Yaşı Küçüklere İlişkin Yasal Düzenlemeler

Konu ile ilgili yasal düzenlemelerden bahsetmeden, yaşı küçüklere ilişkin bazı tanımlar hakkında bilgi verilmesi faydalı olacaktır. Bu bağlamda yaşı küçük olarak tanımlanan çocuklar, kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç on sekiz yaşına kadar her insanı ifade etmektedir76. Osmanlı Devleti döneminde ve bu Devletin parçalanması ile ortaya çıkan Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanını müteakip günümüze kadar yaşı küçüklerin zararlı maddelerden korunmasına yönelik olarak tedbirlerin alındığı görülmektedir. Türk ceza Kanunu’nda suç kapsamına almış olduğu fiillerin yalnızca yetişkinler tarafından değil zaman zaman da çocuklar tarafından işlendiğinin görüldüğü aşikardır. Ancak burada çocuklar hakkında işledikleri suçlara ilişkin verilecek cezai müeyyideler ile yaptırımların içerikleri hakkında bilgi verilmeden, özellikle gerek uyuşturucu madde suçlarına gerekse diğer suçlara karışmaları

75_{Umuma Açık Yerler ve İçkili Yerler İle Resmi veya Özel Öğretim Kurumları Arasındaki Uzaklıkların} Belirlenmesine Dair Yönetmelik. Resmi Gazete, Yıl: 2004, S:25422.

durumunda ıslah edilebilmeleri ve bu anlamda topluma kazandırılabilmeleri amacıyla korunmalarına ilişkin mevzuatta yer alan hükümlere yer verilmiştir.

Cumhuriyet’in ilanından sonra yeniden yapılanmakta olan Türkiye’de her alanda olduğu gibi uyuşturucu maddeler ile ilgili olarak ta gerek ulusal gerekse uluslar arası mahiyette bir takım düzenlemelere gidildiği, bu düzenlemeler içerisinde özellikle çocuk olarak adlandırılan yaşı küçüklere ilişkin koruma tedbirlerine başvurulduğu görülmektedir. Ancak çocuklara ilişkin hukuki düzenlemelerin ve yargılama usullerinin yetişkinlerden ayrı olarak ele alınması hususu, ilk kez 21.11.1979 tarihinde 2253 sayı ile Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu Görev ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanun” ile ifade edilmiştir77. Bu kanun ile sadece uyuşturucu madde suçları değil tüm suçlar ile ilgili olarak suça karıştıkları belirlenen yaşı küçüklerin yargılanmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Özelikle suça karıştıkları belirlenen veya tedavi ve koruma gibi nedenlerle yardıma muhtaç yaşı küçüklerin koruma tedbirlerinin alınacağı ifade edilmiştir.

24.05.1983 tarihinde 18059 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2828 sayılı “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu” ile de yaşı küçüklere ilişkin önemli düzenlemelere yer verildiği görülmektedir78 Kısa adı SHÇEK olan bu kurumun işleyişine ilişkini yasal düzenlerin yer aldığı bu kanun ile özellikle beden, ruh ve ahlak gelişimlerini henüz tamamlamamış, şahsi güvenliklerini tam olarak sağlayamayacak durumda olan korunmaya muhtaç yaşı küçüklerin, her türlü şiddet ve suç ortamından korunarak, Türk örf, adet, inanç ve milli ahlakına sahip, kendisine güvenen, insan sevgisiyle dolu, Atatürk ile ve inkılaplarına bağlı olarak topluma kazandırılabilmeleri amaçlandığı görülmektedir.

Cumhuriyet’in ilanından sonra yaşı küçüklerin her türlü şiddet, tehlikeden korunmasına ilişkin SHÇEK’ in kurulması önemli bir adım olarak ifade edilebilir. Bu adımı izleyen önemli bir gelişme de, 28.05.1986 tarihinde 19120 sayı ile Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 3289 sayılı “Gençlik ve Spor Genel

77 _{Şafak, A., s.327.}

Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun” un çıkarılması olmuştur79. Bu kanun ile kurulan Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Başbakanlığa bağlı bir birim olarak faaliyetini sürdürmekte olup, kanunun geçici 6. maddesinde gençliğin uyuşturucu madde, alkol ve kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan korunması için gerekli tedbirlerin alınması amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği koordinasyonun sağlanmasının gerekliliği ifade edilmiştir.

26.11.1996 tarihinde 22829 sayı ile Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4207 sayılı “Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun” ile bireylerin tütün ve tütün mamullerinin zararlarından korunması ve bağımlılık yapan bu maddelerin özendirici mahiyette tanıtım ve teşvik kampanyalarının kontrol ve denetiminin sağlanması amaçlanmıştır80 Bu kanun ile özellikle sağlık, eğitim-öğretim ve kültür hizmeti veren yerler ile kapalı spor salonlarında ve toplu taşımacılık yapan nakil vasıtalında bekleme salonlarında, kamu kurum ve kuruluşlarından beş veya daha fazla kişinin görev yaptığı alanlarda tütün ve tütün mamullerinin kullanımı yasaklanmış, bu bağlamda özellikle yaşı küçüklerin bulunabileceği bu tür yerlerde korunması hedeflenirken, on sekiz yaşından küçüklere tütün ve tütün mamullerinin satışının yapılamayacağı aynı kanunun 3.maddesinde ifade edilmiştir.

13.04.2001 tarihinde 24372 sayı ile Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş Görev Çalışma Yönetmeliği’nde bu hükümler detaylı olarak açıklanmıştır. İlgili yönetmeliğin “Sosyal Hizmet Büro/Kısım Amirliği” başlıklı 13. maddesinin (e) bendinde “öğretmenler ve aileler ile okullar, sosyal hizmet ve sağlık hizmetleri yürüten kuruluşlar ile ortak çalışmalar yürütmek” hükmü doğrultusunda korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kalığı ihbar edilen, sokakta yaşayan, sokakta çalıştırılan, suça maruz kalan gibi herhangi bir nedenle yardıma muhtaç olduğu belirlenen çocuklar hakkında bu tür çalışmaların yürütülmesi gerektiği belirtilmektedir.

Aynı yönetmeliğin “Suç Önleme Büro/Kısım Amirliği” başlıklı 14. maddesinin (d) bendinde örgün ve yaygın eğitim-öğretim kuruluşlarının ve eğlence ve sosyal

79 _{Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun. Resmi Gazete. Yıl:} 1986 S: 19120.

merkezlerin bulunduğu bölgelerde çocuklarla ilgili olarak önleyici ve koruyucu devriye hizmeti yapacağı, aynı maddenin (j) bendinde uçucu, uyuşturucu ve psikotrop madde kullanan veya kullandığından şüphe edilen çocuğu sağlık kuruluşu veya rehabilitasyon merkezine teslim etmesi ve çocuğun korunmasının sağlanması için konu hakkında İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne bilgi verilmesini, (k) bendinde okullarda risk gruplarını tespit edilmesini, bu gruba giren öğrencilerin iyileştirilmesi ve tedbir alınması için İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü, okul idareleri, rehber öğretmenler ve aileler ile ortak çalışmalar yapılmasını, (l) bendinde zorunlu temel eğitim çağında olduğu halde okula gitmediği/devam etmediği tespit edilen öğrenciler hakkında İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bilgi verilmesi, talep edilmesi halinde yardımcı olunması hükmünün yer aldığı görülmektedir. İç güvenliğin ve asayişin sağlanmasında görevli ceza ve usul kanunlarının uygulayıcıları tarafından çocuklara ilişkin hazırlanarak 2001 yılında yürürlüğe konan bu yönetmeliğin, onların ıslah edilmelerine ve korunmalarına yönelik önemli hususları içermesi de bu anlamda mücadeleyi etkili kılmaktadır.

Belirtilen yönetmelikte ayrıca “sosyal çalışmacı” kavramından bahsedildiği ve ilgili yönetmeliğin 18. maddesinde sosyal çalışmacının görevlerine yer verildiği görülmektedir. Bu bağlamda sosyal çalışmacının, ilgili yönetmeliğin 18. maddenin (e) bendinde, korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kalan, evden veya bulunduğu kurum ya da kuruluştan kaçan sokakta yaşayan ve sokakta çalıştırılan, uçucu, uyuşturucu ve psikotrop madde bağımlısı olan, suça itilen ve mağdur çocuğun kendisine ve kanuni mümessiline rehberlik hizmetinde bulunmayı, (f) bendinde çocuğun durumunu iyileştirmek için ailesi ve okul, sosyal ve sağlık hizmetleri gibi kuruluşlarla işbirliği içerisinde olmasını, (g) bendinde uçucu, uyuşturucu, psikotrop madde bağımlısı olan çocuğun tedavisi için sağlık müdürlükleri ve tedavi kuruluşları ile işbirliği yapmasını, (h) bendinde ise geçici barınma ünitesinde kalan çocuklar için sosyal, kültürel ve eğitici programlar geliştirmesini görevli kılmaktadır. Aynı yönetmeliğin ayrıca 19. maddesinin 2.fıkrasında, “çocuklarla ilgili çalışmalar yürüten kurum ve kuruluşlar, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapılır.” Hükmü de bulunmaktadır.

03.07.2005 tarihinde 5395 sayılı “Çocuk Koruma Kanunu” Resmi gazete’de yayımlanmasına müteakip, 21.11.1979 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren 2253 sayılı

“Çocuk Mahkemeleri Kanunu” yürürlükten kaldırılmıştır81. 5395 sayılı bu kanun ile özellikle 13.04.2001 tarihinde 24372 sayı ile Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş Görev Çalışma Yönetmeliği’nde yer alan sosyal çalışmacı kavramına yer verilerek, özellikle çocukların fiziksel ve ruhsal açıdan korunmalarına yönelik tedbirlerin alındığı görülmektedir.

İlgili yönetmelik ile özetle, korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kalan, evden veya bulunduğu kurum ya da kuruluştan kaçan sokakta yaşayan ve sokakta çalıştırılan, uçucu, uyuşturucu ve psikotrop madde bağımlısı olan, suça itilen ve mağdur çocuğun kendisine ve kanuni mümessiline rehberlik hizmeti gibi her türlü konuda yardımcı olunması amaçlanarak yaşı küçük olan ve belirtilen durumlarda olan bireylerin ıslah edilerek topluma kazandırılabilmeleri hedeflenmiştir.