Vitrifiye Üretim Deformasyonları

Vitrifiye üretiminde, fırın çıkışı deformasyonlu ürünler ıskartaya ayrıldığı için işletmelere ekstra maliyet çıkarmaktadır. Pişmiş ürün kırılarak istiflenmektedir. Bunun muhafazası ve tahliyesi oldukça sıkıntı yaratmaktadır. Kaybedilen zaman, işçilik ve üretim maliyeti de üreticiye yük getirmektedir. Ürün ıskartaya ayrılmamış olsa bile sevkiyat sonrası müşteri şikâyeti nedeniyle geri gelebilmektedir.

Fotoğraf 14’te işaretlenen yüzeyler, tezgahaltı lavabo için, en çok karşılaşılan deformasyon bölgeleridir. 1 numaralı bölgede, kullanılan suyun gidere yani sifona ulaşabilmesi için eğim olması gerekmektedir. Bu eğim model yapılırken verilmelidir. Ancak üretim sürecinde oluşan deformasyonlar sonucu ürünümüz fırın çıkışına geldiğinde eğimin yok olduğu, hatta 1 numaralı yüzeyde tersine eğim oluştuğu görülebilmektedir. Bu da hazne içerisinde göllenme oluşumuna yol açtığından müşteri şikâyetleri gelecektir. Bu eğimin verilmesi gereken yüzey 2 numaralı alanda gösterilmiştir. 3 numaralı yüzey orta noktadan dışa doğru şişme yapar ve düz olması

gereken yüzeyde dış bükey yay oluşur. Bu hareket esnasında 4 numaralı yüzey de geriye gidebilir. Böylece 5 numaralı mesafe sağ sol ve orta noktada farklılık gösterebilir. Yani haznenin ölçüleri farklılaşabilir. Bütün bu deformasyon paylarının verilmesi gerekir.

Fotoğraf 14: Tezgahaltı lavaboda oluşabilecek temel deformasyonlar

Lavabo, klozet, pisuvar gibi vitrifiye ürünlerin her birinde, deformasyon oluşumu görülebilmektedir. Her ürünün standartlara uygun olarak üretilmesi kadar, düzgün yüzeylere sahip olması da önemlidir. Ürün çökmeleri üretim esnasında çok sık karşılaşılan deformasyonlardandır. Ürünün sağa, sola, öne ya da arkaya doğru yatması da deformasyona yol açmaktadır. Peçlik ve kalıp birleşim izleri de vitrifiye ürünlerde istenmeyen oluşumlardır.

1.6.1. Ürün Çökmeleri

Vitrifiye ürünlerde oluşan en önemli deformasyonlardan biri ürün çökmeleridir. Ürün çökmelerinin pek çok sebebi vardır. Temel neden yer çekimi kuvvetidir. Et kalınlığının ince olması, yarı ürünün kendi ağırlığını taşıyacak sertliğe ulaşmamış olması ve tasarım faktörü bu sebepler arasındadır.

“Resim 2’de CAD modeli ve fırın çıkışı ürün görüntüsü verilmiş olan rezervuar kılıfı iyi bir örnektir. Ürünün fırın çıkışına bakıldığında istenilen şekil ve boyutlardan oldukça farklı olduğu görülmektedir.

Resim 2 : Rezervuar kılıfında oluşabilecek deformasyon örneği

Kaynak: Süphan ERCAN, “Vitrifiye Çamurunun Deformasyon Davranışının Sayısal Modellenmesi” Yüksek Lisans Tezi, 2006, s.2.

Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde kalıp tadilatından, fırın yükleme sisteminde değişikliğe kadar pek çok alternatif ile sonuçların düzeltilebileceği görülmektedir. Bütün bu alternatiflerin düzeltilmesi ise tasarım ve pazara çıkış sürecini olumsuz etkilemektedir.”22

1.6.2. Ürün Eğilmeleri

Vitrifiye ürünlerin fırın çıkışı, öne, arkaya, sağa ya da sola eğilme durumu gözlenebilir. Deformasyondan kaynaklanan bu problemler genellikle tasarım kaynaklı olmakla birlikte, et kalınlığı farkı, modeldeki dengesizlik, çamur süzülmesindeki problemler, kalıbın her yüzeyde eşit çekim yapmaması, yarı ürünün homojen kurutulmaması gibi sorunlardan da kaynaklanabilir.

22 Süphan ERCAN, “Vitrifiye Çamurunun Deformasyon Davranışının Sayısal Modellenmesi” Yüksek Lisans Tezi, 2006, s.2.

1.6.3. Peçlik

Vitrifiye ürünlerde, özellikle lavabolarda görülen, sağ ve sol tarafın farklı yönelimleri peç sorununu oluşturur. Bir köşe öne doğru gelirken, diğer köşe geriye doğru gitmişse üründe peçlik var demektir. Ürünün öne, arkaya, sağa ya da sola eğilmiş olmasından daha büyük bir sorundur. Modelcinin modeli oluştururken, masif alanlarda et kalınlığı farkına yol açması, model üzerinde yaptığı simetri hataları, yarı ürünün homojen kurutulmaması, dökümcünün yarı ürünü kalıptan çıkarıp tezgâha alma şeklindeki hatalar peçlik sorununun temel nedenleri arasındadır.

Bu sorunu çözmek için peç vidası kullanılır. Peç vidası daha çok konsollu (etajerli) lavabolarda tercih edilir. Mobilya (Dolap) uyumlu lavaboların ahşap dolaba temas eden alt yüzeyinin köşelerinde peç deliği açılır ve bu deliklere peç vidası yerleştirilerek temas etmeyen yüzeye göre (vidanın sıkılması suretiyle) ince ayar yapılır. Böylece lavabo dolaba her noktadan temas etmiş olur.

Peç sorununu çözmenin diğer bir yöntemi de ürünün taşlanmasıdır. Pişmiş ürünün alt yüzeyindeki dengesizlik taşlama işlemi yapılarak düzeltilebilir ve bu şekilde peçlik problemi giderilmiş olur.

1.6.4. Kalıp Birleşim İzleri

Kalıp birleşim izleri, seramik yüzeylerde istenmeyen bir oluşum ve görünüm olduğu için deformasyon çeşidi olarak ele alınmıştır. “Kalıp birleşim yerlerindeki boşluklar ne kadar geniş olursa pişme sonrasında üründeki çıkıntılar da o kadar büyük olur. Bunun sebebi ince kil plakalarının kalıp yüzeyine paralel olarak paketlenmesidir. Bu da birleşim yerlerindeki paketlenme düzeni ile gövdedeki paketlenme düzeninin farklı olması demektir. Bu farklılaşma ise kil plakalarının dışarıya doğru yönelmesi olarak görülür ve birleşim yerlerinde iz olarak ortaya çıkar. Bu izler rötuşlansa bile pişme sırasında küçülmeler farklı olacağından tekrar kabartı olarak görülür.

Resim 3 : Kalıp birleşim yerlerinin evreleri Kaynak: Fraser, s.61.

Birleşim yerlerinde farklı küçülmelerden kaynaklanan çatlaklar oluşabilir. Bazen bu kabartıları kesip rötuşlamak pişirimden sonra bütün yüzeyin aynı seviyede olmasını sağlayabilir. Bununla birlikte genellikle kalıplar yıpranmış ise yenilenmeli ya da birleşim yerleri düzeltilmelidir. Döküm çamurunun bileşimini daha az kil ve daha fazla dolgu maddesi olacak şekilde değiştirmek de yararlı olur.”23

Kendisiyle yapılan röportajda, klozetlerdeki damar sorunundan da bahsedilmesi gerektiğini belirten Güner Dönmez, kalıbı döküm çamuru ile doldururken, dolumun yavaş veya hızlı gerçekleşmesinin, dolumun simetrik ya da asimetrik yapılmasının, kalıbın açısının artırılıp azaltılmasının, klozetteki damar sorununa etki eden faktörler olduğunu ifade etmiştir.

1.7. Deformasyonların Nedenleri