Yasal etkenler

Üretim maliyetleri içerisinde önemli bir yüzde oluşturan işgücü maliyetlerinin yükselmesi ülkeye gelen DYY’leri azaltmaktadır. Ücret düzeyinin yükselmesi yerel piyasada yer alan pek çok ürünün fiyatının da yükselmesine yol açarak iç ve dış ülke piyasalarında rekabeti azaltıcı bir etki olmuştur (Chakrabarti, 2003: 161).

“Ancak işgücü maliyetinin yükselmesi her sektörde yabancı yatırımları azaltmamakta tersine arttırabilmektedir. Yüksek iş gücü ücretleri verimliliği arttırarak özellikle iş gücünün yoğun kullanılmadığı teknoloji yoğun sektörlerde iş gücünün niteliğini arttırarak yatırımları arttırabilmektedir (Chakrabarti, 2003:

163)”.

Bu kısımda yer alan iki farklı görüşten anlaşılmaktadır ki üretim maliyetlerinin yatırımlar konusunda bir faktör olarak öne çıkabilmesi yatırım yapılan sektöre göre değişiklik gösterebilmektedir.

1.1.2. Yasal etkenler

1.1.2.1. Politik istikrar

Şu ana kadar incelenen faktörlerde sürekli olarak istikrar ön planda yer almıştır. Bunun en açık nedeni ise istikrar olmadan, stratejilerini uzun vadede belirleyen ÇUŞ’lerın hedefe ulaşmalarının mümkün olmayışıdır. ÇUŞ’ler ve politik durumları Çankaya çok güzel şekilde açıklamıştır. “Yabancı sermayenin tam olarak istediği, güven verici bir ortamda yatırımını gerçekleştirmektir.

Yabancı firmalar, yatırım yapacakları ülkelerin var olan rejimini ve politikalarını beğenmeseler dahi bu onların yatırım kararını etkilemez (Çankaya, 2004: 95)”.

İktidarın ve güç dengelerinin sürekli değiştiği, adil bir gelir dağılımı yapılamayan istikrarsız ekonomiler ÇUŞ’ler için asla verimli yatırım ortamları olmamışlardır.

Ayrıca, yabancı sermaye tarafından ülkede uygulanan iktisat politikaları da dikkatle izlenmektedir. Bu çerçevede, piyasa mekanizması güçlerine dayalı ve nispeten liberal politikalar uygulayan ülkeler, yabancı sermayeyi çekmek açısından daha şanslı olmaktadırlar ( Çankaya, 2004: 57).

1.1.2.2. Vergi politikaları

Vergi ödemeleri, birçok ülkede faaliyet gösteren ve yüksek oranda kar sağlayan ÇUŞ’ler için en büyük giderlerden biridir. DYY’leri ülkelerine çekebilmek için birçok ülke vergi ödemeleri konusunda ÇUŞ’lera kolaylık sağlayan politikalar izlemektedir. Ülkeler arasında ÇUŞ’lerla ilgili yapılan karşılıklı vergi anlaşmaları iki taraf için de avantaj sağlamaktadır. Hem ÇUŞ’ler daha az miktarda vergi ödedikleri için vergi kaçırma yoluna gitmeyecektir hem de yatırım yapılan ülkelerde yatırımlar kayıt altında olacak ve düzenli gelir elde edilecektir.

Bunlardan dolayı GOÜ’ler düşük kurumlar vergisi oranları, ülkede yerleşik olmayan çalışanların gelir vergisinden muaf tutulması veya holdinglere daha düşük vergi oranlarının uygulanması gibi vergi politikalarıyla daha fazla DYY çekmeye çalışmaktadırlar¹⁰.

1.1.2.3. Özelleştirme politikaları

Küreselleşen ekonomi doğrultusunda serbest ekonomi kurallarının yaygın şekilde geçerli olmaya başladığı 80’li yıllardan bu yana özelleştirme konusunda önemli adımlar atılmıştır. Devlete bağlı bulunan işletmelerin özel şirketlere devri suretiyle gerçekleşen özelleştirmeler, öncelikle ekonomik kalkınmayı ve sürekli gelişimi hedeflemektedir. Özelleştirme aracılığıyla hem şirketler hem de devletler ciddi gelirler elde etmekte ve kalkınma süreci hızlandırılmaktadır.

10 http://isp-aysps.gsu.edu/academics/conferences/conf2004/Mintz.pdf (Erişim tarihi:

22.01.2011)

Özellikle hizmet sektöründe daha fazla tecrübeye ve yönetim becerilerine sahip olan ÇUŞ’ler, özelleştirme yoluyla elde ettikleri firmalarda daha başarılı işlere imza atmaktadırlar. Daha iyi bir yönetim rekabeti, rekabet ise daha kaliteli hizmeti beraberinde getireceğinden bu işlemden tüm taraflar kazançlı çıkmaktadır. Gerçekleşen özelleştirmeler gelecekteki diğer yeni yatırımları da olumlu yönde etkilemektedir.

1.1.2.4. Uluslar arası anlaşmalar

Uluslar arası yatırım ve ticaret anlaşmaları ulusal DYY politikalarına uluslar arası bir boyut getirmektedir. Uluslar arası yatırım ve ticaret anlaşmaları da diğer etkenlerle birlikte yabancı sermayeyi çekmede oldukça önemli bir etkendir. Bugün ticaret ve yatırım anlaşmaları iç içe geçmiş durumdadır¹¹. ÇUŞ’lere istikrarlı ve güvenilir ekonomilerde yatırım yapma fırsatı sunma yolunda hükümetler uluslar arası anlaşmalara imza atmaktadır. Şüphesiz bu anlaşmalar hükümetlerin de avantajınadır.

Uygulamada uluslar arası anlaşmalar iki ülke arasında yapılan çifte vergilendirme anlaşmaları gibi ikili anlaşmalar, NAFTA veya ASEAN gibi bölgesel anlaşmalar veya GATS, TRIMS gibi çok taraflı anlaşmalar şeklinde yapılabilmektedir. Bu anlaşmalar doğrultusunda istikrarlı bir ekonomik çevrenin garantisini alan ÇUŞ’ler daha uzun vadeli yatırımlarını güven içerisinde yapabilmektedirler.

1.1.2.5. Ticaret politikaları

Yatırım yapılacak ülkenin izlediği ticaret politikası yatırım kararlarının alınmasında düşünülmesi gereken oldukça önemli diğer bir faktördür. Ülkenin izlediği politikanın ihracata veya ithalata yönelik oluşuna dayalı olarak ÇUŞ’ler yatırım türlerini ve yatırım yapacakları bölgeyi seçebilirler. İthal ikameci bir

11 http://www.yased.org.tr/genel/turk/unctad%202010.ppt (Erişim tarihi: 23.01.2011)

strateji izleyen ülkelerde imalat sektöründe yapılacak yatırımlar engellerin aşılmasını sağlayacaktır.

Karşıt bir stratejide ise ülke ithalat vergisini kaldırarak daha fazla ihracat yapmayı hedefleyebilir. Ancak günümüzde ÇUŞ’ler genellikle ev sahibi ülkenin maliyet avantajlarından ve ölçek ekonomilerinden faydalanarak üretimini gerçekleştirme eğilimindedir. Ülkede üretim yapacak olan ÇUŞ’ler ithalata konulan kısıtlamalar yüzünden sıkıntı yaşamakta ve bu tarz ülkeleri tercih etmemektedirler. İhracat odaklı DYY çekmek amacıyla ithalat vergisi muafiyeti gibi bir takım ticareti serbestleştirici düzenlemeler yapan Asya ülkeleri DYY’yi ihracatın itici gücü haline getirmişlerdir.

1.1.3. Teknik etkenler

1.1.3.1. Altyapı

GOÜ’lerin altyapılarının iyi olması şüphesiz DYY’ler için hayati bir önem taşımaktadır. Gelişmiş bir altyapı çok daha kaliteli iletişim, ulaştırma ve üretim hizmetleri sunuyor olacağından DYY’ler yatırım yapacakları ülkelerde bu konuya özen göstermektedirler. Dolayısıyla GOÜ’ler daha fazla DYY çekebilmek adına altyapılarına önem vermelidirler.

1.1.3.2. Coğrafi konum

GOÜ’lerin sahip olduğu coğrafi konum özellikle hedef pazarlara yakınlık, üretim için uygun hava koşulları ve çeşitli taşıma yollarına yakınlık gibi etkenlerden dolayı oldukça büyük önem taşımaktadır. DYY’ler karlarını arttırmak amacıyla taşıma masraf ve risklerini mümkün olduğunca azaltmaya çalışırlar. Bu doğrultuda örnek vermek gerekirse Türkiye’nin Avrupa pazarına yakınlığı ve çeşitli taşıma olanaklarına sahip olması sebebiyle, Avrupa otomotiv pazarını hedefleyen Uzakdoğulu üreticilerin yatırımları için Türkiye’yi tercih etmeleri çok doğaldır. Özellikle otomotiv gibi taşıma maliyetleri yüksek olan