Yöntem
Araştırmanın bu bölümünde araştırmanın yöntemi, çalışma grubu, veri toplama süreci, veri toplama araçları ve verilerin analizi ele alınmıştır.
Araştırmanın Yöntemi
Araştırma, nitel ve nicel verilere dayalı bir karma desen çalışmasıdır.
Greene, Krayder ve Mayer (2005) sosyal bilimlerde iki ya da daha fazla veri toplama yolunun aynı araştırmada kullanılmasını karma yöntem yaklaşımı olarak tanımlamaktadırlar. Verma ve Mallick (2005)’in de vurguladığı gibi aynı araştırmada hem nicel hem de nitel yöntemin kullanılması oldukça yaygındır. Nicel yöntem aracılığıyla toplanan veriler birçok katılımcıya ulaşmayı sağlarken, görüşme gibi nitel yöntemler kullanılarak elde edilen veriler, araştırma konusunun daha derinlemesine incelenmesine imkan sağlar (Greene vd., 2005). Benzer şekilde Dey (1993) nicel yöntemlerde sayılarla elde edilen verilerin anlamlarını derinlemesine algılayabilmek için nitel verilerin kullanılabileceğini belirtmiştir.
Öğretmenlerle yapılan görüşmeler araştırmanın nitel boyutunu, uygulanan anketten elde edilen veriler araştırmanın nicel boyutunu oluşturmaktadır.
Araştırmanın nitel verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu ile elde edilmiştir.
Derinlemesine bilgi edinebilmek amacıyla anketin uygulandığı çalışma grubundan amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yoluyla seçilen 30 sınıf öğretmeni ile yarı yapılandırılmış bireysel görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu yolla aynı zamanda veri çeşitliliğinin sağlanmasına çalışılmıştır.
Çalışma Grubu
Bu araştırmada nicel ve nitel veriler için ayrı çalışma grupları oluşturulmuştur. Karma yöntem araştırmalarında, araştırmanın nicel ve nitel bölümleri için genellikle aynı büyüklükte gruplar ile çalışılmaz. Nitel verilerin toplandığı çalışma grubu büyük çoğunlukla nicel verilerin toplandığı grup içerisinden seçilen daha az sayıdaki bireyden bireylerden meydana gelir (Creswell ve Plano Clark, 2007). Nicel verilerin elde edildiği çalışma grubunu Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen bir hizmet içi eğitim programına katılan
74 öğretmenler arasından basit tesadüfi örnekleme yoluyla belirlenen 220 sınıf öğretmeni oluşturmuştur.
Nitel verilerin elde edildiği çalışma grubunun seçiminde amaçsal ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçüt örnekleme yöntemindeki temel anlayış, önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Zengin veri çeşitliliği olması ve örneklemden elde edilen verilerin desteklenmesi için mesleki deneyimi, lisansüstü eğitim yapma durumu ve yöneticilik deneyimi farklı ve görüşmeler için gönüllü olan 30 öğretmen seçilmiştir.
Araştırmanın nicel verilerinin elde edildiği anketin uygulandığı sınıf öğretmenlerinin demografik özellikleri Tablo 1’de sunulmaktadır.
Tablo 1
Anket Formunun Uygulandığı Sınıf Öğretmenlerinin Demografik Özellikleri
Cinsiyet N %
Kadın 127 57,7
Erkek 93 42,3
Yaş N %
21-30 yaş 79 35,9
31-40 yaş 71 32,2
41-50 yaş 30 13,6
51 yaş ve üzeri 40 18,2
Mezun Olunan Bölüm N %
Eğitim Fakültesi 154 70
Diğer Fakülteler 66 30
Mesleki Deneyim N %
1-5 yıl 56 25,5
6-10 yıl 59 26,8
11-15 yıl 29 13,2
16-20 yıl 20 9,1
21 yıl ve üzeri 56 25,5
Yöneticilik Deneyimi N %
Hiç 95 43,2
1-5 yıl 65 29,5
6-10 yıl 35 15,9
11-19 yıl 15 6,8
75
20 yıl ve üzeri 10 4,5
Lisansüstü Eğitim N %
Evet 143 65
Hayır 77 35
Görev Yapılan Okul Türü N %
Devlet Okulu 199 90,5
Özel Okul 21 9,5
Toplam 220 100
Tablo 1 kapsamında sunulan anket formunun uygulandığı sınıf öğretmenlerinin demografik özellikleri incelendiğinde 127 kadın (%57,7), 93 erkek (%42,3) sınıf öğretmeninin yer aldığı ve bunlardan 79’unun (%35,9) 21-30 yaş aralığında, 71’inin (%32,2) 31-40 yaş yaş aralığında, 30’unun (%13,6) 41-50 yaş aralığında, 40’ının (%18,2) ise 51 yaş ve üzerinde olduğu görülmektedir. Bu öğretmenlerin 154’ü(%70) eğitim fakültesi mezunu iken 66’sı (%30) diğer fakültelerden mezun olmuştur.
Mesleki deneyim değişkeni açısından incelendiğinde ise ankette 1-5 mesleki deneyim yılı aralığında 56 öğretmen (%25,5), 6-10 mesleki deneyim yılı aralığında 59 öğretmen (%26,8), 11-15 mesleki deneyim yılı aralığında 29 öğretmen (%13,2), 16-20 mesleki deneyim yılı aralığında 20 öğretmen (%9,1), 21 yıl ve üzeri mesleki deneyim yılı aralığında ise 56 öğretmen (%25,5) yer almıştır.
Bu öğretmenlerden 95’inin (%43,2) hiç yöneticilik tecrübesi bulunmazken 65’inin (%29,5) 1-5 yıl arasında, 35’inin (%15,9) 6-10 yıl arasında, 15’inin (%6,8) 11-19 yıl arasında ve 10’unun (%4,5) 20 yıl ve üzerinde yöneticilik deneyimine sahip olduğu belirlenmiştir.
Ayrıca, anket formunun uygulandığı öğretmenlerin 143’ünün (%65) lisansüstü eğitime sahip olduğu, 77’sinin (%35) ise lisansüstü eğitime sahip olmadığı belirlenmiştir. Bu öğretmenlerin 199’unun devlet okullarında (%90,5), 21’inin ise özel okullarda (%9,5) görev yaptığı görülmektedir.
Araştırmanın nitel boyutunda ise 30 sınıf öğretmeniyle odak grup görüşmeleri yapılmıştır. Görüşme yapılan sınıf öğretmenlerinin demografik özellikleri Tablo 2’de sunulmaktadır.
76 Tablo 2
Görüşme Yapılan Sınıf Öğretmenlerinin Demografik Özellikleri
Cinsiyet N %
Kadın 19 63,3
Erkek 11 36,7
Yaş N %
21-30 yaş 9 30
31-40 yaş 7 23,3
41-50 yaş 6 20
51 yaş ve üzeri 8 26,6
Mezun Olunan Bölüm N %
Eğitim Fakültesi 20 66,6
Diğer Fakülteler 10 33,3
Mesleki Deneyim N %
1-5 yıl 6 20
6-10 yıl 9 30
11-15 yıl 5 16,6
16-20 yıl 4 13,3
21 yıl ve üzeri 6 20
Yöneticilik Deneyimi N %
Hiç 5 16,6
1-5 yıl 7 23,3
6-10 yıl 5 16,6
11-19 yıl 7 23,3
20 yıl ve üzeri 6 20
Lisansüstü Eğitim N %
Evet 18 60
Hayır 12 40
Görev Yapılan Okul Türü N %
Devlet Okulu 22 73,3
Özel Okul 8 26,6
Toplam 30 100
Görüşme yapılan sınıf öğretmenlerinin Tablo 2’de sunulan demografik özellikleri incelendiğinde 19’unun kadın (%63,3), 11’inin (%36,7) erkek olduğu,
77 bunlardan 9’unun (%30) 21-30 yaş aralığında, 7’sinin (%23,3) 31-40 yaş aralığında, 6’sının (%20) 41-50 yaş aralığında, 8’inin (%26,6) ise 51 yaş ve üzerinde olduğu görülmektedir. Bu öğretmenlerin 20’si (%66,6) eğitim fakültesi mezunu iken 10’u (%33,3) diğer fakültelerden mezun olmuştur.
Mesleki deneyim değişkeni açısından incelendiğinde ise görüşmede 1-5 mesleki deneyim yılı aralığında 6 öğretmen (%20), 6-10 mesleki deneyim yılı aralığında 9 öğretmen (%30), 11-15 mesleki deneyim yılı aralığında 5 öğretmen (%16,6), 16-20 mesleki deneyim yılı aralığında 4 öğretmen (%13,3), 21 yıl ve üzeri mesleki deneyim yılı aralığında ise 6 öğretmen (%20) yer almıştır. Bu öğretmenlerden 5’inin (%16,6) hiç yöneticilik tecrübesi bulunmazken 7’sinin (%23,3) 1-5 yıl arasında, 5’inin (%46,6) 6-10 yıl arasında, 7’sinin (%23,3) 11-19 yıl arasında ve 6’sının (%20) 20 yıl ve üzerinde yöneticilik deneyimine sahip olduğu belirlenmiştir.
Ayrıca, görüşme yapılan öğretmenlerin 18’inin (%60) lisansüstü eğitime sahip olduğu, 12’sinin (%40) ise lisansüstü eğitime sahip olmadığı belirlenmiştir.
Bu öğretmenlerin 22’sinin (%73,3) devlet okullarında, 8’inin (%26,6) ise özel okullarda görev yaptığı görülmektedir.
Veri Toplama Süreci
Araştırmanın verileri MEB tarafından düzenlenen bir hizmet içi eğitim programına katılan öğretmenlerden elde edilmiştir. Anketin uygulanması sırasında 300 adet form sınıf öğretmenleri tarafından doldurulmuştur. Elde edilen formlardan 80 tanesi eksik veriler ve uç değerler sebebi ile veri analiz sürecine dahil edilmemiş ve 220 tane form ile veri analizi gerçekleştirilmiştir.
Araştırmanın ikinci aşamasında anket formunun uygulandığı gruptan seçilen 30 öğretmen ile odak grup görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler ses kayıt cihazı ile kaydedilmiş, bilgisayar ortamına aktarılmış ve metin haline dönüştürülmüştür. Odak grup görüşmelerinde gruplar 6-7 kişi olarak belirlenmiştir.
Veri Toplama Araçları
Araştırmanın verileri iki ayrı veri toplama aracı ile toplanmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda öğretmenlerin öğrenmeyi öğrenme becerisine yönelik yeterlikleri
78 ile ilgili görüşlerini belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen, uzman görüşleri alınan ve ön denemesi yapılmış olan 5’li Likert tipi anket kullanılmıştır. Bu araştırmada öğretmenlerin öğrenmeyi öğrenme becerisi uygulama yeterlik düzeylerini belirlemek değil, öğrenmeyi öğrenme yeterliğine ilişkin görüşlerini ortaya koymak amaçlandığından veri toplama aracı olarak anket kullanılmıştır.
Araştırmanın nitel boyutunda ise, sınıf öğretmenlerinin öğrenmeyi öğrenme becerisinin anlamına, önemine, özelliklerine ve geliştirilmesine yönelik görüşlerinin belirlenmesi amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. “Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri Anket Formu” ve “Öğrenmeyi Öğrenmeye İlişkin Öğretmen Görüşme Formu” Ek A ve Ek B’de verilmiştir.
Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri Anket Formu’nun geliştirilmesinde aşağıda belirtilen aşamalar uygulanmıştır:
1. Araştırmanın problem durumu belirlendikten sonra araştırma problemini tanımlamak ve bu probleme yönelik amaçlar oluşturmak için “öğrenmeyi öğrenme”
kavramına yönelik olarak alan yazın detaylı olarak taranmıştır.
2. Araştırmanın problem durumu belirlendikten sonra öğretmenlerle (N=10) görüşmeler yapılarak öğrenmeyi öğrenme becerisi ile ilgili görüşleri tartışılmış ve düşüncelerini ifade eden birer kompozisyon yazmaları istenmiştir. Alan yazın taramasından elde edilen bilgilerden ve öğretmenlerin yazdıkları kompozisyonların analizlerinden yola çıkılarak anket maddeleri oluşturulmuştur.
3. “Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri Anket Formu”nda yer alan ifadeler “Tamamen uygun” seçeneğinden “Hiç uygun değil”
seçeneğine doğru 5’ten 1’e sayısal değerler verilerek puanlanmış ve 31 maddeden oluşan anket formuna ilişkin üç program geliştirme ve bir Türk Dili uzmanının görüşleri alınmıştır. Anket maddeleri incelenerek bunların altı bölümde incelenebileceğine karar verilmiş ve bunun bulguları sunma ve yorumlamada kolaylaştırıcı olacağı düşünülmüştür. Anketi oluşturan maddeler sırasıyla şu alt bölümler altında sunulmuştur:
1. Öğrenme isteği/Güdülenme/Meraklılık 3. Öğrenmede Öz-Yeterlik / Özgüven 4. Öğrenme Yolları / Stratejileri
79 5. Öğrenmeyi Planlama ve Yönetme
6. Öğrenmeyi Öğrenmede Farkındalık/Üst biliş 7. Bilgiye Ulaşma Yolları / BİT Kullanımı
4. Anket formunun ön uygulaması 50 öğretmen üzerinde yapılarak güvenirliği 0,96 olarak bulunmuştur. Anketi formunun tümüne ve alt bölümlerine ilişkin Cronbach Alfa güvenirlik katsayıları Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3
“Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri Anket Formu” ile Alt Bölümlerin Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayıları
Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri Anket Formunun Alt Bölümleri
Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayıları
Öğrenme İsteği/Güdülenme/Meraklılık 0,86
Öğrenmede Öz-Yeterlik / Özgüven 0,84
Öğrenme Yolları / Stratejileri 0,87
Öğrenmeyi Planlama ve Yönetme 0,93
Öğrenmeyi Öğrenmede Farkındalık/Üst biliş 0,88
Bilgiye Ulaşma Yolları / BİT Kullanımı 0,74
Anket Formunun Tümüne İlişkin Güvenirlik 0,96
Tablo 3’de Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliğine İlişkin Anket Formu’nun alt bölümlerine ilişkin Cronbach Alfa güvenirlik katsayıları; Öğrenme İsteği/Güdülenme/Meraklılık alt bölümü için 0,86; Öğrenmede Öz-Yeterlik/
Özgüven alt bölümü için 0,84; Öğrenme Yolları/Stratejileri alt bölümü için 0,87;
Öğrenmeyi Planlama ve Yönetme alt bölümü için 0,93; Öğrenmeyi Öğrenmede Farkındalık/Üst biliş alt bölümü için 0,88 ve Bilgiye Ulaşma Yolları / BİT Kullanımı alt bölümü için 0,74 şeklinde belirlenmiştir. Anket formunun tümüne ilişkin güvenirlik katsayısı ise 0,96 olarak bulunmuştur.
Anketin uygulanması sırasında öğretmenlere araştırmanın amacı ve anket formunun nasıl doldurulacağına ilişkin kısa bilgiler verilmiştir. Bu şekilde
80 öğretmenlerin ankete daha çok, ilgi göstermelerini sağlamak, onların sorularını anında yanıtlamak ve verilerin eksiksiz toplanmasını sağlamak amaçlanmıştır.
Beşli likert tipi olarak hazırlanan anket formunda her bir maddenin ortalamalarının ne anlama geldiğini belirlemek üzere aralık değerleri hesaplanmıştır. Bu hesaplamada, ankette yer alan aralıkların eşit olduğundan hareketle (n-1/n) 5-1/4=0.80 aralık değer olarak bulunmuştur. Buna göre:
1,00- 1,80 Hiç uygun değil 1,81- 2,60 Pek uygun değil 2,61- 3,40 Biraz uygun 3,41- 4,20 Oldukça uygun
4,21- 5,00 Tamamen uygun şeklinde ifade edilmiştir.
Araştırmada nitel verilerinin elde edildiği veri toplama aracı olarak kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanırken öncelikle alanyazın taranmış, olası sorular tespit edilerek taslak bir görüşme formu oluşturulmuştur. Bu aşamada soruların açık ve anlaşılır olmasına, araştırmanın amacına uygun olmasına ve yönlendirici olmamasına özen gösterilmiştir. Araştırmanın ikinci alt problemi doğrultusunda oluşturulan yarı yapılandırılmış görüşme formunda öğrenmeyi öğrenmenin anlamına, günümüzdeki önemine, öğrenmeyi öğrenen bireylerin özelliklerine, öğrenmeyi öğrenme alışkanlığının kazandırılmasına, öğrenme isteğinin sürekliliğinin sağlanmasına, öğrenme esnasında kullanılan öğrenme stratejilerine ve öğrenmeyi öğrenmenin geliştirilmesinde öğretmen rollerine yönelik olarak düzenlenen ve aşağıda belirtilen yedi soruya yer verilmiştir:
1. Öğrenmeyi öğrenme sizce ne anlama gelmektedir?
2. Öğrenmeyi öğrenme becerisinin günümüzdeki önemi nedir?
3. Öğrenmeyi öğrenen bireylerin özellikleri nelerdir?
4. Öğrenmeyi öğrenme alışkanlığı nasıl kazanılabilir?
5. Öğrenmeyi öğrenme isteğinin sürekliliği nasıl sağlanabilir?
6. Öğrenme esnasında hangi yolları/stratejileri kullanırsınız?
7. Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenme becerisinin geliştirilmesinde öğretmenlerin rolü nedir?
81 Verilerin Analizi
Araştırmanın nicel verileri SPSS 21.0 programı ile analiz edilmiştir.
Öğretmenlerin öğrenmeyi öğrenme yeterliklerine ilişkin görüşleri ortalama, standart sapma, frekans ve yüzde değerleriyle verilmiştir.
Araştırmada görüşme formu ile elde edilen nitel veriler ise betimsel analize tabi tutulmuştur. Betimsel analizde, görüşülen ya da gözlenen bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde ortaya koyabilmek amacıyla bireylerden elde edilen doğrudan alıntılara sık sık yer verilir. Bu tür analizde amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya analizin asıl hedefi bulgulara ilk elden ulaşabilmek ve elde edilen bulguları düzenli bir şekilde yorumlayarak okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen veriler, sistematik ve açık bir biçimde betimlenir. Daha sonra yapılan bu betimlemeler açıklanır ve yorumlanır, neden sonuç ilişkileri irdelenir ve birtakım sonuçlara ulaşılır. Ortaya çıkan temaların ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması ve ileriye yönelik tahminlerde bulunulması da, araştırmacının yapacağı yorumların boyutları arasında yer alabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011).
Betimsel analiz sırasında öğretmenlerin verdikleri cevaplardan kategoriler oluşturularak ve cevapların hangi sıklıkla tekrar edildiği hesaplanarak tablolar oluşturulmuştur. Elde edilen veriler, araştırmacının yaptığı yorumları güçlendirmek ve katılımcıların görüşlerini belirtmek açısından gerekli yerde görüşmelere dayalı olarak doğrudan alıntılarla desteklenmiştir. Doğrudan alıntılarla desteklenen bulgular açıklanmış, anlamlandırılmış ve bulgular arasındaki ilişkilendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Araştırma bulgularının gerçeğe yakınlığını ve doğruluğunu sağlamak amacıyla her bir görüşme metninin analizi iki araştırmacı tarafından yapılmıştır. Birbirinden bağımsız olarak yapılan analiz sonuçları karşılaştırılarak veri analizine son şekli verilmiştir. Kodlayıcılar arasındaki güvenirlik için Miles ve Huberman (1994) tarafından önerilen formülden kullanılmış uyum yüzdesi .70 olarak bulunmuştur. Yıldırım ve Şimşek (2011)’e göre, nitel bir araştırmada güvenirliğin sağlanması için uyuşum yüzdesinin 0.70 ve üzerinde olması yeterli olduğu için, görüşme verilerinin analizinde güvenilirliğin sağlandığı söylenebilir.
82