1. GENEL BİLGİLER
1.4. Yapılarda Kullanılan Başlıca Taşıyıcı Sistem Elemanları
1.3.8. Temel Zemini Koşulları
Yapıların normal kullanım koşullarını sağlaması için yapı temel zemininin dayanımının
yüksek olması, aşırı oturma veya izin verilenden fazla farklı oturma yapmaması gibi bazı
şartların sağlanması gerekmektedir. Temel zemininin dayanımının aşılması durumunda
yapı güvenliği tehlikeye girip göçme meydana gelebilmektedir. Bu nedenle yapı taşıyıcı
sistemi seçiminde temel zemininin gerekli koşulları sağlaması gerekmektedir.
Temel zemini olarak kaya gibi dayanımı yüksek olan ve diğer istenen şartları sağlayan
zeminlerin seçilmesi uygun olmaktadır. Ayrıca deprem sırasında suya doygun kumlu
zeminlerde meydana gelebilecek zeminlerde sıvılaşma gibi yapılarda sorun meydana
getirecek zemin durumlarının da dikkate alınması gerekmektedir (Ayvaz, 2006).
Sonuç olarak, depreme dayanıklı bir tasarımda aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi
gerekir:
• Plan ve düşey kesitte yapı, mümkün olduğu kadar basit olmalıdır.
• Temel sağlam ve düzgün özellikli zemine oturmalıdır.
• Deprem etkisini taşıyacak elemanlar, planda burulma olmayacak şekilde
düzenlenmelidir.
• Yapı elemanları gerekli yeterli dayanımları yanında sünek olmalıdır.
• Meydana gelen şekildeğiştirme ve yerdeğiştirmeler güvenliği zedelememeli
ve kullanımı engellememelidir.
1.4. Yapılarda Kullanılan Başlıca Taşıyıcı Sistem Elemanları
Yapılarda kullanılan başlıca taşıyıcı sistem elemanları aşağıda verilmektedir.
1.4.1. Çerçeveler
Kolon ve kiriş elemanının bir düzlem içinde birbirine herhangi bir noktasından
bağlanmalarıyla oluşan ve yatayda döşemeler tarafından birbirine bağlanan düzlemsel rijit
elemanlara çerçeve denmektedir (Şekil 1.13). Bunlar donatıların iyi düzenlenmesi
koşuluyla, yükseklikleri 25 metreyi geçmeyen yapıların yatay yüklere karşı,
19
yönetmeliklerde öngörülen, emniyetlerinin sağlanmasında da kullanılabilmektedirler.
Çubuk şeklinde enkesit ölçüleri boylarına göre küçük olan kırıklı yapı elemanlarıdır.
Süneklik oranları oldukça yüksek olduğundan deprem yükleri gibi yatay yükler altında
büyük bir enerji tüketme kapasitesine sahiptirler. Bunlardan kolon ve kirişleri aynı düzlem
içinde olanlar düzlem çerçeve, farklı düzlemlerde olanlar ise uzay çerçeve olarak
adlandırılmaktadır (Ayvaz, 2006) .
Şekil 1.13. (a)Düzlem çerçeve ve (b) uzay çerçeve örnekleri
1.4.2. Betonarme Perdeler
Betonarme perdeler genellikle yükseklikleri 25 metreyi geçen yapıların rijitlik ve
dayanımlarını arttırmak dolayısıyla da yanal yerdeğiştirmelerini sınırlandırmak amacıyla
kullanılan temele ankastre ya da yarı ankastre olarak oturan konsol şeklinde çalışan
rijitlikleri yüksek, çerçevelerin aksine bağıl yerdeğiştirmeleri üst kata doğru giderek artan
boşluksuz ya da boşluklu elemanlardır (Şekil 1.14 ) (Özdemir, 2001).
Elastik enerji tüketme kapasiteleri salt çerçeveli yapılara göre önemli miktarda yüksek
olup, plastik enerji tüketme kapasiteleri aynı düzeyde yüksek değildir. Çerçeveli yapılara
göre süneklikleri daha az olan betonarme perdelerin hafif ve orta şiddetli depremlerde
yatay ötelenmeleri çok sınırlı olmaktadır. Yapı içindeki eşyalarda ve taşıyıcı olmayan yapı
20
elemanlarında hemen hemen hiç hasar olmaması; müze, hastane, telefon santrali, okul gibi
önemli yapıların salt betonarme perde olarak tasarlanmasını gerektirmektedir (Bayülke,
2001).
Şekil 1.14. (a)Boşluksuz ve (b)boşluklu betonarme perde örnekleri
Betonarme perdeler küçük ve orta şiddetli depremlerde yapıların yatay ötelenmelerini
kısıtlayarak yapı içindeki eşyaları korur ve mimari hasarı önler. Şiddetli depremlerde de
yatay yüklerin büyük bir bölümünü alarak kiriş uçlarındaki mafsallaşmanın daha alt bir
düzeyde kalmasını sağlarken yapının yatay ötelenmelerini önemli miktarda azaltıp ikinci
mertebeden etkilerin yapının yanal ötelenmesinin geri dönülmez boyutlara ulaşmasını
önlerler.
Betonarme perdelerin bu gibi yararlarının yanı sıra bazı sakıncaları da bulunmaktadır.
Bunlar;
* Pahalı olmaları
* Yapıyı ağırlaştırmak suretiyle deprem kuvvetlerini arttırmaları
* Çok rijit olmaları nedeniyle deprem kuvvetlerinin büyük kısmını karşılayarak
yapının bütünün emniyetini sağlayamamaları
21
1.4.3. Eğik Elemanlar
Yapının rijitliğini arttırmak böylece yatay yerdeğiştirmeleri azaltmak amacıyla
kullanılan kolon ve kirişlerle 90 dereceden farklı açı yapan elemanlardır (Şekil 1.15 ve
1.16).
Yapıya betonarme perdelerin eklenmesi, yapının ağırlığını ve dolayısıyla yapıya gelen
deprem kuvvetlerini arttırmaktadır. Bu artıştan kaçınmak ya da yapının ağırlığını
arttırmadan rijitliğini ya da sünekliğini arttırmak için çerçeve boşlukların arasına eğik
elemanlar konulmaktadır (Korkmaz, 1997).
Şekil 1.15. Bir katlı bir açıklıklı ve bir katlı çok açıklıklı yapılarda eğik elemanların
kullanılması
Şekil 1.16. Çok katlı bir açıklıklı ve çok açıklıklı yapılarda eğik elemanların kullanılması
22
Eğik elemanlar, tek katlı tek açıklıklı, tek katlı çok açıklıklı ya da tek katlı çok katlı
yapılarda kullanılabilmektedirler. En yaygın olarak ise çok katlı çok açıklıklı çerçevelerde
kullanılmaktadırlar.
1.4.4. Çekirdekler