Yöntem
Bu bölümde, araştırmanın modeli, çalışma grubu, ölçek geliştirme süreci, veri toplama araçları ve verilerin analizi hakkında bilgi verilmiştir.
Araştırmanın Modeli
Bu çalışma; okul öncesi öğretmenlerinin toplumsal cinsiyete yönelik sınıf içi algılarının belirlenmesine yönelik ölçüm aracı geliştirilmesi açısından metodolojik, öğretmenlerin toplumsal cinsiyete yönelik sınıf içi algılarının belirlenmesi açısından betimleyici tipte ve bu kapsamda da tarama modelinde bir araştırmadır.
Bu araştırmada, okul öncesi öğretmenlerinin toplumsal cinsiyete yönelik sınıf içi algılarını ortaya koymayı amaçlayan bir ölçek geliştirilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasını 5’li likert türünde bir ölçek geliştirme, ikinci aşamasını geliştirilen ölçeğin uygulanmasından elde edilen veriler oluşturmaktadır.
Çalışma Grubu
Çalışma örnekleminin belirlenmesinde; araştırmanın tez çalışması olması nedeniyle maliyet, zaman, personel gibi sınırlılıklar göz önünde bulundurularak kolay ulaşılabilirlik, yüzölçümü, nüfusu, sosyokültürel özellikleri birbirine benzer ve sınır komsusu olan illerde çalışan öğretmenlerin seçilmesine karar verilmiştir (Tezcan, 2017; Büyüköztürk vd., 2013). Buradan hareketle araştırmanın evrenini;
2017-2018 eğitim-öğretim yılında Nevşehir, Niğde, Aksaray, illerinde Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı bağımsız anaokullarında, ilkokullar bünyesindeki anasınıflarında ve ortaokullar bünyesindeki anasınıflarında görev yapan okul öncesi öğretmenleri oluşturmuştur (Ek A; Ek B; Ek C).
Literatürde ölçek geliştirme çalışmalarında; örneklem büyüklüğünün ölçekteki madde sayısının beş-on katı kadar olması belirtilmektedir (Nunnally 1978, Kass ve Tinsley, 1979; Kline, 1994; Şencan 2005). Bu doğrultuda 70 maddeden oluşan ölçek formu için araştırmanın örneklemini 560 okul öncesi öğretmeni oluşturmaktadır.
Çalışma; veri toplama tarihinde araştırmaya katılmayı kabul etmeyen, okulda olmayan öğretmenler ve hatalı kodlanan formların dışında toplam 493 öğretmen ile tamamlanmıştır. Çalışmada örneklem büyüklüğünün yeterliğinin belirlenmesi
69 amacıyla Bartlett testi kullanılmıştır. Bartlett testi sonuçlarına göre (p<0.05), örneklem büyüklüğünün faktör analizinin gerçekleştirilebilmesi için yeterli olduğu görülmüştür.
Verilerin Toplanması
Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen “Okul Öncesi Öğretmenlerine Yönelik Sınıf İçi Toplumsal Cinsiyet Algı Ölçeği” kullanılmıştır.
Araştırmaya katılmayı kabul eden öğretmenlerin gönüllü katılım formunu (Ek D) doldurmaları istenmiştir. İki bölümden oluşan ölçeğin ilk bölümü; cinsiyet, mesleki kıdem, öğrenim durumu, sınıftaki kız ve erkek çocuk sayısı, toplumsal cinsiyete yönelik herhangi bir ders alma ya da bir faaliyete katılma durumu bilgilerinin yer aldığı demografik özelliklere yönelik 6 sorudan (Ek E) oluşmaktadır. İkinci bölümde ise, ölçek maddeleri ve seçenekler (Ek F) yer almaktadır. Ölçek yardımı ile okul öncesi öğretmenlerinin toplumsal cinsiyete yönelik algıları çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Ölçek formu 15 Mart–10 Mayıs 2018 tarihleri arasında araştırmacı tarafından, okul ortamında okul öncesi öğretmenlerine uygulanmıştır.
Veri Toplama Araçları
Araştırmada kullanılacak veri toplama araçlarına ilişkin açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.
Okul öncesi öğretmenleri sınıf içi toplumsal cinsiyet algı ölçeği (OSTCAÖ). Okul öncesi öğretmenlerinin sınıf içi toplumsal cinsiyet algılarının belirlenmesinde, araştırmacı tarafından geliştirilen Okul Öncesi Öğretmenleri Sınıf İçi Toplumsal Cinsiyet Algı Ölçeği kullanılmıştır. 5’li likert tipindeki ölçekte her önerinin şıkları arasındaki sosyal uzaklık aralığı eşittir. Şıklar 1’den başlayarak 2,3,4,5 şeklinde numaralandırılmıştır. Numaralandırılan seçenekler, “tamamen katılıyorum” 5 puan, “katılıyorum” 4 puan, “kararsızım” 3 puan, “katılmıyorum” 2 puan, “kesinlikle katılmıyorum” 1 puan olarak puanlanmıştır.
Okul öncesi öğretmenleri sınıf içi toplumsal cinsiyet algı ölçeği 4 alt boyuttan oluşmaktadır. İlk boyut genel toplumsal cinsiyet söylemlerini içeren maddelerden oluşmaktadır. Bu boyut ‘Kız çocuklar daha düzenlidir, erkek çocuklar daha fazla gürültü yapar’ gibi madde örneklerini içermektedir. Cinsiyet rol özellikleri ölçeğin ikinci boyutunu oluşturmaktadır ve ‘Güç gerektiren etkinlikler erkek çocuklar için
70 daha uygundur, etkinliklerdeki rol dağılımları geleneksel cinsiyet rollerine uygun şekilde verilmelidir.’ gibi ifadeler bu alt boyuttadır. Üçüncü alt boyut olan cinsiyete özgü davranışsal tepkiler alt boyutu ‘kız çocuklarının yaramaz olması kabul edilebilir bir durum değildir, erkek çocuklar hassaslık, düzenlilik, sakinlik gibi davranışlar sergilediklerinde endişe duyulmalıdır’ gibi madde örneklerini içermektedir. Masal ve hikayelerde toplumsal cinsiyet ölçeğin dördüncü alt boyutunu ifade etmektedir. Bu boyutta ‘hikayelerdeki kadın karakterler ev içinde ve çocuk bakımıyla ilgilenmelidir, erkek kahramanların geleneksel toplumsal cinsiyet rollerine uygun şekilde sunulduğu öyülere yer verilmemelidir.’ gibi ifadeler yer almaktadır. Genel toplumsal cinsiyet söylemleri alt boyutundan elde edilebilecek minimum puan 17 maksimum puan ise 85’tir. Cinsiyet rol özellikleri alt boyutundan elde edilecek en düşük puan 12, en yüksek puan ise 60’tır. Cinsiyete özgü davranışsal tepkiler alt boyutundan alınabilecek en düşük puan 7 en yüksek puan ise 35’tir. Masal ve hikayelerde toplumsal cinsiyet alt boyutundan alınabilecek olan en düşük puan 6 ve en yüksek puan 30’dur. Ölçekten düşük puanlar elde edilmesi toplumsal cinsiyete yönelik öğretmenlerin androjenik bir algıya sahip olduklarını ve bu bağlamda esnek ve eşitlikçi görüş sergiledikleri; yüksek puanlar ise öğretmenlerin geleneksel bir algıya sahip olduklarını ve görüşlerinin cinsiyet temelli olduğunu ifade etmektedir.
Demografik bilgi formu: Formda öğretmenlerin cinsiyet, mesleki kıdem, eğitim durumu, sınıflarındaki çocuk sayısı, eğitim hayatları boyunca toplumsal cinsiyete yönelik ders alıp almama durumları ve toplumsal cinsiyete ilişkin herhangi bir faaliyete katılma durumlarını ortaya çıkarmaya yönelik 6 soru (Ek E) yer almaktadır.
Verilerin Analizi
Araştırmacı tarafından uygulanan ölçek formları numaralandırılarak SPSS 23 paket programına veri girişleri sağlanmıştır. Hatalı, eksik işaretlenen 37 form değerlendirmeye dahil edilmemiştir. Açımlayıcı faktör analizi SPSS 23 programı kullanılarak, doğrulayıcı faktör analizi ise Amos Programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin güvenirlik ve geçerlilik çalışmaları yapılmış; AFA ve DFA çalışmaları uygulanmıştır. Ölçeğin geliştirilmesi aşamasında pilot uygulamaya katılan öğretmenlerin demokrafik özelliklerinin betimlenmesinde frekans (f) ve yüzde (%) kullanılmıştır. Ölçeğin geçerliliğ trst edilmek amacıyla kapsam geçerliliği ve yapı
71 geçerliliğine yer verilmiştir. Kapsam geçerliliği uzman görüşlerine yer verilerek açıklanmıştır. Yapı geçerliliğine ilişkin yapılan analizlerde faktör analizi, KMO ve Bartlett testleri uygulanmıştır. Ölçeğin faktör yapısını ortaya çıkarmak için açımlayıcı faktör analizinden ve oluşan faktör yapısının doğruluğunu tespit etmek için doğrulayıcı faktör analizlerinden yararlanılmıştır. Ölçeğin güvenirliği Cronbach Alfa, Guttmann-split half ve Spearman-brown değerleri hesaplanarak yorumlanmıştır.
Nihai hali verilen ölçek Kırşehir ilinde görev yapan 120 kişilik bir okul öncesi öğretmeni grubuna (EK Ç) uygulanarak; öğretmenlerin görüşleri çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Kullanılacak analiz yönteminin belirlenmesi amacıyla Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk testleri yapılarak verilerin normal dağılım gösterip göstermedikleri belirlenmiştir. Normal dağılım gösteren değişkenlere parametrik yöntemlerden tek yönlü Anova testi ya da bağımsız t testi uygulanmıştır.
Normal dağılım götermeyen veriler için parametrik olmayan yöntemler için Kruskal Wallis testi ya da Mann-Whitney U testi uygulanmıştır.
72