Yöntem

Çalışmada öncelikle, Türkiye’de yürürlükte olan kanun ve yönetmelikler tarım çalışanları açısından incelenmiş ve tarım sektöründe mevcut iş sağlığı ve güvenliği uy- gulamaları değerlendirilmiştir. Tarım sektöründe yer alan tüm tehlike ve risklerin yal- nızca çalışan sağlığını değil, toplum sağlığını da etkileme olasılığı nedeniyle fiziksel ergonomik, riskler de literatür çalışmalarından incelenmiştir. Bu kapsamda tarımsal

26 faaliyetlerde oldukça çeşitli risk etmenlerini içeren traktöre bağlantısı ve fındık hasat makinesi incelenmiştir. Makinalara ait tehlikeler ve riskleri belirlenmiştir. L-tipi Mat- riks, 5x5 Metodu ile risk değerlendirmesi risk değerlendirmesi yaparak alınması gerekli önlemler tespit edilmiştir.

Risk Değerlendirme Çalışması:

Risk analizi, tüm risklerin ortaya konarak nitel veya nicel yöntemlerle yorum- lanması işlemidir. Risk değerlendirmesi ise iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebile- cek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbir- lerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır (Kuzucuoglu, 2014).

Risklerin ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktıklarında meydana getirecekleri şiddeti hesap etmeye yarayan işleme “Risk Değerlendirmesi” denir. Diğer bir söylemle; Çalışma ortamlarında her zaman ortaya çıkma olasılığı olan tehlikelerin şiddetini ve oluşma olasılığını ölçmeye yarayan bir sistem olarak anlatılabilir (Rıdley, 1994).

Risk değerlendirme yöntemleri 1950 yıllarından beri dünyada sistematik olarak yapılmaktadır. Metotların geliştirilmesi ise gereksinimlere göre gelişim göstermiştir. Risk değerlendirmesinde temel amaç çalışma koşullarından kaynaklanan her turlu tehli- ke ve sağlık riskini azaltmaktır. Bu riskler iş kazaları olabileceği gibi her türlü meslek hastalığı ve diğer sağlık riskleri olabilir. Risk değerlendirmesiyle, işyerindeki tüm tehli- kelerin ne olduğuna karar verilmiş, kaza olma olasılığı ile olası kazaların boyutu ve bü- yüklüğü hakkında bilgi sahibi olunmuş olacaktır diyebiliriz. Aynı zamanda, risk değer- lendirmesi, kaza olduğunda kimin ne yapması konusunda çalışanların eğitilmelerini sağlayacaktır. Tüm çalışanların, risk seviyeleri en aza indirgenmiş işlerde çalışması için risk değerlendirmenin her iş yerinde yapılması gerekmektedir. İşyerin de iş nedeniyle veya diğer yapılan islerle ilişkili olarak bir tehlike riski taşıyan her ortamda risk değer- lendirmesi gereklidir (ÇSGB, 2006).

Risk Değerlendirme Metotları 3 grupta sınıflandırılır.

1) Nitel Risk Değerlendirme Metotları 2) Nicel Risk Değerlendirme Metotları 3) Karma Risk Değerlendirme Metotları

27 Nitel risk değerlendirme yönteminde riski hesaplarken ve ifade ederken sayısal değerler yerine yüksek, çok yüksek gibi tanımlar kullanır. Nicel risk değerlendirme yön- temlerinde risk hesaplanırken sayısal yöntemlere ve teoremlere başvurularak tehdidin olma ihtimali ve tehdidin etkisine sayısal değerler iletilmektedir. Risk “Tehlike Olasılı- ğı” ve “Tehlike şiddeti” olmak üzere kavramlardan oluşur.

Risk = Tehlike Olasılığı x Tehlike şiddeti

Sistemdeki tehlikeleri belirlemek üzere aşağıda yer alan risk analiz yöntemleri kullanılmaktadır.

Risk analizi yöntemleri şunlardır: - Başlangıç Tehlike Analizi - İş Güvenlik Analizi - What If? Yöntemi

- Çeklisi Kullanılarak Birincil Risk Analizi - Birincil Risk Analizi

- Risk Değerlendirme Karar Matris Yöntemi a) L Tipi Matris

b) Çok Değişkenli X Tipi Matris Diyagramı -Tehlike ve İşletilebilme Çalışması

- Hata Ağacı Analizi

- Olası Hata Türleri ve Etki Analizi - Güvenlik Denetimi

- Olay Ağacı Analizi - Neden – Sonuç Analizi - Kinney Analizi

L Tipi Matris Risk Analiz Metodu:

Risk analizi, tüm ülkelerde uzun yıllardır kullanılmaktadır. Ülkemizde bu konu ilk defa Türk Tabipleri Birliğinin B Tipi işyeri Hekimliği Sertifika eğitimleri ile yapıl- mıştır. 4857 sayılı İş Kanunu, yönetmelikler ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve İş Güvenliği

28 Yasasıyla risk analizi mevzuatımızda yer almıştır. Ülkemizde risk analizi ve yönetimi daha çok yasalara uyma zorunluluğu olarak çalışma alanımızda yer almaktadır.

ABD askeri standardı MIL-STD-882-D olarak da bilinen sistem güvenlik prog- ramı ihtiyaçları karşılamak için L tipi matris risk analizi geliştirilmiştir. Matris diyag- ramları iki veya daha fazla değişken arasındaki oluşan ilişkiyi analiz etmekte kullanıl- maktadır.

L tipi matris risk analizinde, tehlikelerin oluşma olasılığı ile oluştuğunda mey- dana getirdiği şiddet arasındaki ilişki analiz etmektedir. Yöntemin yapılabilirliği anlaşı- lır olduğundan analistler tarafından çok kullanılan metotlardan birisidir. Yöntemin ka- bul edilebilirliği analistin tecrübesine göre değişebildiği belirtilmiştir bir an önce önlem alınması gereken durumlarda kullanılması gerektiği belirtilmektedir.

Analistler işletmelerde yaptıkları gözlemler sonrası elde ettikleri verileri, L tipi matris risk değerlendirme kısmına kaydederler. Yöntemin olasılık değişkeni için, tehli- kelerin meydana gelme olasılıkları; çok küçük, küçük, orta, yüksek ve çok yüksek ola- rak sırasıyla 1 ‟den 5 ‟e kadar puanlandırılır çizelge 2. Şiddet değişkeni için, tehlikele- rin oluştuğunda verebilecekleri zarar; çok hafif, hafif, orta, ciddi ve çok ciddi olarak sırasıyla yine 1‟den 5‟e kadar puanlanır çizelge 3. Her iki puanın çarpılmasıyla elde edilen değerler Risk Skoru puanı olarak Risk Skor Matrisi tablosuna yerleştirilir çizelge 5. Risk skorlarının sayısal büyüklüklerinin, Sonucun Kabul Edilebilirlik Değerleri çi- zelge 4. karşılıklarına göre risklerin katlanılabilirliğine, işin durdurulma gerekliliği ve alınacak önlemlerin önceliklerine karar verilir (Özkılıç, 2005).

Çizelge 2: 5X5 Metodu İle Risk Değerlendirme Kriterleri (Olasılık)

Olasılık Ortaya Çıkma Olasılığı İçin Derecelendirme Basamakları

ÇOK KÜÇÜK (1) Hemen hemen hiç

KÜÇÜK (2) Çok az, sadece anormal durumlarda

ORTA (3) Az

YÜKSEK (4) Sıklıkla

29

Çizelge 3. 5X5 Metodu İle Risk Değerlendirme Kriterleri (Şiddet)

Şiddet ŞİDDETİN DERECELENDİRMEBASAMAKLARI

ÇOK HAFİF (1) İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektirmeyenler

HAFİF (2) İş günü kaybı yok, kalıcı etkisi olmayan ilk yardım gerektiren ORTA (3) Hafif yaralanma, yatarak tedavi

CİDDİ (4) Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, ÇOK CİDDİ (5) Ölüm, sürekli iş göremezlikler

Çizelge 4. 5X5 Metodu İle Risk Değerlendirme Kriterleri (Sonuç)

Sonuç Eylem

Katlanılamaz Riskler (25)

Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı her şeye rağmen riski düşürmek mümkün ol- muyorsa, faaliyet engellenmelidir.

Önemli Riskler (15,16,20)

Belirlenen risk azaltılıncaya kadar iş başlatılmamalı eğer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmalıdır. Risk işin devam etmesi ile ilgiliyse acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetin devamına karar verilmelidir.

Orta Düzeydeki Riskler

(8,9,10,12)

Belirlenen riskleri düşürmek için faaliyetler başlatılmalıdır. Bu faaliyetler yapılacak plana göre gerçekleştirilmelidir.

Katlanılabilir Riskler (2,3,4,5,6)

Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için kontrol prosesleri plan- lamaya ve gerçekleştirilecek faaliyetlerin kayıtlarını saklamaya gerek olmayabilir.

Önemsiz Riskler (1)

Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için kontrol prosesleri plan- lamaya ve gerçekleştirilecek faaliyetlerin kayıtlarını saklamaya gerek olmayabilir.

Çizelge 5. 5X5 Metodu İle Risk Değerlendirme Kriterleri

30 Çizelge 2 ve çizelge 3‟den elde edilen değerler risk değerlendirme çizelgesine kaydedilir ve çizelge 5‟de belirtilen eylemlere göre en büyük değerden başlayarak risk- ler için gerekli önlemler alınır. Alınan önlemler belirli bir zamandan sonra tekrar kont- rol edilerek yararlı olup olmadığına karar verilmelidir

31