Yükler

6.10.1.1 Kabin yükü

Boş kabin ve kabin tarafından taşman piston, kabin bükülgen kablosunun bir kısmı ve (varsa) dengeleme halatları/zincirleri gibi elemanların kütlelerinin etki ettiği noktanın kabinin ağırlık merkezi P olduğu kabul edilir.

Farklı yük dağılım şartları kararlaştırılmışsa hesaplamalar bu şartlar temel alınarak yapılmalıdır. Kabinin geometrik ağırlık merkezinin C olduğunu ve kabinin diyagonallerinin kesişme noktasında olduğunu kabul edelim. Ancak kabine konan kabin kapısı, ağırlık merkezinin yerini kapıya doğru çekecektir. Ayrıca kabine bağlanan kontrol kablosu, kabin merkezinden kaçık olan kabin karkası ve (varsa) dengeleme halat/zincirleri ile kabinde bulunan yardımcı tertibatlar(klima gibi), ağırlık merkezinin yerini etkiler. Kabin ağırlık merkezinin X ve Y eksenlerinden kaçık olması duruş ve hareket anında daha büyük eğilme momentlerinin oluşmasına yol açar. Kabine bağlanan tertibatlar mümkün olduğunca eksenler içinde ve simetrik olmalıdır. Bu tür bir imalat, hesaplamada kolaylık sağladığı gibi ray kesitlerinin tespitinde de maliyeti etkileyecek bir faktördür. Aşağıda kabin ağırlık merkezinin hesaplanması gösterilmiştir. Kabin toplam ağırlık merkezi olan P, kapılar tarafına doğru X ekseninde, kontrol kablosu bağlantı noktası olan K noktası ve kabin askı kirişleri tarafına da Y ekseninde kaçmıştır.

98

Şekil 6.6. Kabin yükü kuvvetleri

Yukarıdaki örnek TS EN 81/1 G7 de verilen askı sistemidir. Açıklamalar için bu örnek kullanılacaktır. Rayların dışında kaçık olarak monte edilmiş kabin ve merkezlenmemiş askı sisteminin kullanıldığı bu örnek, pratikte kullanılması zor bir sistem olmasına rağmen, eşit olmayan yük dağılımını göstermek için uygundur. Önce kabin ağırlık merkezini hesaplamak gerekir. Verilen örnekte çok karışık olmaması için, standarttan farklı olarak iki kapılı bir kabin ele alınmıştır.

Kabin Kabin askı noktası

99

• Kabin kapıları toplam ağırlığı ve ağırlık merkezi K = K1+K2 vektörü ile, • Kabin ağırlık merkezi ile kontrol kablosunun ağırlıkları C+Ka vektörü ile, • Kabin taşıyıcı karkası ve güvenlik tertibatları ise T vektörü ile gösterilmiştir. • Kabin askı noktası ise S noktasıdır.

• Kabinin toplam ağırlığı P vektörü ile gösterilerek, kabin toplam ağırlığı ve ağırlık merkezi bulunur.

T+K ve C+K3 vektörlerinin toplamını hesapladığımız takdirde kabinin ağırlık merkezini buluruz. Bu durumda;

P = T+K+C+K3

Olacaktır. Yeri ise kullanılan malzemelerin ağırlığına bağlı olarak değişecektir. Yukarıdaki örnekte bu yer T ve C arasında olacaktır.

6.10.1.2. Beyan yükü

Beyan yükü Q asansörün taşıma kapasitesidir ve kabin alanına eşit olmayan bir şekilde dağılmış kabul edilir. Yük durumlarında beyan yükü ağırlık merkezi Q, güvenlik tertibatı çalışmasında kılavuz raylar, normal çalışmada da askı noktası açısından en elverişsiz şekilde kabin alanının dörtte üçüne dağılmış kabul edilir. Aşağıdaki şekilde X eksenindeki en elverişsiz durum, Q ağırlık merkezinin P ağırlık merkezinin olduğu tarafta yer almasıdır. Bu durumda P.Xp ile Q.Xq nun oluşturduğu moment aynı yönlü olacağı için en büyük Fx kuvvetini oluştururlar.

100

Şekil 6.7. Kabin ağırlık merkezi p ve q yükünün x ekseninde eşitsiz dağılımı

Aynı şekilde Y ekseni hesaplamasında oluşacak en elverişsiz durum ise, Q nun kontrol kablosunun bağlandığı K ve kabin ağırlık merkezinin bulunduğu P noktalarının bulunduğu tarafta yer almasıyla oluşacaktır. Bu durumda eğilme momentleri aynı yönde olduğu için toplanarak en büyük Fy kuvvetini oluşturacaktır. Aksi durumda ise Fy yi küçülteceklerdi. Amaç, çalışma durumuna göre oluşacak en elverişsiz durumda ki dağılımı dikkate almaktır. Aşağıda örnekte, Y eksenine göre kabindeki elverişsiz yük dağılımı gösterilmiştir.

101

Yukarıda anlatılan kabin yükü ve beyan yükleri grafik olarak gösterimi aşağıdaki şekilde verilmiştir.

Şekil 6.9. Kabin yükü ve beyan yükü grafik gösterimi

Dx : X yönündeki kabin boyutu, kabin derinliği

102

C : Kabinin geometrik merkezi

xc, yc : Kabin merkezinin (C); kılavuz ray sisteminin ilgili eksenine olan mesafeleri

P : Boş kabinin toplam ağırlık merkezi

xp, yp : Boş kabinin toplam ağırlık merkezinin kılavuz ray sisteminin ilgili eksenine olan mesafeleri

Q : Beyan yükünün ağırlık merkezi

xQ, yQ : Beyan yükü ağırlık merkezinin kılavuz ray sisteminin ilgili eksenine olan mesafeleri

xcp, ycp : Boş kabinin geometrik merkezinin kabin ağırlık merkezine olan mesafeleri

xCQ, yCQ: Kabin merkezi ile beyan yükü ağırlığı merkezi arasındaki mesafe

S : Kabinin askı noktası

xs,ys : Askı noktasının (S), kılavuz ray sisteminin ilgili eksenine olan mesafeleri

1, 4 : Kabin kapı numaraları

xi, yi : İlgili kabin kapısının, kılavuz ray sisteminin ilgili eksenine olan mesafeleri

i = l,4

n : Kılavuz rayların sayısı

h : Kabin kılavuz patenleri arasındaki mesafe

103

6.10.1.3. Karşı ağırlık veya dengeleme ağırlığı yükü

Karşı ağırlık veya dengeleme ağırlığının kılavuzlanma kuvveti G, kütlenin etki noktası, askı tertibatı ve gergi tertibatlı veya gergi tertibatsız, dengeleme halat/zincirlerinden kaynaklanan kuvvetler hesaba katılarak belirlenir.

Merkezden kılavuzlanan ve asılan bir karşı ağırlık veya dengeleme ağırlığında, kütlenin etki noktasının ağırlık veya dengeleme ağırlığının yatay kesit alanının ağırlık merkezinden kaçıklığı, genişliğin en az %5 i ve derinliğin %10 u olarak alınır. Aşağıdaki şekilde ağırlık merkezi G nin kaçıklığı gösterilmiştir.

Şekil 6.10. Karşı ağırlık yükleri

6.10.1.4. Yardımcı cihazlardan kaynaklanan yükler

Hız regülâtörü ve bununla ilgili parçalar ile anahtarlar veya kabinin konumlandırılması için cihazlar haricinde, kılavuz raylara tespit edilmiş yardımcı cihazlardan kaynaklanan yükler M göz önüne alınmalıdır. (Makine dairesiz, raylara monte edilen makine motor gurupları veya raylara monte edilmiş regülatör gurupları gibi)

104

6.10.1.5. Rüzgar yükleri

Rüzgâr yükleri WL yalnız bina dışındaki kısmen kapalı kuyularda çalışan asansörlerde göz önüne alınmalı ve bina yapımcısı ile müşterek olarak belirlenmelidir.

Asansörde raylara etki edecek yükleri tanımladıktan sonra çeşitli çalışma şartları incelenmelidir. Bunlar güvenlik tertibatı çalışması ile normal kullanmada hareket ve yükleme durumlarıdır. Sırasıyla güvenlik tertibatı çalışması ve normal çalışmada hareket ve yükleme çalışmaları incelenecektir.