Yönetmelikler

Sulak alanları ilgilendiren pek çok yönetmelik çıkarılmıştır. Bunların en önemlisi 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği” dir. Sulak alanların korunması konusunda yapılan ilk düzenleme olan “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’nin amacı, Ramsar Sözleşmesi (sulak alanların korunması ve yaşatılmasına yönelik uluslararası anlaşma) hükümlerinin uygulanmasına yönelik olarak sulak alanların korunması, geliştirilmesi ve bu konuda yetkili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyon esaslarını belirlemektir. Sulak alanların, “Mutlak Koruma Bölgesi”, “Sulak Alan Bölgesi”,

“Ekolojik Etkilenme Bölgesi” ve “Tampon Bölge” olarak dört koruma bölgesine ayrıldığı yönetmelikte, sulak alanların korunmasına, kurutulmasına, flora ve faunanın korunmasına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Bu yönetmeliğe göre, sulak alan bölgesi içinde yer alan, su kuşlarının yoğun ve toplu olarak kuluçka yaptığı alanlar ile nadir ve tehlikedeki kuş türlerinin üreme bölgesi olan mutlak koruma bölgesinde bilimsel ve koruma amaçlı faaliyetler dışında hiçbir faaliyete izin verilmemektedir.

Sulak alanların korunması ile ilgili yönetmeliğin beşinci maddesinde yer alan ilkeler, alanların korunması ve geliştirilmesine yöneliktir. Bu maddede ayrıca sulak alan kaybında önemli bir etmen olan kurutma konusunda, kurutulmuş alanların geri kazanımına ilişkin ifade yer almaktadır. Yönetmeliğin altıncı maddesinde yer alan bu konudaki bir diğer ifade, 8 hektardan büyük doğal sulak alanların doldurulamayacağı ve kurutulamayacağı; 8 hektardan küçük doğal sulak alanların doldurulmasının ya da kurutulmasının Çevre Bakanlığı’nın izni doğrultusunda olacağı şeklindedir.

Yönetmelikte, sulak alanların fiziksel ve ekolojik karakterlerinin bozulmasına neden olan etmenlere ilişkin hükümler yer almaktadır. Yapının bozulmasında önemli bir etken olan kurutmanın yanı sıra, sulak alanların karakterini bozduğu, canlılar üzerinde olumsuz etki yaptığı için doğal nitelikli sulak alanların ekolojik karakterini olumsuz etkileyecek ölçüde su alımı ve alanı besleyen akarsuların yönlerinin değiştirilemeyeceğine ilişkin hüküm getirilmiştir. Bunun yanında, 14. maddede sulak alanlara ve sulak alanları besleyen tüm sulara ya da kuru derelere, hiçbir şekilde arıtılmamış evsel ve endüstriyel atık su verilemeyeceği; su ürünleri istihsal alanlarında 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu hükümlerinin geçerli olduğu yer almaktadır. Atık suların boşaltılması ve alanın kurutulması konusunda 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu’nun uygulanmasında sorumlu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile koordinasyon gereklidir.

Ayrıca bu yönetmelik ile bir “Ulusal Sulak Alan Komisyonu” kurulması öngörülmüştür. Bu komisyonun görevleri; i. Sulak alanlar ile ilgili politika ve stratejileri belirlemek, ii. Ramsar Sözleşmesi’nin taraflar konferansında alınan kararların ve önerilerin uygulanmasını sağlamak, iii. Ramsar alanları hakkında kararların ve önerilerin uygulanmasını sağlamak, iv. Ramsar alanları hakkında bakanlığa görüş vermek ve v. Sulak alan yönetim planlarının uygulanmasından doğan sorunların çözümü için kararlar almak gibi konular olarak belirlenmiştir (Anonim 2002a).

Ulusal Sulak Alan Komisyonu, Aralık 2002’de yaptığı toplantılar sonucunda

“2003-2008 Ulusal Sulak Alan Stratejisi” ni hazırlayarak sulak alanların korunması, yönetilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi konusunda çok önemli bir aşama kaydetmiştir. Çevre Bakanlığı’nın koordinasyonu ile yapılan toplantılar sonucunda, uzun yıllardır sıkıntısı çekilen yasal karmaşanın önüne geçilmesi hedeflenmiştir. 2003-2008 Ulusal Sulak Alan Stratejisi’nde (USAS) temel amaç; “tüm sulak alanların korunmasını ve akılcı kullanımlarını sağlamak amacıyla; politik uygulamaları ve sürdürülebilir yönetim, restorasyon ve rehabilitasyon vasıtasıyla ülke sulak alanlarında biyolojik çeşitliliğin korunmasını geliştirmeyi teşvik etmek ve araştırma ve izleme etkinliklerini yaygınlaştırmak” olarak belirlenmiştir (Anonim 2002a).

USAS’da öncelikle genel amaçlar belirlenmiş ve bu genel amaçları gerçekleştirecek faaliyet amaçlarının gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. 12 başlık altında toplanan faaliyet amaçları şu şekilde sıralanmıştır: i. Envanter değerlendirme ve izleme,

ii. Etki değerlendirmesini de içeren politika ve mevzuat, iii. Sulak alanların akılcı kullanımının sürdürülebilir gelişmeye entegre edilmesi, iv. Restorasyon ve rehabilitasyon, v. İstilacı yabancı türler, vi. Yerel topluluklar, yerel halk ve kültürel değerler, vii. Özel sektör katılımı, viii. İletişim, eğitim ve halkın bilinçlendirilmesi, ix.

Yeni Ramsar alanlarının ilan edilmesi, x. Ramsar alanlarının yönetim planları ve izlenimleri, xi. Kurumsal kapasite artırımı, xii. Sulak alanların korunması ve akılcı kullanımlarının finansmanı.

Bu 12 faaliyet amacını gerçekleştirebilmek için de pek çok faaliyet önerilmiştir.

Bu faaliyetleri yerine getirmek için ise sulak alanın bağlı bulunduğu Çevre İl Müdürlüğü’nün koordinasyonunda, yerel yönetim temsilcileri, tüm kullanıcı grupları, üniversite temsilcileri, sivil toplum kurumları ve gönüllülerden oluşan “sulak alan yönetim planı komiteleri” oluşturulması öngörülmüştür.

31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin (SKKY) amacı, ülkenin yer altı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin her türlü kullanım amacıyla korunmasını, en iyi biçimde kullanımının sağlanmasını ve su kirlenmesinin önlenmesini ekonomik ve sosyal kalkınma hedeflerine uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere, su kirliliği kontrolü esaslarının belirlenmesi için gerekli olan hukuki ve teknik esasları ortaya koymaktır.

Yönetmelikte, göller, yeraltı suları ve denizlerle ilgili kirletme yasakları ayrı başlıklar altında ele alınmıştır. Göller ile ilgili kirletme yasakları, içme ve kullanma suyu amaçlı yapılmış göl ve göletlere arıtılmamış evsel nitelikli atık suyun verilemeyeceği ifade edilmiştir. Yeraltı suları ile ilgili kirletme yasakları, konuyla ilgili DSİ Genel Müdürlüğü’nün yetkili olduğu, yağmur ya da atık sularla çözünerek yeraltına taşınacak maddelerin depolanmasının yasak olduğu ve gübre ve kimyasal ilaç kullanımında doğada parçalanabilir türlerin seçilmesi gerektiği yönündedir.

Ayrıca SKKY’de akarsu ve göllerde olması gereken su kalitesi referans değerleri de tablolar halinde gösterilmiştir. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) yönetmeliği ile uyumlu olan SKKY, suyun kalitesini ve çevresel değerlerin korunması bakımından etkin bir rol oynamaktadır.

ÇED yönetmeliği, ilk olarak 1993’te yayınlandıktan sonra 1997 ve 2002’de iki defa değişikliğe uğramıştır. ÇED yönetmeliğinin amacı, ekonomik ve fiziksel aktivitelerin çevreye olan etkilerini yatırım aşamasında belirleyerek en aza indirilmesini

sağlamak üzere bazı öneriler getirmek ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlamaktır. Söz konusu ekonomik ve fiziksel aktivitelerin derecesine göre ÇED Raporu veya ÇED ön araştırma raporu hazırlayarak Çevre Bakanlığı’na sunma yükümlülüğü getirilmiştir.

İnceleme ve karar verme yetkisi de Çevre Bakanlığı’na bırakılmıştır.

Temmuz 2004’te Avrupa Birliği (AB) Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Direktifi (20001/42), hem plan ve programların geliştirilmesindeki hem de bu plan ve programlar hakkında karar verme sürecindeki potansiyel çevresel etkileri dikkate alma hedefini sağlamak için yürürlüğe girmiştir. Direktif, çevre üzerinde olası önemli etkilere sahip tüm düzenleyici plan ve programlara uygulanmasını amaçlamaktadır. Direktif, temel çevresel bilgilerin toplanmasını ve sunumunu; plan ve program alternatiflerinin çevresel etkilerine göre geliştirilmesini ve karşılaştırılmasını; halkın ve ilgili kamu kuruluşlarının SÇD sürecindeki önemini vurgulamaktadır (Anonim 2005).

Bu kapsamda AB’ye uyum çerçevesinde, AB SÇD direktifi gerekliliklerinin yerine getirilebilmesi için Türk SÇD Yönetmeliği Taslağı oluşturulmuştur. Taslak yönetmelik resmi ve idari planlara uygulanmaktadır. Yönetmelik bunları; ulusal, bölgesel veya yerel seviyede kamu kuruluşu tarafından hazırlanması ve onaylanması söz konusu olan plan veya programlar olarak tanımlamaktadır. Yönetmelikte SÇD uygulanacak plan ve programlar şu şekilde ifade edilmiştir: i. Bölge planları, ii. Çevre düzeni planları, iii. Kültür ve turizm koruma ve gelişme bölgeleri planları, iv. Kara, deniz, hava ve demiryolu ulaştırması planları, v. Yat limanı planları, vi. Kırsal kalkınma programları, vii. Su havzaları iyileştirme plan ve programları, viii. Bitki üretimi geliştirme plan ve programları, ix. Havza master planları.

ÇED yönetmeliğinin hükümleri sadece faaliyetlere uygulanmaktadır. Ancak bu yeni yönetmelik ile ÇED yönetmeliği, hassas yörelerin korunması konusunda da etkin bir hale getirilmesi öngörülmüştür. Bu kapsamda korunması gereken alanlar SÇD’de şu şekilde sıralanmıştır: i. Milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları ve tabiat koruma alanları, ii. Yaban hayatı koruma ve yetiştirme alanları, iii. Kültür ve tabiat varlıkları, sit ve koruma alanları, iv. Su ürünleri istihsal ve üreme sahaları, v. Hava kalitesi korunması yönetmeliğine göre tanımlanan hassas kirlenme bölgeleri, vi. Bakanlar kurulunca özel çevre koruma bölgeleri olarak kabul edilen alanlar, vii. Boğaziçi, orman ve kıyı kanunu gereğince koruma altına alınan alanlar, viii. Zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin

aşılattırılması hakkında kanunda belirtilen alanlar, ix. Sulak alanların korunması yönetmeliğinde belirtilen alanlar.

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gereken alanlar ise şu şekilde sıralanmıştır (Anonim 2005): i. Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar, ii. Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınan alanlar, iii. Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi’ne göre koruma altına alınan alanlar, iv. Su kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (Ramsar Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar.

SÇD yönetmeliği, özel sektör yanında, kamu yatırım plan ve programlarının da yaratabileceği tehditlere karşı geliştirilmiş kapsamlı bir politik belgedir. SÇD yönetmeliğiyle, tanımlanan sulak alanlar için ÇED raporu kapsamı geliştirilmiş, sulak alanlar için daha etkin bir hale getirilmiştir. ÇED ve SÇD yönetmelikleri, disiplinler arası özellikleri nedeniyle teknik; halkın katılımını sağladığı için de demokratik bir araç olduğu söylenebilir.

5. MANYAS (KUŞ) GÖLÜ ve ÇEVRESEL SORUNLARI