Yaşam Döngüsü Değerlendirmesine Yönelik Modellerin Genel

Yapı ürünlerinin yaşam döngüsü süreçlerinde çevreye etkilerinin değerlendirilmesi YDD modelleri ile gerçekleştirilebilir. YDD modellerinin;

• Anlaşılabilirliğinin kolaylaştırılmış,

• Kullanımına yasal zorunluluklar getirilmiş, • Kullanıcılarının tanımlanmış,

• Değerlendirme kapsamının belirlenmiş, • Yaşam döngüsü süreçlerinin tanımlanmış,

• Değerlendirmelerindeki çevresel etki alanı ölçütlerinin belirlenmiş

olması, bu modellerin başarılı bir biçimde uygulanmasına ve güvenilir sonuçlar elde edilmesine yardımcı olabilir.

Yapı ve yapı ürünlerinin çevresel etkilerinin değerlendirilmesine yönelik farklı kurumların oluşturduğu modeller, bu çalışma kapsamında yeni bir YDD modelinin oluşturulmasına yön vermesi açısından 3. Bölümde ayrıayrı irdelenmiştir. İrdeleme;

• Modellerin tanımlanmasına; o Modelin türüne,

o Modelin anlaşılabilirliğine,

o Modelin kullanımının zorunluluğuna, o Modelin kullanıcılarına,

o Modelin değerlendirme düzeyine (kapsamına),

• Modellerin değerlendirmelerinde kullandığı YDD süreçlerinin belirlenmesine; o Tanımlı olup olmadığına,

o Tanımlı ise hangi süreçleri kapsadığına,

• Modellerin değerlendirmelerinde kullandığı çevresel etki alanı ölçütlerinin belirlenmesine, • Ayrıca her modele göre değişen farklı durumlara

yönelik yapılmıştır.

İrdeleme sonuçları bir araya getirilerek; • Çizelge 4.1 Modellerin tanımlanması, • Çizelge 4.2 Modellerin YDD süreçleri,

• Çizelge 4.3 Modellerin çevresel etki alanı ölçütleri ni içeren genel değerlendirme çizelgeleri oluşturulmuştur.

Çizelge 4.1 Modellerin tanımlanması.

MODELİN ANLAŞILABİLİRLİĞİ MODELİN KULLANIMI _{ZORUNLU MU?} MODELİN KULLANICILARI MODELİN DEĞERLENDİRME _DÜZEYİ

MODELLER MODELİN TÜRÜ KOLAY ORTA ZOR EVET HAYIR TASARIMCI ÜRETİCİSİ ÜRÜN KULLANICISI YAPI TANIMLI DEĞİL DİĞER YAPI ÜRÜNÜ YAPI DİĞER

LEED ÇE + YDD

ATHENA YDE + YDD Mühendis, _{araştırmacılar}

BEES YDD Kullanımı _{herkese açık}

BREEAM ÇPD Yapı yöneticileri

ECOHOMES ÇPD Yapı yöneticileri

ENVEST YDD ENVİRONMENTAL PROFİLES ÇPD Diğer karar vericiler BR E

SMARTWASTE AYS Yöneticiler, merkezi ve yerel idareler,

yükleniciler Yapım atığı

ANALYTICA RD + MD Tüm ürünler

SIMAPRO YDD Tüm ürünler

ECO-INDICATOR EDY

IVAM YDDV

ECO-QUANTUM YDD Sivil toplum _örgütleri

PRE

ECOINVENT YDEV Tüm ürünler

GABI SBYD Tüm ürünler

TEAM YDD Tüm ürünler

GB TOOL YÇSPD

WOOLLEY YDD

CURWELL ve MARCH YDD

ÇE :Çevre Etiketi AYS :Atık Yönetim Sistemi YDDV :Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi Veritabanı

YDD :Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi RD :Risk Değerlendirmesi YDEV :Yaşam Döngüsü Envanteri Veritabanı

YDE :Yaşam Döngüsü Envanteri MD :Maliyet Değerlendirmesi SBYD :Sürdürülebilir Bilgi Yönetimi ve Değerlendirmesi

Çizelge 4.2 Modellerin YDD süreçleri.

YAŞAM DÖNGÜSÜ DEĞERLENDİRME SÜREÇLERİ ÜRETİM

MODELLER

HAMMADDE EDİNİMİ

GERECİN ÜRETİMİ ÜRÜNÜN ÜRETİMİ PAKETLENMESİ ÜRÜNÜN ve DAĞITIMI ÜRÜNÜN YAPIYA UYGULANMASI ÜRÜNÜN KULLANIMI ÜRÜNÜN GERİDÖNÜŞÜMÜ ÜRÜNÜN

YOK EDİLMESİ TANIMLI DEĞİL DİĞER

LEED ATHENA BEES BREEAM ECOHOMES ENVEST ENVİRONMENTAL PROFİLES BR E SMARTWASTE ANALYTICA SIMAPRO ECO-INDICATOR IVAM ECO-QUANTUM PRE ECOINVENT GABI TEAM

GB TOOL Ön tasarım, tasarım

WOOLLEY

Çizelge 4.3 Modellerin çevresel etki alanı ölçütleri.

ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME ALANI ÖLÇÜTLERİ

MO LEED AT BEES ANAL GA TEA G WOOLLEY C Kirlilik

DELLER Enerji Kaynaklar Hava Su Toprak İnsan Sağlığı Atık Yönetimi

Diğer Açıklama

Yapı içi çevre niteliği, yenileme tasarım süreci HENA

Yapı içi çevre niteliği, yaşam koşullarının değişmesi, ekonomik performans

BREEAM Yönetim, yollar, taşıma

ECOHOMES Taşıma

ENVEST Yük taşıma

ENVİRONMENTAL PROFİLES

BR

E

SMARTWASTE

YTICA Risk analizi, yönetimi, maliyet değerlendirmesi, yönetim _analizi

SIMAPRO Ölçütler, seçilen veritabanı ile değişir

ECO-INDICATOR

IVAM Taşıma

ECO-QUANTUM

PRE

ECOINVENT Taşıma

BI Toplam maliyet değerlendirmesi

M Ölçütler, seçilen veritabanı ile değişir

B TOOL Yapı içi çevre niteliği, yapı sisteminin işlevselliği, _{performans, sosyal ve ekonomik etkiler}

Toksikler, fotokimyasal oksidantlar URWELL ve MARCH

Yaşam döngüsü değerlendirmesi; • Çalışmanın amacı,

• Envanter analizi, • Etki değerlendirmesi,

• Değerlendirmenin yorumlanması

adımlarından oluşmaktadır. İrdelenen modellerde bu adımlar ve adımların kapsamları farklılık göstermektedir. Bazı modellerde;

• Anlaşılabilirlik zor (‘BEES’, ‘Envest’, ‘Analytica’ gibi), bazılarında ise kolaylaştırılmış (‘Woolley’, ‘Curwell ve March’ gibi),

• Kullanım zorunlu hale getirilmemiş (tüm modeller isteğe bağlı olarak kullanılmaktadır), • Model kullanıcıları ya tanımlanmamış (‘SimaPro’, ‘IVAM’, ‘GB Tool’ gibi) ya da bazı

kullanıcılar için tanımlanmış (‘LEED’ de tasarımcı; ‘Athena’ da tasarımcı, ürün üreticisi; ‘BEES’ de tasarımcı, ürün üreticisi, yapı kullanıcısı gibi),

• Değerlendirme yapılacak ürüne ya da ürünlere sınırlılık getirilmemiş (‘Ecoinvent’, ‘GaBi’, ‘TEAM’ gibi),

• YDD süreçleri ya hiç tanımlanmamış (‘LEED’, ‘BREEAM’, ‘EcoHomes’, ‘Envest’ gibi) ya da sadece bazı süreçler kapsama alınmış (‘Athena’ da üretim, uygulama, kullanım; ‘Environmental Profiles’ da üretim, uygulama, kullanım, geridönüşüm, yok edilme; ‘Woolley’ de hammadde edinimi, üretim, kullanım, yok edilme gibi),

• Çevresel etki alanı ölçütleri farklı biçimlerde sınırlandırılmıştır (‘LEED’ de enerji, kaynaklar, yapı içi çevre niteliği; ‘Athena’ da enerji, kaynaklar, hava ve su kirliliği, atık yönetimi gibi).

Bu gibi durumlar da değerlendirmeyi karmaşıklaştırabilir, uygulanmayı ve karar vermeyi güçleştirebilir.

İrdelenen modeller;

• Etkileyen: Ürün (yapı, yapı ürünü ya da tüm ürünler),

• Etkileme süreci: YD süreçleri (hammadde edinimi, üretim, uygulama, kullanım, geridönüşüm ya da yok edilme),

• Etkilenen: Çevre grupları (canlı, cansız, doğal ya da yapma),

• Etkilenim sonuçları: Enerji, kaynaklar, kirlilik (hava, su, toprak), atıklar ya da diğer ölçütleri (yapı içi çevre niteliği, yönetim, yollar, taşıma, risk analizi, yönetimi, maliyet değerlendirmesi, yönetim analizi vb gibi)

kapsamaktadır. Ancak tüm modellerde; etkileyen, etkileme süreci, etkilenen ve etkilenim sonuçları aynı anda bir arada bulunmamaktadır. Önerilecek modelde istenen ise; bunların bir arada bulunduğu bir değerlendirme yapabilmektir. Böylece değerlendirme kapsamı;

• Etkileyen: Yapı ürünü,

• Etkileme süreci: Tüm YD süreçleri, • Etkilenen: Tüm çevre grupları,

• Etkilenim sonuçları: Süreçler boyunca oluşan zararlı etkiler olarak tanımlanabilir.

Bu bağlamda yapı ürünlerinin yaşam döngüsü değerlendirmesinin yapılabilmesi için; • Öncelikle yaşam döngüsü değerlendirmesi yapılacak yapı ürününün tanımlanması,

• Yaşam döngüsü süreçlerinde tanımlanan yapı ürünü - çevre etkileşimine yönelik bilgilerin toplanması,

• Toplanan bilgiler ile yapı ürününün yaşam döngüsü süreçlerinde çevre etkilerinin değerlendirilmesi,

• Çevre etkilerinin değerlendirme sonuçlarının alınması, • Değerlendirme sonucunun topluma iletilmesi