Yaşam Döngüsü Yönetimi

Günümüzde yaşam döngüsü yönetimi (LCM) stratejilerinin ve prensiplerinin gelişimi kabul görmüştür. Bunun nedeni diğer stratejiler, örneğin tek yaşam döngüsü aşamasına odaklanma, ideal sonuca ulaşmakta yeterli olamayabilir. Bir ürün ömrü içinde belirli noktalarda çevresel etkileri azaltmak, örneğin kullanım aşamasında enerji tüketimini azaltmak, üretim ve geri dönüşümde enerji tüketiminin yükselmesi gibi değişiklikler ayrıca meydana gelmesi eksi bir değer olabilir.

LCM açıkça şöyle tanımlanır;

- Tüm çevresel etkileri azaltmak için üretim sistemlerini tekrar tasarlayan bir iskelet.

- Birden çok karar verici tarafından bir ürünün yaşam döngüsünün farklı aşamalarında karar verme yetkisi.

- Ürün yaşam döngüsü hakkında bilgiye dayalı bir iskelet (kütlenin ve enerjinin fiziksel akışı, parasal akış).

Endüstri ve yönetim, Şekil 9.2 LCM’yi cesaretlendiren farklı tipte program, ortaklık ve politikalar kurabilir. Net bir resim yakalamak için, aşağıdaki bazı yaşam döngüsü araçlarının genel tipleri üzerine odaklanabilir;

- Yaşam döngüsü değerlendirmesi (LCA) gibi analiz araçları ve ürünün çevresel profilini bulan ve gelişme için önemli alanları işleyen yaşam döngüsü maliyeti (LCC) araçları,

- Dizayn metodolojisi boyunca gelişmeyi tamamlayan yaşam döngüsü dizayn (LCD) araçları gibi gelişme araçları.

Geçmiş yıllar boyunca otomobil endüstrisi ya tek başına ya da farklı ekiplerle (tedarikçileri, ticaret birliktelikleri, üniversiteler vb.), materyalleri (alüminyum, çeliğe karşı) karşılaştırmak için yaşam döngüsü değerlendirmesinin birkaçıyla, işlemlerle (su bazlı boyama, serpme boyama) ve konseptlerle (elektrikli araç, içten yanmalı araca karşı) işbirliği içinde çalışmalar göstermiştir. Çoğunlukla bu çalışmaların sonucu, bunların birbirlerine karşı açıkça üstün olduklarını göstermez. Bu yüzden, analiz edilmiş materyaller, işlemler ve konseptlerde en iyi iyileştirme stratejileri geliştirmek için bu sonuçları kullanmak daha uygun olabilir.

LCA’yı standartlaştırma yönünde önemli gelişme yapılmış olmasına rağmen sonuçlar hala önemli ölçüde değişiklik gösterebilir. Bazı ayrılıklar, farklı endüstrilerin sistem sınırlarındaki farklılıklara, ürün sistemleri arasındaki girdilerin ve çıktıların tahsisi için kurallara, veri uygunluğuna ve envanter maddelerin çevresel etkilere çevrilmesi için farklı değişim modellerine bağlanabilir. Ayrıca akılda tutulması gereken bir noktada sadece ürünün etkisi olmadığıdır ayrıca temel endüstri (bu çalışmada otomobil endüstrisi) dışındaki sektörlerde genelde hissedilen sonraki etkilerde unutulmamalıdır.

Çevresel profil LCA ile analiz edilebilir fakat LCM’ yi destekleme; materyal, enerji, katı atık ve emisyon verisi mevcudiyeti ve kalitesi, her bir yaşam döngüsü aşaması için LCA’nın uygulanmasını şimdilik engeller.

Bu nedenle, materyal ve işlemleri minimal çevresel etkiyle seçmeye daha çok entegre edilmiş yaklaşım, bu veri farkını kapamak için farklı hayat döngüsü aşamalarında farklı oyuncular arasındaki yardımcı ilişkileri ihtiva etmelidir. Tedarikçilerin, otomobil üreticilerin, ömür sonu yürütücülerinin ve LCA üzerine dayalı bulguların işbirlikçi çabalar sayesinde LCC sonuçları, diğer bilgiler (tamir edilebilirliği ve dayanıklılık), yaşam döngüsü dizaynı (LCD) için kılavuzlar ve kontrol listeleri geliştirilmelidir. Bu kılavuzlar ve kontrol listeleri, mevcut ve yeni ürünler ve işlemleri optimize etmek için üreticideki mühendislere ve tedarikçilere daha sonra dizayn etmeye müsait olacaktır (Mildenberger ve Khare, 2000).

Şekil 9.2 Yaşam döngüsü yönetimini cesaretlendiren programlar, ortaklıklar ve politikalar

10. ARACIN ÖMRÜNÜ TAMAMLAMASI VE GERİ DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE OTOMOBİL YAŞAM DÖNGÜSÜ DEĞERLENDİRMESİ

Modern endüstriyel üretimde çevresel koruma konusu çok önem teşkil etmektedir ve sürdürülebilirlik gün geçtikçe artan bir düşünce olmaktadır. Elektronikler, otomobiller, ev aletleri gibi, günlük kullanılan aygıtlarının üreticileri, çevresel sıkıntıları azaltmak için hammadde ve enerji kullanımının artması ve buna paralel olarak oluşan atıklar ve çevre kirliliği büyümesinden dolayı, müşterilerin, kamuoyunun ve hükümetin ihtiyaçlarını karşılama amaçlarındadırlar (Osanna vd., 2005).

Otomobil parça atıklarının (automobile shredder residue) (ASR) sayıca azaltılması ve geri dönüşümlerinin sağlanması, ömrünü tamamlamış araçların (end-of-life vehicles) (ELVs) geri dönüşüm oranını arttırmak için önemlidir. Bu doğrultuda, araç ürün yaşam döngü değerlendirme (LCA) uygulaması kavramını, LCA çalışmaları (ASR’ nın gömülmesi, ASR nın yeniden güç kazanımı), ELVs ile ilgili LCA konuların ele alınması ve LCA’in yeni teknolojilere uygulanma çalışmaları, % 95’lik bir orana ulaşmayı hedeflenmesi doğrultusundadır. Şekil 10.1’de otomobil geri dönüşümünde sistem sınır şartları görülmektedir (Williams vd., 2006).

Her yıl Japonya da, yaklaşık 5,000,000 ELVs, (motosikletler hariç), ticaret sicilinden silinmektedir. 500,000 den fazla ELVs gümrük yoluyla ihraç edilmekte ve ihraç edilenlere, şahsi mülk ya da parçalanmış hurda (araba karoseri iskeleti) olarak denizaşırı ihraç edilen araçları dahil ettiğimizde, en sonunda Japonya’da atılan bu araçların yaklaşık olarak yılda 4,000,000 civarında olduğunu tahmin edilmektedir.

ELV iyileştirme (işleme) sistemlerinde öncelikle, değerli parçalar (motor), zehirli maddeler (akü) ve sıvılar ( motor yağı) içeren parçalar ayrılmaktadır. Daha sonra arabanın geriye kalan iskeletini parçalanıp, otomobil parça atıkları (ASR) olarak adlandırılan son kısım arazi doldurma alanında gömülmektedir.

ASR kurşun gibi zehirli maddeler içermektedir ve bu nedenle ASR’nin işleme suyunun sızdığı kontrollü bir arazi doldurma alanında gömülmesi için bir yönetmelik bulunmaktadır.

Yönetmelik düzenlendikten sonra, fiyatlardaki yüksek artıştan ve kontrolsüz toprak doldurma alanlarından kaynaklı ASR’in gömülmesinin reddedilmesinden dolayı ASR ve ELVs’nin yasadışı terk edilmesinde artış gösterebileceğine dair önemli bir endişe bulunmaktadır. Bu koşullar altında, otomotiv endüstrisi ELVs için sistemli hareket planını saptamıştır. Bu planın, ELV dönüşüm oranlarını arttırmak, ASR’ın arazi doldurma hacmini ve kurşun içeriğini

azaltmak için rakamsal hedefleri bulunmaktadır [5].

Şekil 10.1 Otomobil geri dönüşümünde sistem sınır şartları

Yukarıda bahsi geçen ürünlerde geri dönüştürülen hurdaların karmaşıklığı, disiplinler arası bir alandır. Bu alanda toplama lojistik, demontaj, bileşenlerin yeniden kullanımı, kıymetli ve

Satıcılar

Tüketiciler (alıcı)

Kırpıntı metal tüccarları

Parçalarına ayırıcılar

Otomobil geri dönüşümü

Deniz taşımacılığı

Yeniden kullanılabilir parçalar ya da bileşenler Tekerlekler, akışkanlar ve zararlı malzemeler

Ferro metal Non-ferro metal Atık

Deniz taşımacılığı

Deniz taşımacılığı

Ferro metal Non-ferro metal Atık ELV

ELV

ELV

Hurdalar

Hurdalar

nadir maddelerin geri kazanımı, çevreye zararlı olmayan maddelerin geri dönüşümü, zararlı ve toksik maddelerin yok edilmesi gibi konular bulunmaktadır. Tüm bunlar disiplinlerarası kuruluşların disiplinli çalışmalarını gerektirir. 1990 yılında, Avrupa Birliği Çevre Konseyi (Europen Union Environment Council), Öncelikli Atık Akımı (Priority Waste Stream) olarak, ELVs’yi içeren Atık Yönetim Komisyonları Stratejisini kabul etmiştir.

Atık Strateji Öncelikleri ile ilgili hiyerarşisinin genel kabulü şunlardır.

- Önleme;

- Geri Kazanım;

- İmha etme.

Geri dönüşüm konsepti, parçaların yeniden kullanılması, malzemenin geri dönüşümü ve enerjinin geri kazanımını içermektedir. Avrupa Komisyonun Otomobiller için hedefleri şunlardır.

- Atıktan kurtulma

- Arazi talebinin azaltılması - Toksisitenin azaltılması

Avrupa geri alma yasası “Take-Back Law” üreticilerin ülkede satılan tüm araçların geri alınmasını şart koşar. Gönüllü sözleşmeler endüstri tarafından geniş ölçüde kabul edilmiştir ve tehlikeli yasaları bir parça azalmıştır.

Birleşmiş Milletlerin (BM) aşağıdaki yönergeleri ve bunların ulusal doğrular olarak benimsenmesinin eski otomobillere uygulanmasında esaslı faydalar sağlamıştır.

- Atıklarla ilgili olarak 15 Temmuz 1975 Avrupa Ekonomi Komitesi’nin 75/442 sayılı yönergesi

- Çevresel kirlenmelerin azaltılması ve bütünleşmişlikten kaçınma ile ilgili olarak 24 Eylül 1996 tarihli Avrupa Ekonomi Komitesi’nin 96/61/ sayılı yönergesi

- Biriken atıklarla ilgili 26 Nisan 1999 tarihli Avrupa Parlamento’sunun Avrupa Ekonomi Komitesi’nin 1999/31/ sayılı yönergesi

- Atıkları yanmasıyla ilgili 4 Aralık 2000 tarihli Avrupa Parlamento’sunun Avrupa Ekonomi Komitesi’nin 2000/76 sayılı yönergesi

Eski otomobillerle ilgili 18 Eylül 2000 tarihli Avrupa Parlamentosu’nun Avrupa Ekonomik Komitesi’nin 2000/53/ sayılı yönergesi. BM tarafından altı çizilerek önerilen bu yönergelerle, iyileştirme süreçler için toplam hedefler:

- 2002’de ıskartaya çıkartılmış bir araba için, ilk ağırlığının en çok % 15’i atık biriktirme deposuna gider,

- 2015’te ıskartaya çıkartılmış bir araba için, ilk ağırlığının en çok % 5’i atık biriktirme deposuna gider.

Detaylandırılmış sürekli bilgi analizi uygulanabilir, fakat bunun sürdürülebilmesi için direk finansal destek gereklidir, böyle bir desteğin temin edilmesi sonradan göz önüne alınmalıdır.

Son zamanlarda, Avrupa Komisyonu araç üreticilerinin üretim konusunda çok büyük sorumluluğa sahip olduklarına dair yönergeleri önermektedir. Bununla birlikte, aracın karmaşık doğası, yaşam uzunluğu ve daha sonraki süreçlerle ilgili olan diğer endüstriyel sektörler arasında sorumluluğu paylaştığına işaret eder. Eski araçlar hakkında birleşmiş milletleri 2000/53/EG talimatlarının 7 maddesine göre esas hedef :

- 2006 hedefi: % 85 geri-dönüşüm, % 80 malzeme geri-dönüşümü, en çok % 15 atık madde

- 2015 hedefi: % 95 geri-dönüşüm % 85 malzeme geri-dönüşümü, en çok % 5 atık madde (Osanna vd., 2005).