Bu bölümde araştırmanın yöntemine ilişkin açıklamalara yer verilmiş ve araştırmanın modeli, evreni, örneklemi, veri toplama araçları ile verilerin nasıl toplanıp analiz edildiği açıklanmıştır.
3.1. Araştırmanın Modeli
İlkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan öğretmenlerin örgüt kültürü algılarının eğitsel risk algıları ile ilişkisinin çeşitli değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya çıkarmayı amaçlayan bu çalışma ilişkisel tarama modelinde tasarlanmış betimsel bir çalışmadır. Araştırmada örgüt kültürü ve eğitsel risk ilişkisi incelendiği için tarama modeli tercih edilmiştir
İlişkileri ve bağlantıları inceleyen araştırmalar çoğunlukla ilişkisel araştırma olarak ifade edilmektedir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz, Demirel, 2013). İki veya daha fazla değişken arasında birlikte değişimin varlığını ve/veya derecesinin belirlenmesinin amaçlandığı ilişkisel tarama modelinde aralarında ilişki aranacak değişkenler ilişkisel bir çözümlemeye olanak sağlayacak şekilde ayrı ayrı sembolleştirilmektedir (Karasar, 2012). Betimsel araştırma bir durumun, sosyal ortamın ya da ilişkinin özel detaylarını resmini sunmakta ve ''nasıl?'' ve ''neden?'' (''Nasıl oldu?'', ''Kimler dahil?'') sorularına odaklanmaktadır (Neuman, 2007). Betimsel araştırmaların spektrumu çok çeşitli türde araştırma içermekle birlikte özel bir bireyin, durumun, grubun, örgütün, kabilenin, alt kültürün, etkileşimin, sosyal objenin derinlemesine tanımını yapmaktadır (Mouton ve Mararis, 1996).
3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini 2016-2017 Eğitim Öğretim yılında Kastamonu merkez ve ilçelerinde bulunan 317 okulda çalışan öğretmenler oluşturmaktadır. 2016-2017 eğitim öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı örgün eğitim 2016-2017 istatistiklerine göre Kastamonu ili ve ilçelerinde çalışan 2130 kadın, 1982 erkek ve toplamda 4112 öğretmen bulunmaktadır (MEB, 2017).
Araştırmanın örneklemini ise bu evrenden rastgele örneklem yöntemi ile seçilen Kastamonu merkez ilçe ve 19 ilçesinde 107 eğitim kurumunda görev yapmakta olan 692 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlere gönüllülük esasına dayalı olarak 1100 anket dağıtılmıştır. Bu anketlerden 722’si geri dönmüş ve bunların 692’si analize alınmıştır.
3.3. Öğretmenlerin İl Merkezi ve İlçelere Göre Dağılımı
Kastamonu il merkezi ve Kastamonu'ya bağlı tüm ilçeler araştırma kapsamına alınmıştır. Kastamonu merkez ilçe ve merkeze bağlı 19 ilçeden toplanan verilerin frekans tablosu Tablo 3.1'de verilmiştir.
Tablo 3.1. Öğretmenlerin il merkezi ve ilçelere göre dağılımı
No Uygulama Yeri Anket Sayısı No Uygulama Yeri Anket Sayısı 1. Merkez 2. Abana 3. Ağlı 4. Araç 5. Azdavay 6. Bozkurt 7. Cide 8. Çatalzeytin 9. Daday 10. Devrekâni 364 9 24 32 8 25 16 6 36 39 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Doğanyurt Hanönü İhsangazi İnebolu Küre Pınarbaşı Seydiler Şenpazar Taşköprü Tosya 14 8 9 15 10 15 28 14 10 10
Tablo 3.1 incelendiğinde Kastamonu il merkezinde araştırmaya katılan 364 öğretmen bulunmaktadır. İlçelerden araştırmaya katılan öğretmen sayıları şu şekildedir; Abana 9, Ağlı 24, Araç 32, Azdavay 8, Bozkurt 25, Cide 16, Çatalzeytin 6, Daday 36, Devrekâni 39, Doğanyurt 14, Hanönü 8, İhsangazi 9, İnebolu 15, Küre 10, Pınarbaşı 15, Seydiler 28, Şenpazar 14, Taşköprü 10, Tosya 10. Araştırmaya ilçelerde görev yapan toplamda 328 öğretmen katılmıştır.
3.4. Veri Toplama Araçları
Araştırma verilerinin toplanması amacıyla 3 farklı bölümden oluşan bir veri toplama formu kullanılmıştır. Öğretmenlerin demografik bilgilerini belirlemek amacıyla ‘‘Kişisel Bilgiler Formu’’ (Ek 5), örgüt kültürü algılarını belirlemek amacıyla ise ‘‘Örgüt Kültürü Ölçeği’’ (Ek 4), eğitsel risk algılarını belirlemek amacıyla ‘‘Öğretmenlerin Eğitimsel Risk Algıları Ölçeği’' (Ek 6) kullanılmıştır. Ölçeklere ilişkin izinler ölçekleri geliştiren yazarlardan elektronik posta yoluyla alınmıştır.
Kişisel Bilgiler Formu: Kişisel Bilgiler Formunda araştırmaya katılan öğretmenlerin
cinsiyet, kıdem, yaş, bulundukları okuldaki görev süreleri, görev türü, okul türünü belirlemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Katılımcılara uygulanan form araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Eğitim Yönetimi alanında iki uzmandan görüş alınarak Kişisel Bilgiler Formuna son şekli verilmiştir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin Kişisel Bilgiler Formuna yazdıkları branşlar analizler yapılmadan önce gruplandırılmıştır. Otuz altı öğretmenlik branşı 6 kategoriye ayrılmıştır. Analizler öncesi oluşturulan kategoriler şu şekildedir: Sınıf öğretmenleri: Sınıf öğretmenleri ve okul öncesi öğretmenleri. Sayısal bilimler öğretmenleri: Fen ve Teknoloji öğretmenleri, ilköğretim matematik öğretmenleri, bilişim teknolojileri öğretmenleri, teknoloji ve tasarım öğretmenleri, biyoloji öğretmenleri, fizik öğretmenleri, matematik öğretmenleri, kimya öğretmenleri. Yabancı dil öğretmenleri: İngilizce öğretmenleri, Türkçe öğretmenleri, Türk dili ve edebiyatı öğretmenleri ve Almanca öğretmenleri. Sosyal Bilimler öğretmenleri: sosyal bilgiler öğretmenleri, din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenleri, psikolojik danışmanlık ve rehberlik öğretmenleri, çocuk gelişimi öğretmenleri, tarih öğretmenleri, coğrafya öğretmenleri, özel eğitim öğretmenleri, zihinsel engelliler öğretmenleri ve felsefe öğretmenleri. Meslek dersleri öğretmenleri: Elektrik ve elektronik teknolojileri öğretmenleri, endüstriyel otomasyon teknolojileri öğretmenleri, tesisat teknolojileri ve iklimlendirme öğretmenleri, meslek dersleri öğretmenleri, muhasebe ve finansman öğretmenleri, yiyecek ve içecek hizmetleri öğretmenleri, el sanatları öğretmenleri, moda ve iç mekân tasarımı öğretmenleri, gemi inşa öğretmenleri, gemi yönetimi ve kaptanlığı öğretmenleri. Sanat öğretmeleri:
müzik öğretmenleri, beden eğitimi ve spor öğretmenleri, görsel sanatlar öğretmenleri.
Örgüt Kültürü Ölçeği: Örgüt Kültürü Ölçeği (ÖKÖ) İpek (1999) tarafından örgüt
kültürü algısını belirmek için geliştirilmiştir. İpek ÖKÖ’de birbirinden bağımsız 4 alt boyut bulmuştur. Ölçek 36 madde ve güç faktörü, rol faktörü, başarı faktörü, destek faktörü alt boyutlarından oluşmaktadır. Örgüt kültürü ölçeğinin güç kültürü boyutunda ölçeğin iç tutarlılığının göstergesi olarak hesaplanan güvenirlik (alpha) katsayısı ,60, rol kültürü boyutunda ölçeğin iç tutarlılığı gösteren (alpha) güvenirlik katsayısı ise ,69, başarı kültürü boyutunda ölçeğin iç tutarlılığın göstergesi olarak hesaplanan (alpha) güvenirlik katsayısı ,78, destek kültürü boyutunda ölçeğin iç tutarlılığı gösteren (alpha) güvenirlik katsayısı ise ,90 olarak bulunmuştur (İpek, 1999). Bu araştırmada Örgüt Kültürü Ölçeğinin yapılan analiz sonucunda hesaplanan (alpha) güvenirlik katkasıyısı ,91 olarak bulunmuştur. Ayrıca örgüt kültürü ölçeğinin iç boyutlarında bulunan güvenirlik katsayıları şu şekildedir: güç kültürü ,73, rol kültürü ,76, başarı kültürü ,78, destek kültürü ,89.
Ölçeğin güç kültürü faktöründe 7 madde (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 nolu maddeler), rol kültürü faktöründe 9 madde (8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 nolu maddeler), başarı kültürü faktöründe 10 madde ( 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26 nolu maddeler) ve destek kültürü ölçeğinde 10 madde ( 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 nolu maddeler) bulunmaktadır. Ölçek 5'li Likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin derecelendirmesi şu şekilde yapılmıştır: (1) Hiç Uygun Değil, (2) Çok Az Uygun, (3) Biraz Uygun, (4) Oldukça Uygun, (5) Tamamen Uygun. Buna göre ölçekten alınabilecek toplam en alt puan 36 ve en üst puan ise 180'dir.
Öğretmenlerin Eğitimsel Risk Algıları Ölçeği: Araştırmada eğitsel risk faktörlerini
belirlemek amacıyla ‘‘Öğretmenlerin Eğitimsel Risk Algıları Ölçeği’’ kullanılmıştır. Eğitimsel risk algısını belirlemek için Tekşen (2014) tarafından geliştirilen ölçek toplamda 8 faktör (teknoloji ve medya, sorumluluk üslenme, öğrenci yapısı, okulun fiziki durumu, denetim, inisiyatif kullanma, çatışma ve yatılılık) ve 29 maddeden oluşmaktadır. Bu araştırmada anketin altı boyutu (teknoloji ve medya, öğrenci yapısı, okulun fiziki durumu, denetim, inisiyatif kullanma, yatılılık) kullanılmıştır.
Sorumluluk üstlenme ve çatışma boyutları uzman görüşü alınarak çıkarılmıştır. Ölçeğin güvenirlik katsayısının ,87 olduğu belirtilmiştir. Araştırmada yapılan analizde ise ölçeğin güvenirlik katsayısı ,86 olarak bulunmuştur. Ayrıca Öğretmenlerin Eğitimsel Risk Algıları Ölçeğinin iç boyutlarında bulunan güvenirlik katsayıları şu şekildedir: denetim faktörü ,80, okulun fiziki durumu, 83, inisiyatif kullanma ,77, yatılılık ,90, teknoloji ve medya ,83 ve öğrenci yapısı ,71.
Ölçeğin teknoloji ve medya boyutunda 6 madde (1, 2, 3, 4, 5, 6 nolu maddeler), sorumluluk üstlenme boyutunda 6 madde (7, 8, 9, 10, 11, 12 nolu maddeler), öğrenci yapısı boyutunda 4 madde (13, 14, 15, 16 nolu maddeler), okulun fiziki durumu boyutunda 3 madde (17, 18, 19 nolu maddeler), denetim boyutunda 3 madde (20, 21, 22 nolu maddeler), inisiyatif kullanma boyutunda 3 madde (23, 24, 25 nolu maddeler), çatışma boyutunda 2 madde (26, 27 nolu maddeler) ve yatılılık boyutunda 2 madde (28, 29 nolu maddeler) bulunmaktadır. Ölçek 5'li Likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin derecelendirmesi şu şekilde yapılmıştır: (1) Hiç Risk Yaratmayan Bir Durum Olarak Algılarım, (2) Risk Yaratabilecek Bir Durum Olarak Algılarım, (3) Riskli Bir Durum Olarak Algılarım, (4) Çok Riskli Bir Durum Olarak Algılarım, (5) Tamamen Riskli Bir Durum Olarak Algılarım. Buna göre ölçekten alınabilecek toplam en alt puan 21 ve en üst puan ise 105'tir.