Yöntem
Hong Kong ve Türkiye’de temel eğitim kademesi için geliştirilen resmi dil eğitim programlarının program geliştirmeden sorumlu gruplar ile ihtiyaç analizi çalışmaları ve okuma yazma becerileri bağlamında programın öğeleri açısından nasıl bir benzerlik ve farklılık gösterdiğini ortaya koymak amacıyla yapılan bu nitel araştırma bütüncül çoklu durum çalışması olarak desenlenmiştir. Bir veya birden çok olay, olgu, bağlam, program, grup ya da birbiriyle ilişkili sistemlerin derinlemesine incelendiği durum çalışmasının bir deseni olan bütüncül çoklu durum çalışmalarında, birden fazla ve her biri kendi başına bütüncül bir olan durumu niteleyen yapıların kendi içinde incelenmesi ve sonrasında birbirleriyle karşılaştırılması amaçlanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Bu nedenle araştırmada, Türkiye ve Hong Kong’daki dil eğitim programları kendi içinde bütüncül bir durum olarak ele alınmış; uluslararası çalışmalarda referans olarak kabul edilen temel dil becerilerinin (okuma ve yazma becerileri) eğitim programlarına yansımaları analiz edilmiştir. Araştırmanın verileri ise iki ülkenin eğitim programlarının uygulanmasına yönelik gözlem ve görüşme olanağı bulunmadığından ülkelerin temel eğitim kademesinde uygulanan resmi eğitim/öğretim programlarının incelenmesine olanak sağlayan doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır.
Hong Kong Eğitim Bürosu (Education Bureau) ve Program Geliştirme Konseyi (Curriculum Development Council) resmi web sitelerinden elde edilen dil eğitim programları ve ilişkili eğitim raporları, belgeleri ile Türkiye’de MEB’e bağlı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının resmi web sitesinden elde edilen dil eğitim programlarıyla birlikte, eğitimle ilgili OECD ve IEA raporları ve konuyla ilgili kitap, araştırma, makale vb. belgeler araştırmanın veri setini oluşturan birincil ve ikincil kaynaklardır.
Veri Toplama Süreci
Bilimsel araştırmaların çıkış noktasındaki olay veya olguların yer aldığı yazılı metinlerin analizine odaklanan doküman incelemesi Forster (1995) tarafından (1) dokümanlara ulaşma; (2) özgünlüğün kontrol edilmesi; (3) dokümanları anlama; (4) veriyi analiz etme ve (5) veriyi kullanma olarak (akt. Yıldırım ve Şimşek, 2016)
72 belirlenen beş aşamada gerçekleştirilmiştir. Aşağıda doküman incelemesinin aşamaları ve işlemler özetlenmiştir.
1. Dokümanlara ulaşma. Araştırma problemleri ile ilişkili olarak hangi dokümanlara ulaşılması gerektiğine tez danışmanı ile araştırmacı birlikte karar vermişlerdir. Bu aşamada öncelikli olarak resmi programlara, bu programlara ilişkin değerlendirme raporlarına ve bu programların bir çıktısı olarak kabul edilebilecek sonuçları yansıtan uluslararası sınavların sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu dokümanlar, ilgili ülkelerin eğitim bakanlıklarının ve uluslararası karşılaştırma çalışmalarını yürüten IEA, OECD gibi kuruluşların genel erişime açık web sayfalarından ve yayınlarından elde edildiği için kullanımlarında kişi ya da kurumlardan alınabilecek özel bir izne gerek duyulmamıştır. Hong Kong’da dil eğitim programları ile erişilen dokümanların bazıları dil problemi yüzünden (Çince olanlar) tasnif dışı edilerek İngilizce yayımlanan dokümanlara ulaşılmıştır.
2. Özgünlüğü kontrol etme. İncelenmesi gereken dokümanlar belirlendikten sonra bu dokümanları nereden ve nasıl elde edilebileceği tartışılarak, elde edilen verilerin özgün ve güvenilir olması açısından dokümanların resmi kurum ve üniversite web sayfalarında yayımlanan ve kütüphanelerde bulunan resmi ve uzmanlar tarafından yazılmış/incelenmiş akademik raporlardan elde edilmesine karar verilmiştir. Bu bağlamda programlar dışında kullanılan dokümanlar, ilgili ülkelerin ve uluslararası sınav ve araştırma merkezlerinin (örn: YÖK, ProQuest Tez Veritabanı) yayınlarıdır ve resmi web sayfasında yayımlanan kaynaklardır.
Veri Seti ve Veri Toplama Araçları
Araştırma kapsamında kullanılan veri seti ve analiz edilen birincil ve ikincil dokümanların listesi Tablo 13’te sunulmuştur.
Tablo 13
Araştırma Kapsamında İncelenen Birincil ve İkincil Kaynaklar
Eğitim Programları
Birincil Kaynaklar İkincil Kaynaklar
Hong Kong Temel Eğitim Program Kılavuzu, İlkokul 1-6 (Basic Education Curriculum Gudie Primary 1 – 6, 2014)
Karşılaştırmalı Eğitim ve Değerlendirme Çalışmaları Alanında Yazılmış Akademik Rapor ve Kitaplar
Hong Kong İngilizce Dil Eğitimi Anahtar Öğrenme Alanı Programı, İlkokul 1 – Ortaokul 6 (English Language Education Key
Tez ve Makaleler
73
Learning Area Curriculum Guide – Primary 1 – Secondary 6, 2017) Eğitim
Programları Birincil Kaynaklar İkincil Kaynaklar
Hong Kong İngilizce Dil Eğitim Programı, İlkokul 1 – 6 (English Language Education
Curriculum Guide Primary 1 – 6, 2004) Hong Kong Temel Okuryazarlık Programı - Okuma Yazma - Öğretmen El Kitabı, 1,2 ve 3.
Sınıflar (Primary Literacy Programme – reading and Writing-KS1 Teacher Manuel P1, P2 and P3, 2010)
Türkiye Türkçe Dersi Öğretim Programı, 1 – 8.
Sınıflar (2018) Türkçe Dersi Öğretim Programı
(Taslak 2017)
Türkçe Dersi Öğretim Programı (2015)
Türkçe Dersi Öğretim Programı (Taslak 2009)
Türkçe Dersi Öğretim Programı (2005)
Akademik Kitaplar Tez ve Makaleler
Raporlar
2001 Uluslararası Okuma Becerilerinde Gelişim Projesi Uluslararası Rapor (2003)
OECD Raporları
2001 Uluslararası Okuma Becerilerinde
Gelişim Projesi Ulusal Rapor (2003) EURYDICE TES 2017 Raporu 2006 Uluslararası Okuma Becerilerinde
Gelişim Projesi Uluslararası Rapor (2007)
2011 Uluslararası Okuma Becerilerinde Gelişim Projesi Uluslararası Rapor (2012)
2016 Uluslararası Okuma Becerilerinde Gelişim Projesi Uluslararası Rapor (2018)
Verilerin Analizi
3. Dokümanları anlama. Dokümanlar elde edildikten sonra, elde edilen dokümanların anlaşılması ve özümsenmesi için dokümanların belirli bir sistem içinde karşılaştırmalı olarak okunarak incelenmiştir. Bu aşamada incelenen dokümanlar arasında belirli olay ve olgulara ilişkin olarak, farklı ifade ve içerikler olup olmadığı incelenmiştir. Bir ülkeye ait programda ifade edilenlerin, aynı ülkenin diğer programlarında ve araştırma raporlarında ifade edilenlerin tutarlılığı kontrol
(Tablo 13 devam ediyor)
74 edilmiştir. Hong Kong’da temel eğitim kademesi için dil eğitim programını destekleyici olarak geliştirilen programlardaki bakış açıları, yorumlar ve olguların İngilizce dil eğitim programı ile ilişkileri ve bağlantıları incelenmiştir. Türkiye’de ise temel eğitime yönelik olarak geliştirilen öğretim programlarında yer alan ifade, olgu ve bakış açıları ile Türkçe Dersi Öğretim Programı’ndaki ifadelerin tutarlılığı kıyaslanmıştır. Dokumanlar anlaşılmayan husus kalmayıncaya kadar defalarca okunmuştur. İngilizce dokümanlar dil bilim uzmanlarına da gösterilerek ifadeler teyit edilmiştir.
4. Veriyi analiz etme. Bu aşamada dokümanlar birincil kaynaklardan temin edildikten sonra, dokümanlardan elde edilen verilerin analizi için betimsel analiz yöntemine başvurulmuştur. Betimsel analiz yaklaşımında, ‘eldeki veriler daha önceden belirlenen temalara göre özetlenmekte ve yorumlanmaktadır. Elde edilen bulguları düzenleyerek yorumlanmış şekliyle okuyucuya sunmak betimsel analizin temel amacını oluşturmaktadır’ (Yıldırım ve Şimşek, 2005, s. 224).
Yıldırım ve Şimşek (2005) betimsel analizin, ‘betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, bulguların tanımlanması ve bulguların yorumlanması’ olmak üzere dört aşamadan oluştuğunu ifade etmişlerdir (s.224). Bu araştırmada veri analiz süreci bahsedilen bu aşamalar temel alınarak aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
1. Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma: Araştırma sorularından hareketle oluşturulan çerçevede; iki ülkenin eğitim programları ve dil eğitim programları geliştirme çalışmalarının kıyaslanması, eğitim programlarında becerilerin ele alınışı, eğitim programlarının hedefler, içerik, eğitim durumları ve sınama durumları bakımından kıyaslanması olmak üzere dokuz tane tema belirlenmiştir.
2. Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi: Demirel (2003), bir eğitim programının temel ögelerinin ‘hedef, içerik, öğrenme-öğretme durumları ve değerlendirme’ olduğunu ifade etmiştir (s.31). Bu doğrultuda ülkelerin eğitim programlarının ögeleri birer tema olarak “hedefler”, “içerik”, “eğitim – öğretim durumları” ve “sınama durumlarında”, bu ögelerde okuma ve yazma becerilerinin ele alınışı ise alt temalar olarak belirlenmiştir. Buna ilaveten alan yazın araştırması ve programların taranması nihayetinde,
75 ülkelerde yürütülen program geliştirme sürecine yönelik olarak “program geliştirmeden sorumlu gruplar” ve “ihtiyaç analizi çalışmaları”, “dil eğitimi programlarının geliştirilmesinden sorumlu gruplar”, “dil eğitimi programları ihtiyaç analizi çalışmaları” ve programlarda “okuma yazma becerilerine yönelik kazandırılmak istenen temel beceriler” olmak üzere alt temalar eklenmiştir. Veriler oluşturulan tema ve alt temalar doğrultusunda okunmuş ve düzenlenmiştir.
Verilerin analizi için oluşturulan çerçevede yer alan tema ve alt temaların bilgisine ilişkin veriler Tablo 14’te sunulmuştur:
Tablo 14
Analiz Sürecine Yönelik Oluşturulan Tema ve Alt Temalar
Tema Alt Tema
Ülkelerin Program Geliştirme Süreci Program Geliştirmeden Sorumlu Gruplar İhtiyaç Analizi Çalışmaları
Ülkelerin Dil Eğitim Programı Geliştirme Süreci
Dil Eğitim Programı Geliştirmeden Sorumlu Gruplar
Dil Eğitim Programlarına Yönelik İhtiyaç Analizi Çalışmaları
Ülkelerin Dil Eğitim Programlarında Kazandırılmak İstenen Temel Beceriler
Okuma Becerilerine Yönelik Kazandırılmak İstenen Beceriler
Yazma Becerilerine Yönelik Kazandırılmak İstenen Beceriler
Öğrenme Hedefleri Okuma Becerileri
Yazma Becerileri
İçerik Okuma Becerileri
Yazma Becerileri
Eğitim Durumları Okuma Becerileri
Yazma Becerileri
Sınama Durumları Okuma Becerileri
Yazma Becerileri
76 Betimsel analiz sürecinin işleyişine yönelik örnek Tablo 15’te verilmiştir:
Tablo 15
Veri Analiz Sürecine Örnek
3. Bulguların tanımlanması: Bu aşamada düzenlenen verilerin tanımlanması ve doğru iletilmesi için gerekli yerlerde ülkelerin dil eğitim programlarından doğrudan alıntılara yer verilmiştir.
4. Bulguların yorumlanması: Verilerin analiz edilmesine yönelik son aşamada ise, ülkelerin dil eğitim programlarından elde edilen bulgular açıklanmış ve iki ülkenin dil eğitim programları karşılaştırılarak yorumlanmıştır.
5. Veriyi kullanma. Doküman incelemesinin son aşaması olan bu evrede çalışmada elde edilen verilerin kullanılmasında ve raporlaştırılmasında etik ve gizlilik boyutlarıyla ilgili oluşabilecek sorunlar gözden geçirilmiştir. Çalışmada kullanılan dokümanların asıllarına ulaşılıp ulaşılmadığı, kullanış amaçları ve ne derece doğru yorumlanıp yorumlanmadıkları tekrar gözden geçirilmiştir. Sonuç olarak, dokümanların araştırmacı tarafından amacına uygun olarak kullanılmış;
eksik, yanlış anlama ve yanlış yorumlara yol açabilecek yorumlar yeniden düzeltilerek, araştırmanın iç ve dış geçerliliği sağlanmaya çalışılmıştır.
Tema Alt Tema Ülke Alıntının Yapıldığı Kaynak
Alıntı
Program Geliştirme
Süreci
Program Geliştirmeden
Sorumlu Gruplar
Hong Kong Hong Kong’da Program Geliştirme Konseyi
bünyesinde çeşitli komiteler yer almaktadır
(http://cd1.edb.hkedcity.net).
“Araştırma, Geliştirme ve Destek Daimi Komitesi, Anaokulu ve İlköğretim için Program Geliştirme Daimi Komitesi, Orta Öğretim İçin Program Geliştirme Daimi Komitesi”
Türkiye Türkiye’de öğretim programlarının
geliştirilmesinden TTKB ve ilgili genel müdürlükler sorumludur (TTKB Mevzuatı, 2011).
“Temel Eğitim Genel Müdürlüğü: Okul öncesi ve ilköğretim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve Talim ve Terbiye Kuruluna sunmak”
77 Araştırmanın “iç geçerliğini” sağlamak için veri analiz süreci detaylı olarak açıklanmıştır. Araştırmanın “dış geçerliğinin” sağlanması için ise ulaşılan veriler, mümkün olduğunca birincil dokümanlardan edinildikleri şekilleriyle yapılan alıntılar, detaylı şekilde açıklanarak ifade edilmeye çalışılmıştır. Yıldırım ve Şimşek (2005:
259) nitel araştırmanın temel özelliklerinden bazılarının, nitel araştırmalarda iç güvenirlik ve dış güvenirlik kavramları ile çeliştiğini ifade etmektedirler. Bu sebeple, araştırmanın geçerliği ve güvenirliğinin sağlanması amacıyla, veriler “derinlik odaklı toplanıp”, sürekli karşılaştırılarak ve yorumlanarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.
78