Vesîkaların Yazım Tarzı (Üslûbu)

Ali Haydar Efendi’ye göre her şeyden önce bir davanın şeriata uygun görülmesi ve veri- len hükmün de şer‘î hükümlere mutabık olması gerekir. Bunun yanı sıra davanın görül- mesi ve hükmün verilmesi tamamıyla şer‘î hükümlere uygun olsa da bunların yazılması

322 _{Mehmet Gayretli, “Tanzimat Sonrasından Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Çalış-}

maları”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008), s. 181.

323 _{Münir Atalar, “Şer‘iyye Mahkemelerine Dair Kısa Bir Tarihçe: Şer‘î Mahkeme Sicilleri”, Ankara Üni-} versitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 4 (1980): 309.

102

yani kayda geçirilmesi hatalı ve eksik olabilir. Bu durumda da söz konusu ilâm muhtel (hatalı ve eksik) olduğu için nakz olunur.324

Şer‘î vesikalarda temyiz usûlü kabul edilmiştir. Mesela eytam ve evkâf aleyhin- deki ilâmlar ile talak ve nikahla ilgili hükümlerde temyiz zarureti bulunduğundan dolayı söz konusu vesikalarda kadı huzurunda cereyan eden muamelelerin tüm boyutlarıyla an- latılması gerekir ki, temyiz anında her hususun tetkik edilebilmesi mümkün olsun. Burada Ali Haydar Efendi şu hususa dikkat çekmektedir: “Binaen aleyh vesâik-i mezkurede zikr ve beyanda tasrih hususunda mübalağa edilmek ve icmal ile iktifa olunmamak kaide- dir.”325

Ali Haydar Efendi vesîkaların yazımında dikkat edilmesi gereken ana hususları şu şekilde sıralamaktadır:

1. Vesîkalarda sübutun beyan edilmesi gerekir. Aksi takdirde vesika gayri muteber olur.326

2. Şâhidin şehâdet lafzı ilâmda zikr edilmelidir yoksa dava ve şahitliğin sıhhati bo- zulmuş olur.327

3. Eğer davada vekil bulunuyorsa vekâletin sübutunun müşafehe yani kadı huzu- runda vaki olan tescil yahut resmî evrak ya da beyyine ile olduğunun beyan edil- mesi gerektiği gibi müşafehe ve tescil ile olduğu takdirde müvekkilin ve vekilin ismi ve nesebiyle sabit olmuş ise kimin şehadet ettiğini ve şahitlerin gizli ve açık bir şekilde tezkiye edildiklerini açıklamak gerekir.328

4. Eğer şahitler davaya muvafık bir şekilde şahitlik yapmazlarsa kadının bunu sözlü olarak ifade etmesi yeterli olmayıp belgeye de şehadet lafzını aynen yazması ge- rekir.329

324 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 101.} 325 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 102.} 326 _{Ali Haydar Efendi,Kitâbü’l-mebâhis, s. 105.} 327 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 105.} 328 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 106.} 329 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 107.}

103

5. Şayet kadı yemin suretini ilâmda göstermeyip müddea aleyh (davacı) yeminden nükûl etti dese ilâm sahih olmaz.330

6. Kadının müddea aleyhin beyan ettiği def‘in meşru olmadığını söylemekle yetin- meyip vaki‘ olan def‘i aynen ilâmda göstermesi gerekir.331

Ali Haydar Efendi ilâmları düzenlerken dikkat edilmesi gereken hususları şu şekilde açık- lamıştır.

Kadı ilâmı mefhumu ve manası kolaylıkla anlaşılacak bir şekilde fasih bir ibareyle güzel lafızlarla ve anlaşılır bir yazıyla yazmalıdır.332 “Hakim ilâmı tanzim edeceği sırada zabt-ı davayı merre bade uhra tetkik ve tatbik etmelidir. Ta ki zabta gayri muvafık olmak gibi bir suretle ilâmında halel olmasın.”333

İlâmın şu hususları içermesi gerekir.

1. Müddeînin (davalı) davasını içermelidir. Kadı müddeînin ifadelerini yazarken tekrarları yazmaktan kaçınmalıdır. Davadaki gereksiz ifadeleri çıkarmalı ve bunları ilâmda yazmamalıdır. Zira bu ifadelerin ilâmda yazılması abes olur. Eğer mümkünse kadı müddeînin farklı celselerde dava ile alakalı söylemiş ol- duğu ifadeleri bir fıkrada toplamalıdır.334

2. Müddeâ aleyhin (davacı) cevabını içermelidir. 335 Ali Haydar Efendi Dürerü’l-

hükkâm’da bununla ilgili şu açıklamaları yapmaktadır: “Müddeâ aleyh celesât-

ı adîdede serd-i ifâdât eylediği takdirde hakim cümlesini tetkik etmeli ve bun- dan evvela, mükerrerâtı tay etmelidir. Saniyen, hall-i davaya medâr olmayan ifâdâtı ihrac etmelidir. Salisen, müddeâ aleyhin celesât-ı adîdede söylediği da- vaya taalluku bulunduğu sözleri bir yerde tahrir etmelidir.”336

330 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 107.} 331 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 107.} 332 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 108.} 333 _{Ali Haydar Efendi, Dürer, IV, 768.}

334 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 108.} 335 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 109.} 336 _{Ali Haydar Efendi, Dürer, IV, 769.}

104

3. Davanın def‘ini içermelidir. Müddea aleyh tarafından def‘-i dava makamında söylenen sözleri dahi yazmak ve meydana gelen olaylardan hasıl olan sonucu açıklamak gerekir. Yoksa müddea aleyhin def‘ makamında söylediği sözler def‘-i şer‘î değildir demekle yetinilmez.337

4. Davanın esbâb-ı subûtiyyesini içermelidir. Bu sebepler şunlardır:338

Eğer sebep ikrâr ise sûret-i ikrar ilâmda aynen yazılmalıdır. Çünkü ikrardan sayıl- mayan şeyleri hakimin ikrar zannetme ihtimali vardır.339 _{Eğer sebep evrak ve senedât ise} hakim bunları ilâmda aynen göstermelidir. Fakat bu evrakların davayla alakalı olmayan tarafları varsa bunları yazmak gerekmez. Eğer sebep şehadet ise şahitlerin suret-i şeha- detlerinin aynen yazılması gerekir. “Zira caiz ki sureti şehadet davayı müsbit olmadığı halde hakim anı muvafık zanneylemiştir.”340

5. Davanın hüküm tarafıdır. Hakim muhakemeyi tamamladıktan ve hükmü ver- dikten sonra gereğini taraflara açıklar. Esbâb-ı mucibesiyle birlikte hükmü ve tenbihi içeren bir ilâm düzenler. Bu ilâmın bir nüshasını mahkûm aleyhe teblîğ eder. Aslını da mahkûm lehe verir.341

Ali Haydar Efendi Dürerü’l-hükkâm adlı eserinde ise ilâmların içermesi gereken unsurları sadece üç başlık altında toplamıştır. Bu unsurların birincisi müddeinin davası, ikincisi müddeâ aleyhin cevabı, üçüncüsü de davanın esbab-ı subutiyyesidir.342 _Görül- düğü üzere bu konuyu Ali Haydar Efendi şurût ilmiyle ilgili yazdığı Kitâbü’l-mebâhis’te daha ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. Ali Haydar Efendi Kitâbü’l-mebâhis’te ilâmın yazımıyla ilgili bu hususlara ek olarak şu bilgileri vermektedir:

1. İfadeleri açıkça kullanmak zamirle ifade etmekten daha fasih olduğu için ilâm- larda zamirlerin kullanımından mümkün mertebe kaçınmak gerekir.

337 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 109.} 338 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 109.} 339 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 109.} 340 _{Ali Haydar .Efendi, Dürer, IV, 769.}

341 _{Ali Haydar Efendi, Kitâbü’l-mebâhis, s. 111.} 342 _{Ali Haydar Efendi, Dürer, IV, 769.}

105

2. İlâm gibi vesikalar kesin delil mahiyetinde oldukları için imla ve yazım hususunda hata yapmaktan ve gereksiz tekrarlardan kaçınmak gerekir.

3. İlâmda tarafların ve babalarının isimleri dava sureti, müdafaa ve şahitlerin baba- larının isimleri ve suret-i şehâdetleri yazıldıktan sonra hükmün nasıl verildiği dahi yazılır. Hükmün dayanağının şer‘î delillerden hangisi olduğu da açıklanır. 4. İlâmda gereksiz şeylerin yazılmasından kaçınmak gerekir.

5. İlâmın kenarındaki çıkıntılarda ya da içinde hükümler bulunmalıdır. İlâm tamam- landıktan sonra ilâma herhangi bir şey dahil olmaz. Eğer bir hata varsa ve bu hata düzeltilecekse bu durumda ilâmın yeniden temize çekilmesi gerekir.

6. Kadı davaya hüküm verdikten sonra zabt-ı davasından ilâmı tanzim etmeli ve ilâm müsveddesini birkaç kere kontrol ettikten sonra zabt-ı davaya muvafık olduğunu açıkladıktan sonra temize çekmelidir.

7. Kadı ilâmda kendi ismini ve hangi hükümdar tarafından atanmış ise o hükümdarın ismini zikr etmelidir.

8. Davada hesapla alakalı şeyler varsa kadı bunları dikkatli bir şekilde tahkik eder. Birkaç kere kontrol ederek doğru miktarı yazdığından emin olur.

9. Dava mirasla ilgiliyse bunların feraiz ilmine göre çözülmesi ve tanzim edilmesi gerekir. Ayrıca her varisin mirastaki hisse miktarının da beyan edilerek ilâmda gösterilmesi gerekir.

10. Davada iki taraftan veya bir taraftan vekil bulunursa vekaletin esbâb-ı subutiyye- sini göstermek gerekir.

11. İlâmda gerek satırlar arasında gerekse kenarda çıkıntı, oyma ve silinti bulunup da bu çıkıntıların alt tarafında kadının imzası ve mührü yoksa bu ilâm nakz olunur. 12. İlâmı fıkralara ayırmak ve her fıkranın hamişine o fıkranın başlığını koymak uy-

gun olup peş peşe ibarelerle sonlandırmak gerekir.