VZA ve AHP Yöntemlerinin BütünleĢik Kullanımı

GeniĢ bir uygulama alanına sahip olan AHP yöntemi, bazı yöntemlerle birleĢtirilerek kullanılabilme esnekliğine sahiptir. Literatürde AHP‟nin farklı yöntemlerle beraber kullanıldığı pek çok çalıĢma bulunmaktadır. Bu yöntemlerde biri de VZA‟dır. AHP ve VZA‟nın birlikte kullanıldığı çalıĢmalar aĢağıda verilmiĢtir;

Deveci Kocakoç (2003) VZA yöntemi ile AHP yönteminin birlikte kullanmıĢtır. ÇalıĢmada VZA‟daki ağırlıkların kısıtlanması için oluĢturulacak kısıt koĢullarının belirlenmesinde, uzman görüĢünü dikkate alan AHP‟den yararlanılmıĢtır. OluĢturduğu ağırlık kısıtlamalı VZA modelini, deneysel bir veri seti (Beasley‟in 1990‟da 52 üniversitenin kimya bölümlerini karĢılaĢtırmak için kullandığı veri seti) üzerinde uygulamıĢ ve sonuçlarını ağırlık kısıtlamasız modelin sonuçlarıyla karĢılaĢtırılmıĢtır. ÇalıĢma, AHP yöntemi kullanılmadan yalnız VZA ile yapılan etkinlik analizinde 52 üniversitenin 51 tanesinin etkin bulunduğunu, AHP yöntemi kullanılarak oluĢturulan ağırlıklı model sonucunda ise sadece 39 ve 41. üniversiteler etkin bulunduğunu ortaya koymuĢtur.

Eroğlu ve Lorcu (2007) karar vericilerin stratejik kararlarında AHP ile elde ettiği sonuçları test etmek, desteklemek veya kararlarına farklı bir açıdan bakabilmek amacıyla, VZA ile AHP‟yi bir arada kullanmıĢlardır. ÇalıĢmanın amacı, Türkiye‟deki otomotiv sektöründeki en uygun fiyatlandırma stratejisinin belirlenmesidir. Fiyatlandırma stratejisi belirlenirken, ürün özellikleri, firma hedefleri, tüketici özellikleri, ekonomik ve siyasi politikalar, rekabet ortamı, tutundurma çalıĢmaları, dağıtım kanalları yapısı gibi birçok kriter göz önüne alınmıĢtır. BütünleĢik yöntemin uygulamasında, AHP yöntemi ile fiyatlandırma kriterlerinin ağırlıkları belirlenmiĢ ve VZA modeli kullanılarak bu ağırlıklar yardımı ile en uygun karar seçilmiĢtir.

56

Kazançoğlu (2008) galvaniz&çelik konstrüksiyon sektöründe yer alan bir firmanın tedarikçi seçimi ve değerlendirmesini, firmadan toplanan veriler dahilinde gerçekleĢtirmiĢtir. ÇalıĢma AHP ve VZA yöntemleri birbirleriyle entegre bir biçimde kullanılarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Tedarikçi seçiminde AHP, değerlendirmesinde ise VZA yöntemi kullanılmıĢtır. Ġki aĢamalı AHP ile genel kriterler indirgenmiĢ ve kalan kriterler ıĢığında AHP kullanılarak tedarikçiler seçilmiĢtir. Sonrasında AHP‟de kullanılan kriterler esas alınarak VZA modeli kurularak tedarikçi değerlendirmesi gerçekleĢtirilmiĢtir. Analiz sonucunda firmalara tedarikçileri ile olan iliĢkilerini daha iyi bir yere taĢımak için önem vermeleri gereken noktalar vurgulanmıĢtır.

Gemici (2009) perakende sektöründe yer alan bir firmanın 4 tedarikçisinin performans değerlendirmesini, AHP ve VZA yöntemlerini birlikte kullanarak gerçekleĢtirmiĢtir. AHP modeli oluĢturularak, karar vericilerin yargıları ile yargı matrisleri oluĢturmuĢ ve dört adet tedarikçinin performans değerlendirmesini; kalite, hizmet, inovasyon ve değer kriterleri açısından ölçmüĢtür. Son olarak, performans değerlendirme sonuçlarıyla tedarikçiler sıralaması belirlenmiĢtir. AraĢtırmacı, çalıĢmasında, VZA ve AHP yöntemlerinin birlikte kullanıldığı yöntemi Veri Zarflama Analitik HiyerarĢi Prosesi olarak adlandırmaktadır.

Daneshvar Rouyendegh ve Erkan (2010) çalıĢmalarında, Ankara‟da bulunan 4 yıldızlı oteller ele alarak, VZA-AHP sıralı hibrit algoritması uygulanmasıyla etkinlik ölçümünü amaçlayan çalıĢmada, dünyadaki kıyaslama kriterlerine göre, Ankara‟daki yirmi bir tane dört yıldızlı otel arasından birbirine en yakın sekiz otel seçilmiĢtir. Yapılan çalıĢma sonucunda yatak sayısı, çalıĢan sayısı, restoran kapasitesi, konferans salonu kapasitesi girdilerinin; otelin gelirine, oda doluluk oranına ve müĢteri memnuniyetine yansımasını gözlemlemek amacıyla VZA yapılmıĢtır. ÇalıĢmada, iki aĢamalı bir teknikle sırasıyla önce VZA modeli kurulmuĢ,

57

ikinci aĢamada ise bulunan sonuçlar üzerinde AHP tekniği ile hiyerarĢi yapılmıĢtır. VZA-AHP sıralı hibrit algoritması, etkinlik skoru düĢük olan karar birimlerinin hangi girdileri gereğinden ne kadar fazla kullanıldığını, hangi çıktılar açısından ne ölçüde yetersiz üretim yaptığı ve etkinlik skorunun yükselmesi için ne yapılması gerektiği hakkında değerlendirme yapılabilmesini sağlamıĢtır.

Öztürk (2010) OECD „ye üye olan otuz ülkenin, Ar-Ge etkinliklerini ölçmüĢtür. ÇalıĢmada; Ar-Ge harcamaları, araĢtırmacı sayıları, üçlü patent sayıları ve bilimsel yayın sayıları bakımından, Türkiye‟nin diğer OECD ülkeleri arasındaki yeri VZA/AHP sıralı metoduyla belirlenmiĢtir. Ġki aĢamalı olan bu metod ile; birinci aĢamada VZA modelleri oluĢturulmuĢ ve ikinci aĢamada AHP yöntemi ile ülkelerin etkinlikleri bulunmuĢtur.

Erpolat ve Cinemre (2011) çalıĢmalarında, belirlenen bir mağazada satılan farklı marka ve modellerdeki notebook bilgisayarlardan, 51 notebook bilgisayarın belirlenen özelliklere göre etkinlik derecelerini hesaplamıĢ ve elde edilen bulgulara göre kullanıcılara en iyi etkinliklere sahip bilgisayar modellerini sunmuĢlardır. ÇalıĢmada iki farklı VZA modeli oluĢturulmuĢtur. Bunlardan biri ağırlık kısıtlamasız VZA modeli, diğeri ağırlık kısıtlamalı VZA modelidir. Girdi ve çıktıların ağırlıkları belirlenirken AHP yöntemi kullanılmıĢtır. AHP biri çıktılara diğeri girdilere ait olmak üzere iki adet ikili karĢılaĢtırma matrisi gerektirse de, çalıĢmada girdi olarak tek bir özellik dikkate alındığından sadece çıktıların ikili karĢılaĢtırma matrisi oluĢturulmuĢtur. Analiz sonucunda ağırlık kısıtlamasız VZA modelinde etkin bulunan 3 notebook modelinin, ikinci model olan ağırlık kısıtlamalı VZA‟ da etkin olmayan modeller arasına girdiği ve 12 notebook modelinin etkin olmadığı görülmüĢtür.

58

VZA ve AHP yöntemlerinin birlikte kullanılmasının amacı, her iki yöntemin de zayıf yönlerini diğer yöntemin güçlü olduğu taraflarla destekleyerek her iki yöntemden de daha az kısıtlı bir yöntem ortaya çıkarmaktır. Bu yöntemleri birlikte kullanmanın güçlü yönleri (Gemici, 2009, s. 52);

1. HiyerarĢi seviyesinin artması durumunda daha uygun ve daha etkin karar verebilme olasılığını arttırmaktadır.

2. VZA ve AHP yöntemlerinin birlikte kullanımı ile gerçek yaĢam problemlerinde daha güvenilir ve gerçekçi sonuçlara ulaĢılmaktadır.

3. VZA nitel verilerin kullanımı çok zor ve bazen imkânsızdır. VZA ve AHP‟nin birlikte kullanımı ile bu sorun asılabilmektedir.

4. Ġlgisiz alternatiflerin bağımsızlığı ve sıralamanın değiĢmesi problemlerine çözüm getirmektedir.

59

3. ANALĠTĠK HĠYERARġĠ PROSESĠ (AHP) VE VERĠ ZARFLAMA