3. TCRP 100-TCRP 165 TOPLU TAŞIMA HİZMET DÜZEYLERİ YÖNTEMLERİ
3.1. TCRP 100 Yöntemi Genel Özellikleri
TCRP 100, ABD’ de toplu taşımanın kriterlere ne kadar uygun olduğunu ölçmeye yarayan bir standarttır. TCRP 100’ e göre toplu taşıma kapasitesi; insanların ve araçların hareketleriyle ilgilenen çok yönlü bir kavramdır.
Transit Cooperative Research Program (TCRP) tarafından geliştirilen bu yöntem aşağıdaki Çizelge 3.1.’de özetlenmiştir (TCRP, 2003).
Çizelge 3.1. TCRP 100 yöntemi ve hizmet düzeyleri.
TCRP 100 YÖNTEMİ VE HİZMET DÜZEYLERİ Kriter
No
Kriterler Servis Kalitesi
A B C D E F
1 Saatlik Sefer Sayısı-
Bir saatte kaç defa hizmet vermektedir <10 10-14 15-20 21-30 31-60 >60 2 Bir günde hizmetin toplam hizmet saati 19-24 14-19 12-13 11-12 4-11 0-3
3 Tarife esaslı geç kalma sayıları veya oranları 95-100 90-94.9 85-89.9 80-84.9 75-79.9 <75 4 Otobüs ile Otomobil Yolculuk Süreleri Arasındaki Fark 0 1-15 16-30 31-45 46-60 >60 5 Güzergah Servis Kapsama Alanı 90- 100% 80-89% 70-79% 60-69% 50-59% 40- 49% 6 Seyahat Sırasında Yolcunun Oturma Yada Ayakta Durma Durumu >1.00+ 0.76- 1.00+ 0.51- 0.75+ 0.36- 0.50+ 0.20- 0.35+ <0.20+ 7 Tarife üzerindeki zaman ile Uygulamadaki zaman arasındaki fark (Standart Sapma ) 1% 10% 20% 33% 50% >50%
Hizmet kalitesi, her hizmet sınıfı için altı hizmet derecesi ile ölçülür. Derecelendirme A hizmet düzeyi en iyi ve F hizmet düzeyi en kötü arasında değişir.
3.1.1. TCRP 100 yöntemi saatlik sefer sayısı kriteri
TCRP 100 yöntemine göre sefer aralıkları çizelgede hazırlanmıştır. Bu çizelgede toplu taşımanın saatteki sefer aralıkları yani bir saatte kaç kez hizmet verdiğine bakılarak hizmet düzeyi belirlenir. Hizmet dereceleri A, B, C, D, E, F olmak üzere altı sınıfa ayrılır.
TCRP 100 standardı baz alınarak hazırlanan bu yöntem Çizelge 3.2.’de özetlenmiştir.
Çizelge 3.2. TCRP 100 saatlik sefer sayısı.
Sefer Sıklığı & Kaç Saatte Bir Hizmet Verilmektedir Servis
Seviyesi
Sefer Aralığı
Araç/Saat Yorum
A <10 >6 Yolcu tarifeye göre hareket etmeye ihtiyaç duymaz.
Yolcuların birçoğu bir sonraki otobüsü bekler
B 10-14 6-5 Otobüs geçişi sıktır. Yolcu tarifeye bakar
C 15-20 4-3 Otobüs kaçırılırsa beklenebilecek maksimum
zaman
D 21-30 2 Yolcuların geneli için hizmet çekici değil
E 31-60 1 Bir saat süresince bir otobüs vardır
F >60 <1 Bütün yolcular için hizmet çekici değildir
3.1.2. TCRP 100 yöntemi günlük çalışma saati kriteri
Otobüsün gün içerisindeki çalışma saat aralığını ölçen kriterdir. Çizelgede özetlenen saat aralıklarına karşılık gelen seviyeler vardır. Ölçülen otobüs saatine göre en uygun seviye belirlenir.
Çizelge 3.3. TCRP 100 günlük toplam çalışma saati.
Gün İçerisinde Toplam Kaç Saat Hizmet Verilmektedir Servis Seviyesi Servis Saatleri Yorum
A (19-24) Gece saatlerinde de otobüs vardır. B (17-18) Akşam geç saatlere kadar otobüs vardır
C (14-16) Akşam erken saatlerinde otobüs hizmeti sona erer. D (12-13) Gündüz iş saatlerinde otobüs vardır
E (4-11) Trafik yoğunluğunun fazla olduğu saatlerde veya sınırlı gün içinde otobüs vardır
F (0-3) Çok dar (kısıtlı )hizmet vardır veya hizmet yoktur
3.1.3. TCRP 100 yöntemi güzergah servis kapsama alanı kriteri
Toplu taşıma araçları güzergâh servis kapsama alanına göre değerlendirilir. Çizelge 3.4.’te özetle gösterilmiştir. Hizmet düzeyi 6 sınıfa ayrılır. İncelenen toplu taşıma dahil olduğu kategoriye göre yorumlanır (TCRP, 2003).
Çizelge 3.4. Güzergâh servis kapsama alanı.
Güzergâh servis kapsama alanı Servis Seviyesi Kapsama Oranı Yorum
A 90-100% Önemli çıkış ve varış noktalarının tamamına
yakınına hizmet verilir
B 80-89.9% Çok önemli olan çıkış ve varış noktalarına hizmet
verilir
C 70-79.9% Yoğunluğu fazla olan alanların 3/4'üne hizmet
verilir
D 60-69.9% Yoğunluğu fazla olan alanların 2/3'üne hizmet
verilir
E 50-59.9% Yoğunluğu fazla olan alanların en az 1/2'sine hizmet verilir
F <50% Yoğunluğu fazla alanların yarısından daha azına hizmet verilir
3.1.4. TCRP 100 yöntemi geç kalma sayıları ve oranları
Toplu taşıma araçlarının basılı tarifelerine ne kadar uygun çalıştıkları derecelendirilmiştir. Çizelge 3.5.’te özetle hizmet düzeyleri gösterilmiştir.
Çizelge 3.5. Toplu taşıma araçlarının geç kalma sayıları veya oranları.
Toplu taşıma Araçlarının Geç Kalma Sayıları veya Oranları Servis seviyesi % Zamanında
Gelen Araç Oranı
Yorum
A 95-100 İki hafta sürede bir kez geç kalma
B 90-94.99 Bir hafta sürede bir kez geç kalma
C 85-89.99 İki hafta sürede üç kez geç kalma
D 80-84.99 Bir Hafta sürede iki kez geç kalma
E 75-79.99 Günde bir kez geç kalma
F <75 Her gün en az bir kez geç kalma
Not: Basılı tarifesi olan, özellikle 10 dakikadan fazla sefer aralığına sahip hatlar için uygulanır
3.1.5. TCRP 100 yöntemi otomobil ile otobüs arasındaki seyahat süresi farkı
Otobüsün gittiği güzergahtan otomobil ile seyahat edilerek aradaki zaman farkı belirlenir. Çizelge 3.6.’da zaman farkı değerlendirilmesi özetle gösterilmiştir.Çizelge 3.6. Otomobil ile otobüs arasındaki seyahat süreleri farkı.
Otomobil ile Otobüs arasındaki seyahat süreleri farkı Servis
Seviyesi
Zaman Farkı ( Dakika )
Yorum
A 0 Otobüs otomobilden daha hızlı
B (1-15) Otobüs otomobil kadar hızlı
C (16-30) Yolcular tarafından tahammül edilebilir.
D (31-45) Gidiş dönüşte en az bir saat fazla vakit kaybı olur.
E (46-60) Bütün yolcular için iticidir, Belki küçük şehirlerde kullanılabilir. F >60 Çoğu yolcu için kabul edilemez
3.1.6. TCRP 100 yöntemi oturma ya da ayakta kalma durumu
Yolcuların seyahat boyunca ayakta durma ya da oturma durumları göz önüne alınarak oluşturulan bir kriterdir (Ayaktaki yolcu başına alan).Hizmet düzeyi, A, B, C, D, E, F olmak üzere 6 sınıfa ayrılmaktadır. Kişi başına en az bir koltuk ve bir kişiye araçta 1.00 m2’den fazla yer düşmektedir. Çizelge 3.7.’de özetle gösterilmiştir.
Çizelge 3.7. Yolculuk sırasında oturma ya da ayakta kalma durumu.
Yolculuk Sırasında Oturmak veya Ayakta Kalma Durumu Servis
Seviyesi
(kişi/koltuk) m2/kişi Yorum
A 0.00-0.50 >1.00+ Diğer bir yolcunun yanına oturma zorunluluğu yok
B 0.51-0.75 0.76-1.00+ Yolcular nereye oturacağını tercih edebilir. C 0.76-1.00 0.51-0.75+ Yolcuların tamamı oturabilir
D 1.01-1.25 0.36-0.50 Tasarımda özen gerektiren konforlu yolculuk türü. E 1.26-1.50 0.20-0.35 Tasarımda kullanılabilecek maksimum yolcu
yüküdür
F >1.50 <0.20 Yoğun (Tasarımın üzerinde) yükleme olduğu düşünülür
3.1.7. TCRP 100 yöntemi tarife üzerindeki zaman ile uygulamadaki zaman (fark)
standart sapma
Bu kriter iki farklı şekilde uygulanır. Bu uygulamalar; sefer aralığı 10 dakikadan az ve çok olan tarifeler içindir.
Sefer aralığı 10 dakikadan az olan araçlarda otobüs tarifesindeki zaman ile uygulamadaki zaman arasındaki farkın standart sapması hizmet düzeyini gösterir. Standart sapma değerleri ve hizmet düzeyleri Çizelge 3.8’ de gösterilmiştir.
Çizelge 3.8. Tarife üzerindeki zaman ile uygulamadaki zaman (fark) standart sapma.
Servis Seviyesi Standart Sapma Yorum
(Araçların Zamanlaması)
A ≤1% Tam vaktinde gelen
B ≤10% Hizmet saatinden çok az sapıyor
C ≤20% Hizmet saatinden çok fazla sapıyor
D ≤33% Düzensiz aralıklar
E ≤50% Çok düzensiz aralıklar
F >50% Araçların pek çoğu basılı tarifeden