Kasım 2003 –Haziran 2005 tarihleri arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyoloji Anabilim Dalı’nda US veya BT yöntemleri ile saptanan, primer veya metastatik karaciğer tümörü ya da nontümöral kitlesi bulunan, 18 yaş ve üzerinde erişkin, kooperasyon kurulabilen, bilinci açık 30 hasta çalışmaya dahil edildi. Genel durumu bozuk, solunum kooperasyonu kurulamayan, MR çekimi için uygunsuz durumu olan (MR uyumsuz protez, kardiyak pace-maker taşıyanlar) hastalar çalışma dışı bırakıldı. Çalışma için etik kurul onayı alındı ve hastalar işlem öncesi bilgilendirildi.
Hastaların yaşları 18-88 arasında olup ortalama 54.4 idi. 15 erkek, 15 kadın toplam 30 hastadaki 41 karaciğer kitlesi çalışmaya dahil edildi.
Çalışmaya dahil basit karaciğer kistleri (n=6) tipik US ve MR bulguları ile tanı aldı. Hemanjiomlar (n=14) MR görünüm özellikleri ve tipik kontrastlanma paternleri ile kesin tanıya ulaştı. Piyojenik abse ve amip absesi cerrahi sonrası histopatolojik değerlendirme ile tanı aldı. Kist hidatik ile uyumlu lezyonlardan birisi histopatolojik, diğeri serolojik ve radyolojik özellikleri ile tanı aldı.
Sekiz metastatik kitleden 5 tanesi primer malignitesi bilinen olgularda (2 meme kanseri, 1 akciğer kanseri, 1 renal hücreli karsinom, 1 Hodgkin lenfoma ) rutin takipler sırasında ortaya çıkıp büyüme gösteren ve metastaz olarak tanı alan lezyonlardı. Geri kalan 3 metastatik karaciğer kitlesi ise biyopsi ile değerlendirildi ve primeri bilinmeyen adenokarsinom metastazı olarak tanı aldı.
Bir olguda görüntüleme yöntemleri (BT ve MR) ile tanı alan safra kesesi tümörü ve karaciğere lokal yayılımı mevcuttu.
Karaciğerin primer hepatosellüler tümörlerinin oluşturduğu 4 lezyondan 1’i histopatolojik tanı alan hepatoblastom idi. Diğer 3 lezyondan 2’si histopatolojik olarak, diğeri ise MR görünüm özellikleri ile tanı alan, portal ven trombozunun da eşlik ettiği HSK olguları idi.
Dört olgudaki kolanjiosellüler karsinom tanısından 2’si histopatolojik olarak, diğerleri ise MR görünüm özellikleri ile kondu.
Toplam 41 kitlesel lezyonun çapları 1-17 cm arasında değişmekte olup ortalama 7.4 cm idi.
30 hastaya 1.5 Tesla MR cihazında (Philips Gyroscan Intera Release 8) faz dizilimli koil ile rutin üst batın MR incelemesi yapıldı. Rutin incelemeyi, aksiyal planda yağ baskılı TSE T2 ağırlıklı (TR/TE: 1600/70; yatış açısı: 90°; kesit kalınlığı 5mm; FOV: 375 mm), TSE
ağır T2 ağırlıklı (TR/TE: 1320/325), gradiyent eko aynı faz ve ters faz T1 ağırlıklı, [TR/TE: 192/5 (aynı faz), 250/7 (ters faz); yatış açısı: 80°;], kontrastlı dinamik T1 ağırlıklı görüntüler (TR/TE: 176/7, yatış açısı:70°) oluşturuyordu. Kontrastlı kesitler alınmadan önce difüzyon ağırlıklı MR incelemesi uygulandı. Difüzyon ağırlıklı sekans (TR/TE: 4200/95; yatış açısı:90°; kesit kalınlığı: 5 mm; FOV: 230-340 ) aksiyal planda, single-shot eko-planar sekansa, her 3 yönde (x,y,z), 2 farklı b değerinde (b=0 ve b=1000 mm²/s) difüzyon duyarlı gradiyentler uygulanarak elde olundu. Sekansın görüntü kümesindeki ilk seriyi eko-planar spin eko T2 ağırlıklı görüntüler (b=0), sonraki 3 seriyi ilk seriye x, y ve z yönlerinde b=1000 mm²/s değerinde difüzyon duyarlı gradiyentler uygulanmış görüntüler ve son seriyi ise 3 yöndeki difüzyon vektörlerinin izdüşümü hesaplanarak elde edilen izotropik görüntüler oluşturmaktaydı. İzotropik görüntüler x, y, z yönlerinde ölçülen sinyal intensitelerinin çarpımının küp kökü alınarak cihaz tarafından oluşturulan ve yöne bağlı sinyal değişikliklerini ortadan kaldıran görüntülerden ibaretti. İzotropik görüntülere ait ADC haritaları cihaz tarafından otomatik olarak oluşturuldu ve tüm lezyonların ortalama ADC değerleri bu haritalar üzerinden ölçüldü.
Ölçümler lezyonlar üzerine 1 cm çaplı dairesel region of interest (ROI) yerleştirilerek yapıldı. Büyük lezyonlarda aynı kesitteki 3 ayrı ROI ölçümünün ortalaması alındı. Yine her lezyon için ardışık kesitlere ait ADC ölçümlerinin ortalaması alınarak o lezyon için ortalama ADC değeri belirlendi. Heterojen iç yapıdaki lezyonlarda, konvansiyonel sekanslar ve kontrastlı kesitlerde kontrast tutan solid kısımlardan ölçüm yapıldı. 1 cm çaplı lezyonların ADC değeri tek bir ROI kullanılarak bulundu. İstatiksel analiz SPSS programında Mann- Whitney-U testi ile yapıldı.
Yirmisekiz olgunun normal karaciğer ve dalak parankiminin de ADC değerleri ölçüldü. Karaciğer için ölçümler sağ lob posterior segmentlerinden, ardışık 3 kesit için ve yine her kesitte 3 ayrı lokalizasyona yerleştirilen 1 cm çaplı ROI’ler ile yapıldı. Dalak ölçümleri yine daha az artefaktlı olduğu için posterior kesimlerinden karaciğer ölçümleri ile aynı şekilde yapıldı. Çalışma dahilindeki 2 olgunun normal karaciğer ve dalak ADC ölçümleri, solunuma bağlı artefaktlar nedeniyle görüntüler yeterli değerlendirilemediği için yapılamadı. Yirmi sekiz olgunun normal karaciğer ve dalak parankiminin ADC değerlerinin ortalaması hesaplandı.
5. BULGULAR
Çalışmaya dahil 30 olgudaki toplam 41 karaciğer kitlesi değerlendirildi. 41 kitlenin 24’ü benign, 17’si malign kitlelerdi. Benign kitleleri 6 kist, 14 hemanjiom, 2 abse ve 2 kist hidatik oluşturuyordu. Malign kitleler ise 8 metastaz, 4 HSK, 4 kolanjiosellüler karsinom ve 1 safra kesesi adenokarsinomundan oluşmaktaydı (Tablo 1). Kitle lezyonlarının kesin tanıları biyopsi (n=11), US (n=19), US ve seroloji (n=1), MR (n=5), BT ve MR izlemi (n=5) ve klinik bulgular birlikte değerlendirilerek belirlendi.
Lezyon Sayısı Basit kist 6 Hemanjiom 14 Abse 2 Kist hidatik 2 HSK 3 Kolanjiosellüler karsinom 4 Hepatoblastom 1 Safra kesesi tümörü 1 Metastaz 8
TABLO 1. Lezyonların tiplerine göre dağılımı
Lezyon boyutları Lezyon sayısı
1 cm 3
1-5 cm 13
5-10 cm 13
>10 cm 12
Lezyonların çapları 1-17 cm arasında değişmekte olup ortalama 7.4 cm idi (Tablo 2). Lezyonların ADC ölçümleri sonucunda 24 benign lezyonun ortalama ADC değeri 2.57 x 10⎯³ mm²/s olarak hesaplandı. Benign lezyonlara ait ADC değerleri 1.09 - 3.36 x 10⎯³ mm²/s arasında değişmekteydi. En yüksek ADC değerleri basit kistlere aitti. Benign lezyonlar içinde en düşük ADC değeri piyojenik abseye aitti (Tablo 3).
Malign lezyonlar değerlendirildiğinde 17 malign lezyonun ADC değerleri 0.54 – 1.24 x 10⎯³ mm²/s arasında değişmekte olup ortalama 0.86 x 10⎯³ mm²/s olarak hesaplandı. Malign lezyonlar içerisinde en düşük ADC değeri meme kanseri metastazına, en yüksek değer ise kolanjiosellüler karsinoma aitti (Tablo 3). Benign ve malign lezyonların ortalama ADC ölçümleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.01).
Lezyon tipi Ortalama ADC (mm²/s) Basit kist 3.05 x 10¯³ Hemanjiom 2.46 x 10¯³ Kist hidatik 2.99 x 10¯³ Piyojenik abse 1.09 x 10¯³ Amip absesi 1.83 x 10¯³ Metastaz 0.79 x 10¯³ HSK 0.90 x 10¯³ Kolanjiosellüler karsinom 0.95 x 10¯³ Safra kesesi tümörü 0.87 x 10¯³
TABLO 3. Lezyon tiplerine göre ortalama ADC değerleri
Yirmi sekiz olgudaki normal karaciğer parankiminden yapılan ortalama ADC ölçümlerinin ortalaması 1.05 x 10⎯³ mm²/s ve dalak parankiminin ortalama ADC değeri 0.88 x 10⎯³ mm²/s olarak hesaplandı.