• Sonuç bulunamadı

2. EDİRNELİ NAZMÎ DÎVÂNI’NDAKİ MUHTEVA ÖZELLİKLERİ

2.1. BİRİNCİ BÖLÜM-DİN TASAVVUF

2.1.1.4.4. Yûsuf

Hz. Yusuf kıssası divan şiirinde en çok kullanılan telmihlerden birisidir. Onun başından geçenler ve sonunda Mısıra hükümdar oluşunun yanı sıra en çok işlenen özelliği güzelliği olmuşdur. Şiirlerde Yÿsuf, Yÿsuf-ı Kenèan, Yÿsuf-ı HubÀn, Yÿsuf- ı Mısr, Yÿsuf-ı Hüsn ve SultÀn-ı HubÀn olarak da kullanılır. Hz. Yusuf’un hayat serüveninin hemen hemen bütün safhaları şiirlerde işlenmiştir, ancak en çok üzerinde durulan konu onun bir köle olarak satılması, zindana atılması ve güzelliğidir.

Şair şiirlerinde sevgilisine güzeller sultanı olarak seslenir ve onun bahada sanki Hz. Yusuf olarak kabul eder;

MelÀóat birle kim sulùÀn-ı òÿbÀn olmuş ol dilber

èAõìõ ü dÀyim olsun Yÿsuf-ı mıãr-ı behÀ olmuş (G 1208) ZamÀnuñ Yÿsufı olub bahÀda

Ben kim ol Yÿsuf cemÀli sevdüm ol

Óüsn ü Behçet mıãrına sulùÀnmuş (G 1326)

Hz. Yusuf’tan bahsederken çoğu zaman mısır ve ona ait birçok yapı beraberinde kullanılagelmiştir;

Mıãr-ı kÿyına iren oldur o Yÿsuf-ı óüsnüñ Ki revÀn ide revÀn nil gibi gözden yaş (G 1335)

Güzellükte ki Yÿsuftur ser Àmed

Bugün sensün güzel bir aña beñzer (G 251)

2.1.1.4.5. Hz. Mûsâ

Hz. Musa Allah ile Tur’da görüşmesi bakımından sıkça bahsedilir. Onun Mısır’daki yaşamı, başından geçen olaylar ve Firavun ile olan ilişkisi bakımından telmih yoluyla bahsedilir. Hz. Musa’nın asası, yed-i beyzâ ve Nil nehrini ikiye ayırması gibi mucizeleri divan şiirinde yoğunlukla kullanmıştır.

2.1.1.4.6. Hz. Îsâ

Hz. İsa ölüleri diriltme mucizesiyle ve canbahş olan nefesiyle anılır. Cebrail’in Hz. Meryem’e üflemesi sonucunda Hz. İsa’nın doğması, Hz. İsa’nın göğe yükselmesi ve yükselirken üzerinde bir iğne bulunduğundan göğün dördüncü katında kalmış olması ve hastaları iyileştirmesi onun diğer özellikleridir. Bütün bu yönleriyle Hz. İsa divan şiirindeÌsÀ, ÌsÀdem, ÌsÀnefes, ÌsÀsıfatgibi isimlerle de kullanılır.

Dem-i èÌsÀ kim olurdı o cÀnbaòş

Senüñ ol nuùú rÿóefzÀna beñzer (G 251)

áamdan olmuş dil èuşşÀúa virür defèi óayÀt Nuùú-ı ÌsÀ demle òande cÀnbaòş ile yÀr (G 578)

Lüùf idüb her kim gelürse görmege ben òaste Baña laèlüñ bÀd iden cÀnÀ gelür èÌsÀ nefes (G 1160)

CÀn bulur cÀnÀn lebünden merde diller imdi pes Ol bugün èÌsÀ gibi bir müheyyÀ emvÀtmuş (G1282)

2.1.1.4.7. Süleymân

Hz. Süleyman hem padişah hem de peygamber birisidir. Bu yönleriyle onun çeşitli özellikleri anılır. Bu özelliklerden bazıları şunlardır; kendisine kuşlara ve cinlere hükümdar olma yetkisi verilmiş, onları çeşitli inşalarda çalıştırmış, seferlere çıktığında yanında bulundurduğu Hüdhüd ile öncü bilgiler edinmiştir. Hz. Süleyman yarım kalan mescid-i aksa’yı tamamlamıştır. Hz. Süleyman şiirlerde veziri Asaf ile sıklıkla anılır. Veziri Asaf’ın bazı ilmi selahiyetlere sahip olduğu yönleri vurgulanır.

Her cÀnibe ki şÀh-ı SüleymÀn ider sefer

Ùurmaz ider yel on iki ay ãan úamer sefer (G 829) Himmet iderdi tamÀm Áãaf-ı devrÀn eger

Eylese Naômi úulın şÀh-ı SüleymÀna èarø (G 1442)

Úadeó sen şÀh-ı óüsnüñ meclisünde

SüleymÀn devri içre cÀm-ı cemdür (G 170)

2.1.1.4.8. Hızır

Hz. Hızır, peygamber olduğu rivayet edilen bir şahıstır ve divan şiirinde sıklıkla adından bahsedilir. Onun Hz. Musa ile olan seferi, İlyas peygamber ile olan ab-ı hayat yolculuğu, ab-ı hayata ulaşıb ölümsüzlüğe kavuşmalarından bahsedilir. Ölümsüzlüğe kavuşmalarından sonra Hızır denizde İlyas karada sıkıntıya düşenlere çeşitli vesilelerle yardımda bulunur. Ancak divan şiir geleneğinde Hz. Hızır çoğu zaman ab-ı hayat mevzusuyla birlikte anılır.

Sen şeh-i òÿbÀn elinden şol ki saàar çeker

Áb-ı Òıøır ile lebÀleb cÀm-ı İskender çeker (G 471)

Òıøırveş cÀnÀ óayÀt-ı cÀvidÀn bulur revÀn

BÀde-i laèlüñden ol kim cÀm-ı cÀn perver çeker (G 473)

Âşık maşukunun dudaklarını İsa gibi canbahş olan bir nefes gibi görür ve kabul ider. Bu yönüyle ab-ı hayat da bu minvalde kullanılır. Tıplı Hızır gibi maşukun dudaklarına ulaşan da ölümsüzlüğe erişir.

Sefer eylersek eger dìde vü dil milketine

Úuruda yaşta saña yÀr ola Òıøır u İlyÀs (G 1178)

Hz. Hızır ölümsüzlüğe kavuştuktan sonra denizde, Hz. İlyas ise karada insanların imdadına koşarlar. Bu ikili yine ölümsüzlük mevzusuyla birleşerek ikili anlatımlarda sık sık kullanılır;

Sefer eylersek eger dìde vü dil milketine

Úuruda yaşta saña yÀr ola Òıøır u İlyÀs (G 1178)

Can bahşeden benzerlikleri yönüyle Hızır ve Hz. İsa’nın ortak olarak anıldığı da görülmüşdür;

Áşıúa biñ cÀn virür bir demde Naômi laèl-i yÀr Pes nedür ya Àb-ı Òıøır ile MesìóÀdan àaraø (G1429)

Şu cÀnan kim ola cÀnbaòş u dilkeş

Hz. Hızır İskender’in hizmetinde bulunmuş ve ölümsüzlüğe ulaştığı ab-ı hayat yolculuğunu İskender için yapmıştır. Bu olaydan hareketle de İskender-Hızır ikili kullanımları da yoğunlukla şiirlerde anılmıştır;

Sikender gibi kim cÀn virmeye vaãlına anuñ kim

Òaùùı Òıøır u ãaçı ôulmet lebi Àb-ı óayÀt olmuş (G 1210) Sen şeh-i òÿbÀn elinden şol ki saàar çeker

Áb-ı Òıøır ile lebÀleb cÀm-ı İskender çeker (G 471)

2.1.1.5. HALİFELER 2.1.1.5.1. Hz. Ali

Hz. Peygamberin en yakınında olan isimlerden olan Hz. Ali birçok yönüyle divan şiirinde bahis konusu edilmiştir. Onun cesareti, dirayeti ve ilminden sıklıkla bahsedilir. Kendisine Hz. Peygamberin hediye ettiği zülfikar kılıcı ise özel bir yere sahiptir ve zülfikardan bahsedildiğinde Hz. Ali’den bahsedilmiş sayılır. Tüm bu özellikleriyle Hz. Ali için divan şiirinde Esedullah, ŞÀh-ı MerdÀn, Merd-i HüdÀ, Şìr-i YezdÀn, Haydar-ı KerrÀr, èAliyy-i MurtazÀ gibi lakaplar ile anılmıştır.

KÀrzÀr-ı èaşú içinde şol èadu-yı kÀfiri

ŞÀh-ı merdÀn-ı èAli gibi yüri şìrÀna baã (G 1388)

Divan şiirinde sıkça kullanılan Hz. Ali ile ilgili iktibaslara da yer verilmiştir. Bunlardan en bilineni “lÀ fetÀ illÀ èAli lÀ seyfe illÀ zülfikÀr”dır. İktibasın vezin uygunluğu da göz önüne alındığında şairler için kaçırılmaz bir müfred örneği olarak kullanılagelmiştir.

Çeşmi èayn-ı seyftür anı der anuñ ile gören LÀ fetÀ illÀ èAli lÀ Seyfe illÀ zülfiúÀr (G 298)

SÀúi-yi kevåer èAlinüñ şol müselsel sözleri

Dimüş miftÀó-ı rızú ol óüsn-i òaùù

Yazınca òoş èAliyy-i MurtaøÀ òaùù (G1454)

Úul olsa o kimse kim èAliye Kendüyi miåÀl úanber eyler(G 262)

2.1.1.6. ÂHİRET İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Benzer Belgeler