Yaratıcı Sürecin Aşamaları

 Süreç Olarak Yaratıcılık: Yaratıcılığın tanımları gözden geçirildikten sonra, T. M. Welsh bunların özünü yansıtan şu tanımlamayı önermiştir: “Yaratıcılık mevcut ürünlerin gözden geçirilmesi yoluyla yeni ve farklı ürünler meydana getirme sürecidir. Bu ürünler sadece yaratıcıya özgü olmalı, yaratıcı tarafından ortaya konulan değeri karşılamalıdır".

 Ürün Olarak Yaratıcılık: Bazı olgulardan yola çıkıp yepyeni bir olgu çıkarmaktır. Bu ürün; buluş, bilimsel bir kuram, geliştirilmiş bir olgu, edebi bir çalışma, müzikal bir beste, yeni bir tasarım gibi olabilir (Read, 1999).

 Kişilik Olarak Yaratıcılık: Engle ve Snellgrove (1979), yaratıcı bireyleri şöyle tanımlamaktadır: Problemlere yeni çözümler üreten ya da sanatı ifade etmek için yeni yöntemler bulmak için çalışma mücadelesi verenlerdir. Düşünceleri ile toplum ya da en azından kendileri için yeni bir şey ortaya koyanlardır.

 Çevre Koşulları Olarak Yaratıcılık: Yaratıcılık, çevreye özgün düşüncelerin sunulması, farklı bakış açısı ya da problemlere yeni ve farklı bir yöntemle bakıştır. Bu, özellikle idareciler tarafından uyumsuzluk olarak görülebilmektedir.

2.2.2. Yaratıcı Sürecin Aşamaları

Arık (1990)’a göre yaratıcı süreçlerin çoğunlukla kabul edilmiş bir açıklaması yoktur. Yaratıcılığın tanımlarına bakıldığında yaratıcılığın temelinde aynı olanın farklılaştırmak için birleştirilmesi yatmaktadır.

Yaratıcılık belirli bir süreçte gerçekleşmektedir. Yaratıcılık süreci, zaman içinde süreleri olaydan olaya, bireyden bireye farklılaşabilen beş aşamadan oluşmaktadır (Göksel, 2003). Bunlar:

1. Bilgi Toplama Aşaması (Hazırlık Aşaması), 2. Konsantrasyon Aşaması

3. Dinlenme Aşaması (Kuluçka Aşaması), 4. Aydınlanma Aşaması (İlham Aşaması) 5. Doğrulama ve Değerlendirme Aşaması,

28

Yaratıcılık sürecinin bu aşamaları birbirinden kesin çizgilerle ayrılmamaktadır. Bir aşama son bulmadan diğeri başlayabileceği gibi, bu aşamaların kesişmesi, örtüşmesi ve iç içe girmesi söz konusu olabilir. Bazen süreç aşamaları başka aşamada tekrar devreye girebilir (Kaya, 2004).

2.2.2.1. Bilgi Toplama Aşaması (Hazırlık Aşaması)

Bu dönemde sorun, ihtiyaç ve gerçekleştirilmek istenen şey saptanır, tanımlanır ve bunlar bilgi ve malzeme toplanır (Üstündağ, 2003). Bu bilgileri toplamak için çeşitli alanlarda okumak, profesyonel grup ve toplantılara katılmak, bilimsel seminerlere katılmak, yeni yerler görmek, konu hakkında insanlarla konuşmak, konuyla ilgili makale ve gazeteler okumak, literatür araştırması yapmak, küçük bir not defteri bulundurarak kullanışlı bilgileri kaydetmek, merak duyulan alanlara zaman ayırmak suretiyle yapılabilir (Hodgetts, 1992; Akt, Akın, 2001). Yaratıcı eylem beynimizin konu üzerine odaklanmasıyla başlar. Konuyla ilgili olarak belleğimizdeki kayıtları değerlendirir, bilgi toplar, bunları amacımıza uygun biçimde düzenler ve değerlendirmeye alırız (Yıldırım, 2002).

Problemi değişik yönleri ile ilgili ve çözümünde yararlı olabileceğine inanılan gerekli bilgiler, bilimsel gerçekler ve malzemeler toplanır. Yaratıcı kişi, bu aşamada kendini tam olarak probleme adar. Problemi tüm açılardan inceler. Bu aşama, yoğun bir çaba harcama, günler, haftalar ve hatta aylar alabilmektedir. Einstein, ünlü izafiyet kuramını birkaç haftada yazmıştır. Yedi yıla yakın bir süre hazırlık yapmıştır (Rıza,1999). Beynin sol ve sağ yarım küreleri devrededir, düşünler sonra sol alt bölüme kaydedilir.

2.2.2.2. Konsantrasyon Aşaması

Probleme yoğunlaşarak, konuyla ilgili bilgiler toplanır, anımsanır. Arıtmadan ve değerlendirmeden alternatifler hayal edilir. Proje ile ilgili güçlükleri bertaraf etmek için yaratıcılık ve hayal gücünden yararlanılır (Varoğlu,1993).

29

2.2.2.3. Dinlenme Aşaması (Kuluçka Aşaması)

Dinlenme aşamasında sorundan çıkarak geriye gidilir. Fikirler sindirilir. Düşünme süreci gözden geçirilir ve sorun, zihin irdelemesine, incelemesine bırakılır. Bu dönem hazırlık aşamasındaki gibi, dakikalar sürebileceği gibi haftalar ya da yıllar sürebilir. Dalgın ve derin düşünme, bilinçaltı süreçler, görselleştirme ve duygusal algılar çalınmaktadır ( San, 1993). Bu aşama aslında toplanan bilginin sindirilmesi (Bently, 1999) olarak adlandırılabilir. Beynin sağ alt ve üst çeyrekleri devrededir. Bu süre beynin problem ile ilgili bütün ilişkileri kurmasına bağlıdır.

2.2.2.4. Aydınlanma Aşaması

Bu aşama, düşüncenin ani bir kıvılcım veya kıvılcımlarla şuur altında şuura atlamasıyla sona ermektedir. Bu durum, genellikle yaratıcı kişinin aklında bir anda çakan bir şimşek gibidir. Bu aşamada ilgisiz düşünceler zihinden uzaklaşır ve yeni ilişkiler keşfedilir. Bu oluşan zihin parıltılarının ne zaman şuura geçeceği bilinemez, bu nedenle parıltı sezildiği an kaydedilmelidir. Bu aşamada beynin sağ üst çeyreği çalışır. Düşünce kişide “hah buldum” gibi ünlemler yaratabilir. Bu anda beyin, oluşumu hemen kaydeder. Sol alt, sağ üst beyin arasında gidip gelmelerle çözüm tanımlanır (Rıza, 1999).

Hazırlık aşamasında tohumu atılan konu, kuluçka aşamasında oluşmaya başladığında, bilinçaltı verileri mantıklı bir biçimde düzenlemeye çalışır ve aydınlanma aşamasında ürün birden bire somutlaşır. Kişi bu aşamada gerilimden kurtulur ve rahatlar ( Çoban, 1999).

Aydınlanma aşamasında düşünceler yaratıcılığa bir temel oluşturmak üzere zihinden doğarlar. Yaratıcı kişilerden, en parlak fikirlerin, yatakta, uyumadan önce, banyoda, sabah kalkarken veya koşarken meydana geldiği cevapları alınmaktadır (Karakoç, 2006).

30

2.2.2.5.Doğrulama ve Değerlendirme Aşaması

Aydınlanma aşamasında ortaya çıkan düşünlerin gereksinimi karşılayıp karşılamadığı, hazırlık aşamasındaki ölçütlere uyup uymadığı saptanır. Elde edilen çözüm ya da ürün yeterli ve geçerli değilse üçüncü aşamaya geri dönülür. Beynin sol yarım küresi bu aşamada devrededir (Rıza, 1996).

Yaratılan her fikir hemen uygulanabilecek kadar iyi olmayabilir (Yıldırım, 2002). Bu nedenle bu aşamada ortaya çıkan fikirler toplanır ve işe yarayacaklar bir kenara ayrılır (Bently, 1999). Aydınlanma aşamasında ortaya çıkan fikirler bu aşamada ihtiyaçlarımızı karşılar mı karşılamaz mı, hazırlık aşamasında belirlediğimiz ölçütlere uygun mu değil mi sorularına cevaplar aranır. Mantıksal düşünce burada devreye girerek yaratılan fikrin uygulamaya değer olup olmadığına karar verir (İraz, 2005).

Bu aşamalar bazen kesişebilir ya da iç içe geçebilir hatta evrelerin sırası değişip aşamalardan birisi, olağan sırasından başka bir aşamaya geçip tekrar sıraya girebilmektedir (Erdem, 2005).