mj}:tarı, dönem sonu stoku ve satış giderleri ile ilgili rakamlar

verildiğine göre 1985 yılına ait satJ.Ş maliyeti tab-losu şu şeldlde düzenlenebilir.

Tablo 3

SATI9 MALİYETİ TABLOSU

Dönembaşı stok

774.440.554.-51

Tablo 3 'de göı·üleceği üzere ortalama maliyet yöntemine göre işletmenin 1985 yılında 1.774.440. 554

liralık satış maliyeti gerçekleşmiştir.

2. Fireler ve Sa tıc ı İskontolarımn Dikkate

Alınması

Günümüzde mamul üretc~n ve ürettiğini satan

işletmele.r·in hemen hene rı hepsinde ürettiği mamullere

ilişkin olarak belli oranlarda fireler görülmektedir.

Örnek olarak ele alınan Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim Şirketi' nde de mamullerin üretiminde fireler oluşmaktadır. İşletme genelde her yıl üret:i.-minin % 3 'lük kısmJ.nı fire olarak kabul etmekte ve bunun üzerinden i ş1eme tabi tutmaktadır.

Kılıçoğlu Topra k Sanayii ve Ticaret i Anonim

Şirketi' nin 1985 yılına ilişki n olarak he sapıaran

fireleri şu şe1dlde belirlenmiştir;

MAMUL TURÜ

KİREI:ı:i:T j_çin; (yıllık üretim x % ^{3)= Fire miktarı}

TUGLA için;

ATES

..

^TUGLASI

için;

32.152.000 adet x% 3 = 174.570 adet.

(fire miktarı x en son birim fiyat)=

Toplam fire maliyeti

174.570 x 48.-

=

8.379.360.- lira.

6.696.000 adet X

%

³

=

200.800 adet 200.800 X 18.-

=

3.615.840.- lira.

4.359.000 adet ^X

%

³

=

130.770 adet 130.770 X 52.- = 6.880.040.- liradır.

1985 YILI FİRB MALİYETİ TOPLAMI: 8.379.360.- +

3.615.840.- + 6.800.040.- = 18.795.240.-dır.

52

İşletme firelerini ;yıllık üretimirün % 3 'lUk

kısmını he ~ıaıılamcı.k suretiyle tespit etmektedir. Bu hesaplama sonucunda bulduğu miktarları dönerıı sonunda-ki en so n bir :l.m fiyatla çarpartık fi.relerin maliyetini bul ma ktadır. Bu açıklam ada n da s.nleşılacağı üzere

işletmenin 1985 yılına ilişkin 506.220 adet ve 18.795.240 lira toı_,J.am maliyetli firesi vardır. İs­

letmenin firelerini bu sekilde hes ~ no ~ edisindeki neden ~

ise şöyle izah edilme};: te elir; İşletme üretim sıra sırıda

ne zaman ne kadar firf~si meydana geldiğini tespit edemenektedir. Fireler tespit edilemeyince de meydana gelen firenin o andaki mali.yeti de bilinemeiiBktedir.

Bu nedenle de dönem sonunda yıllık üret :Lm miktarından

%

^{J'lük kısmını fire ayırmakta} ve en son birim fiyetla hesap ederek bunun Uzerinelerı değerlemeye tabi

tutmak-tadır.

Yine bu konu ba ;Jlığı al tırıda ince le ne cek diğer

bir konu da satıcı iskontolarıdır. Örnek olarak ele

alınan bu işletmede satıcı iskantaları söz konusu

olmamructadır. Genelde Türkiye'de toprak sanayii ve ticareti ile ilgili işletmelerde satıcının iskontosu söz konusu değildir. Bu sebepten dolayı konu baı)lı­

ğında yer verilen satıcı iskontolarının dikkate

alınması konusu ineele nmeyecektir. Eğer örnek olarak ele aldığımız bu işletme için satıcı iskontoları söz konusu olsaydı bu iskontoları gelir tablosunda brüt satış karırun hesarılanması böltimlinde satışlardan in-dirimler kısmında ele alacak ve satış gideri gibi

satış hasıla tından indirilmek sur et i;yle dikkate alı­

nacaktı.

D. NET HASIIJA'l¹ VE SATILAN MAJJIN 1\fJ.AIJYETİNİN

KARŞ ILA ŞTIEIL li1ASI

Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim

53

Şirketjn de satılan malın maliyet i şu şe ldl de

hesap-lanmaktadır:

İşletmenin her mamul için düzenledi~i stok

kartlarJ_nın çıkan kısma:ndaki tutar sütunundaki

ra-kamların toplamı satışı yap i l an rrıarnulü n mel iyet ini verir. Bu bulunUn üç mamule ait toplamlar mamul stoku hesabınJn alacağını, satıJan malın maliyeti

hesabının da borcunu oluşturur. Bu şu şekilde

S.M.Maliyetilt339.603.000.-SATILAN :MAJ;IN NIALİYETİ HESABI Kiremit 1.339.603.000 liralık tutar Kılıçoğlu Toprak Sanayii ve Ticareti Anonim Şirketi'nin 1985 yılına ait

satı-lan malın maliyet ini gösteren tu tc:u:· dır. Yani işlet­

menin 1985 yılına ilişkin olarak i.irettiği mamullerin-den kiremitin 1.144.442.000 liralık, tu~lanın 80t786.000

liralık, ateş tuğlasının is e 114.375. 000 liralık satılan rnalın maliyeti oluşmuştur. Burada bulunan

satılan mal ^ın maliyeti ^işletme nin stoklarını ortalama

54 mal:iyet yöntemine e;öre değerlernesi sonucunda bulunan maliyettir. Satılan malın maliyeti değişik stok değer­

leme yöntemleri uygulanması durumunda farklı farklı çıkacaktır.

İşletmenin 1985 yılına ait olarak satılan malın maliyeti bulunduğuna göre şimeli işletmenin

brüt satış karı da hesap edilebilir. İşletmenin 1985

""

yılına ilişkin brüt satış karı gelir tablosu düzen-lenmek suret~r le hesaplanmaktadır. Bu hesaplama Tablo 4'de gösterilmiştir.

Tablo 4

KILIÇOGLU TOPRAK SANAYİİ VE TİCARETİ A.Ş. 'NİN

1. 1.1985/31.12.1985 DÖNENIİNE AİT GELİR TABLOSUNliN BRÜT SATIŞ KARI J?Ö LÜMÜ

stok değerleme yöntemlerinden ortalama maliyet. yön-temini kullanması sonucunda oluşan brüt satış karı­

dır.

İ k i n c i K ı s ı m

ENFLASYONİST ORTAMDA

GEÇERLİLİGİ OLAN LİFO

( S O N G İ R E N İ L K

Ç

I K A R )

YÖNTEMİNİN KILIÇOGLU

T O P R A K S A N A Y İ İ V E

TİCARETİ ANONİM

ş İ R K E~T_I;;;;... _.;N .... · _E __ __;;,.u_;.;;.Y_G;;...:U~L:;...;:..:;A__;N;;.;.... _.;r.;;;..vr ~A~s_;I;;;...

I. ENFLASYONİST OHTAI\1DA LİFO YÖN'ETİMİ KULLANMANIN GEREKLİLİGİ

55

Enflasyon son yı llarda tüm dünya milletlerinin

karşılaşmış olduğu en önemli ekononri.l{ sorunlardan biridir. Enflasyon şöyle tanımlanabilir; Enflasyon parasal satın alma gücü ile gerçek mal ve hizmet

arzı/talep dengesini daha yü ksek düzeylerde

gerçek-leştirici, dolayısıyla fiyatları yükseltici yönde meydana gelmiş bir değişmedir(l). Bütün dünya ülke-leri nde olduğu gibi Türkiye' de enf1;:ısyo nla uğraşmak­

tadır.

Enflasyon nasıl ki milli ekonomiyi önemli ölçüde etkilemekte ise işletmeleri de büyük ölçüde etkilernekted:ir. İşletmeler aktif ve pasif kıynıetlerini

parasal olarak ölçmektedirler(2). Aktiflerin değeri

(1) Alparslan PEKER, Enflasyon Ortamında Stok Değer­

leme Yöntemleri ve LU'O, Fakülte ler Matbaası,

leme Yöntemleri ve LU'O, Fakülte ler Matbaası,

Belgede ÖLÇÜLMESiNDE STOK DEGERLEME YÖNTEMLERİ VE BİR ÜRETİM İŞLETMESİNDE UYGULAMA (sayfa 43-138)