Tez çalışması süresince örneklerin toplanması ve analizi için, tezin öneri aşamasında öngörülen teknikler (Şekil 4.1) kullanılmıştır. Tez çalışması için tasarlanan birincil iş paketleri; iki istasyondan örneklerin toplanması, toplanan örneklerin kimyasal bileşiminin belirlenmesi, seçilen günlere ait PM örneklerinin genotoksik özelliklerinin belirlenmesi ve Pm oksidatif potansiyellerinin belirlenmesi olarak sıralanabilir. Bu iş paketleri ve alt iş paketleri, Şekil 4.1’de gösterilmiştir.
44
Şekil 4.1. Tez kapsamında kullanılan örnekleme, analiz ve veri değerlendirme yöntemleri özeti
Deneysel Çalışmalar
Örnekleme Analizler
Karboksilik asit
(GC-MS) PAH (GC-MS) n-alkan (GC-MS) İz elementler
(ICP-MS/MS) İyonlar (IC)
PM Toksititesinin
Belirlenmesi
KOMET Yöntemi
PM Oksidatif Stres Potansiyelinin
Belirlenmesi
ESR
45 4.2. Örnekleme Alanı
Çalışma alanı olan Kütahya, Ege Bölgesi’nin İç Batı Anadolu Bölümü’nde bulunmakta ve 38°70' - 39°80' Kuzey enlemleri ile 29°00' - 30°30' Doğu boylamları arasında yer ve 970 m rakımda yer almaktadır. Şehir merkezi 5684 km2’lik yüzölçümüne sahip olup bu alanın yaklaşık yarısı bölümü orman sahasıdır. Şehir merkezi nüfusu 2015 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sistemi verilerine göre 256587’dir.
Kütahya; Ege Bölgesi'nde yer almasına karşın, denizlerden uzaklık ve yüksekliğe bağlı olarak iklimi kıyı Ege'den oldukça farklıdır. Kütahya ve çevresinin iklimi Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiş tipidir. İklim ve sıcaklık şartları bakımından, her üç bölgenin özelliklerini taşımaktadır. Sıcaklık şartları İç Anadolu, yağış şartları Marmara Bölgesi tesiri altındadır.
Sıcaklık: Şehirde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlıdır.
Kütahya'da yıllık sıcaklık ortalaması 10,5ºC’dir. En sıcak aylar, temmuz ve ağustos, en soğuk aylar ocak ve şubattır. Kentte ölçülen en yüksek sıcaklık, 38,6ºC’dir. En düşük ölçülen sıcaklık ise –28,1ºC’dir. Buradan da anlaşılacağı gibi, yıllık sıcaklık 66,7º ile büyük bir fark gösterir.
Yağışlar: Kütahya'da yağışlar, karasal iklime bağlı olarak, kış, ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde görülür. Yazları genellikle kuraktır. Yıllık ortalama yağış miktarı 565 mm’dir. En yağışlı ay aralık, en kurak ay ise ağustostur. Yağışların %39’u kış, %29’u İlkbahar, %13’ü yaz ve %19’u sonbahar aylarında gerçekleşmektedir. Kış aylarında, sıcaklığın düşük ve yükseltinin fazla olması nedeniyle yağışlar, genellikle kar şeklinde, diğer mevsimlerde ise yağmur şeklindedir. Kar yağışlı günlerin, yıllık ortalama sayısı 19 gündür. Kar kalınlığı ortalama 12 cm civarındadır.
Basınç ve Rüzgarlar: Kütahya çevresinde ortalama hava basıncı, 904,7 mBar’dır. En düşük hava basıncı 873 mBar, en yüksek hava basıncı 928,4 mBar’dır.
Kütahya, yaz aylarında bir alçak basınç merkezi olması sebebiyle özellikle kuzey sektörlü rüzgarlara açıktır. Kütahya'da hakim rüzgar yönü yıl genelinde kuzeydir. Yıldız adlı kuzey rüzgarı, her yıl ortalama 2944 kez esmektedir. Bunu kuzeybatıdan esen karayel izler. Daha sonra güneybatıdan esen lodos rüzgarı görülür. Kentte ortalama rüzgar hızı 1,7 m sn-1’dir. Ölçülen en yüksek rüzgar hızı değeri, kuzeybatıdan esen karayele ait olup 27,6 m sn-1’dir (http1: Kütahya Valiliği Resmi Web Sitesi).
Tavşanlı ilçesi ise Kütahya şehir merkezinin 48 km Batı yönündedir. Yaylacık dağının Güneybatı kenarına kurulmuş olan ilçenin yüzölçümü 1804 km2’dir. İklimsel
46
olarak Kütahya’ya büyük ölçüde benzerlik gösteren ilçedeki yıllık ortalama yağış miktarı 611 mm yıl-1’dir. İlçe yüzölçümünün yaklaşık %57’si ormanlarla kaplı olduğundan, bitki örtüsü bakımından oldukça zengindir. Adrese Dayalı Nüfus Sistemi 2015 yılı verilerine göre ilçenin toplam nüfusu 102141 kişidir (http3: Tavşanlı Belediyesi Resmi Web Sitesi).
Kütahya kent merkezinde “Merkez 1” ve “Merkez 2” Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) olarak isimlendirilen iki adet OSB bulunmaktadır. Bu OSB’lerde faaliyet göstermekte olan toplamda 326 firmaya ait faaliyet bilgileri aşağıda Çizelge 4.1’de özetlenmiştir. Kent merkezi etrafında faaliyet gösteren ana üretim alanları gıda, seramik sanayii ve makine imalat olarak öne çıkmaktadır (http2: Kütahya Sanayi Portalı).
Çizelge 4.1. Kütahya merkez ilçesi organize sanayi bölgesi firma faaliyet durumu
Faaliyet Konusu Firma Sayısı Oran (%)
Gıda 58 17,79
Seramik, Porselen, Cam 42 12,88
Çini 41 12,58
Makine İmalat 31 9,51
Yapı Sanayi 28 8,59
Mobilya, Doğrama 23 7,06
Maden, Toprak 21 6,44
Kimya 13 3,99
Tekstil, Konfeksiyon 11 3,37
Otomotiv 11 3,37
Orman Ürünleri 9 2,76
Demir, Alüminyum
Doğrama 9 2,76
Plastik, Kauçuk 9 2,76
Ambalaj, Kağıt 8 2,45
Mermer 5 1,53
Diğer 5 1,53
Elektrik, Elektronik 1 0,31
Yem 1 0,31
TOPLAM 326 100
Kaynak: http 2: Kütahya Sanayi Odası İnternet Sitesi
Tavşanlı ilçesinde ise 113 firmanın yer aldığı “Tavşanlı OSB”, sanayi firmalarının toplandığı başlıca alandır. Tavşanlı, Kütahya kent merkezinden sonra il sınırları içinde en fazla sanayi firmasının faaliyet gösterdiği ilçedir. Tavşanlı OSB sınırları dahilinde faaliyet göstermekte olan firmalar büyük oranda gıda üretimi konusunda faaliyet göstermektedir (Çizelge 4.2).
47
Çizelge 4.2. Kütahya Tavşanlı ilçesi organize sanayi bölgesi firma faaliyet durumu
Faaliyet Konusu Firma Sayısı Oran (%)
Gıda 64 56,64
Tekstil, Konfeksiyon 3 2,65
Ambalaj, Kağıt 2 1,77
Seramik, Porselen, Cam 2 1,77
Elektrik, Elektronik 1 0,88
Diğer 1 0,88
Kaynak: http 2: Kütahya Sanayi Odası İnternet Sitesi
Gerek Kütahya, gerekse Tavşanlı OSB’ler dışında faaliyet göstermekte olan çok sayıda firma bulunmaktadır. OSB sınırları içerisinde yer almayan firma oranları Kütahya için %75, Tavşanlı için ise %92 seviyelerinde ve oldukça yüksektir (http2:
Kütahya Sanayi Portalı).
Kütahya genelinde hava kalitesine önemli ölçüde etki ettiği düşünülen iki adet termik santral faaliyet göstermektedir. Bunlardan birincisi; Kütahya’nın 28 km Kuzeybatı yönünde yer alan ve 150 MW gücünde 4 üniteden oluşan (toplamda 600 MW) Seyitömer Termik Santrali’dir. Seyitömer Linyit İşletmeleri’ne ait maden sahasından çıkartılan 1700 Cal kg-1 kalorifik değere sahip kömürden yılda 6 x 106 ton yakılarak 3380 GWh enerji üretimi gerçekleştirilmektedir.
Tunçbilek Termik Santrali ise 365 MW kurulu gücü ile şehrin ikinci büyük termik santralidir. Şehir merkezine yaklaşık 50 km uzaklıktadır. 2,4 x 106 ton kömür tüketimi gerçekleştiren santralin yıllık enerji üretimi ise 1605 GWh’tir. Her iki termik santralde de toz tutma verimi yaklaşık %98 olan elektro-statik filtreler kullanılmaktadır.