Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi .1 Anket Formu

Bölüm 3

BİREYLER VE YÖNTEM

3.1 Araştırma Yeri, Zamanı ve Örneklem Seçimi

Bu çalışma, Türkiye'deki Gaziantep ilinde bulunan Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Yüksek Okulu’nda öğrenim gören öğrenciler üzerinde yapılmıştır. Bu çalışma rastgele 113 erkek ve 135 kadın birey olmak üzere 248 kişi üzerinde yürütülmüştür. Bu çalışma için Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Doğu Akdeniz Üniversitesi Etik Kurulu'ndan 2016/23-11 Sayılı ve 14.03.2016 tarihli ''Etik Kurul Onayı'' alınmıştır (EK 1). Çalışmanın öğrenciler üzerinde yapılabilmesi için Hasan Kalyoncu Üniversitesi Rektörlüğü tarafından onay verilmiştir (EK 2). Katılımcılardan çalışmaya gönüllü olarak katıldıklarına dair yazılı onam formu alınmıştır (EK 3). Çalışmaya, herhangi bir kronik hastalık tanısı olmayan öğrenciler alınmıştır. Anket uygulaması ve veri toplama, öğrencilerin dönem sınavlarının olduğu zamanlar dışlanarak sınavlarının olmadığı zamanlarda yapılmıştır.

3.2 Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi

Araştırmadan elde edilen tüm bilgiler, literatür ve benzer çalışmalardan faydalanılarak hazırlanmış sorular (EK 4) araştırma kapsamına alınan bireylere yüz yüze görüşme yöntemi ile araştırmacı tarafından doğrudan sorularak uygulanmıştır. Araştırmada kullanılan anket formu; genel bilgiler, beslenme alışkanlıkları, besin tüketim sıklığı, bir günlük besin tüketim kaydı, antropometrik ölçümler ve 24 saatlik fiziksel aktivite kaydı olmak üzere 6 bölümden oluşmaktadır.

32 3.2.1.1 Genel Bilgiler

Genel bilgiler bölümü; bireylerin kişisel bilgileri, sağlık bilgileri, sigara ve alkol kullanımı, fiziksel aktivite durumu, hafta içi ve hafta sonu uyku sürelerinin sorgulandığı 16 sorudan oluşmaktadır.

3.2.1.2 Beslenme Alışkanlıkları

Bireylerin öğün tüketme alışkanlıkları, öğünlerin tüketildiği yerler ve

öğünlerin kiminle tüketildiği, öğün atlama durumu ve öğün atlama nedenleri sorgulanmıştır.

3.2.1.3 Besin Tüketim Sıklığı Saptanması

Besinler veya besin gruplarının tüketimi öğün, gün, hafta ve ayda sıklık

olarak miktarları ile birlikte kaydı alınmıştır. Süt ve süt ürünleri, et ve kuru baklagiller, sebze ve meyveler, ekmek ve tahıllar, yağlar, tatlılar ve içecekler başlıkları altında besinler gruplandırılarak 59 besinin tüketim sıklığı ve miktarı sorgulanmıştır (66).

3.2.1.4 Besin Tüketim Kaydı

Yirmidört saatlik besin tüketimi yöntemi hatırlama veya kayıt tutma tekniği ile tükettikleri tüm besinler ve içecekler sorgulanmıştır. Diyetle alınan günlük enerji, makro ve mikro besin ögeleri, ''Bilgisayar Destekli Beslenme Programı, Beslenme Bilgi Sistemleri Paket Programı (BEBIS)'' kullanılarak değerlendirilmiştir (134). Elde edilen değişkenler ''Türkiye'ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi'' referans kullanılarak bireylerin yaş ve cinsiyetlerine göre enerji ve besin ögeleri gereksinimlerini karşılaştırma yüzdeleri bulunmuştur (67).

3.2.1.5 Antropometrik Ölçümler

Bireylerin vücut analizleri Tanita Body Composition Analyzer BC-418

33

tüketimi olmadan, tuvalete girdikten sonra, çıplak ve kuru ayaklarla, hafif giysilerle ve bireylerin üzerinde herhangi bir metal eşya bulunmaması dahilinde yapılmıştır. Cihaz sonucu elde edilen vücut ağırlığı (kg), BKI (kg/m²), Bazal Metabolik Hız

(BMH-kkal), vücut yağ oranı (%), vücut yağ kütlesi (kg), yağsız vücut kütlesi (kg),

toplam vücut sıvısı (kg) ve iç organlar yağlanma oranı (visceral rating) değerleri incelenmiştir.

Boy uzunluğu: Bireyin ayakta olması durumunda, ayaklar arasında mesafe olmadan yan yana ve baş frankfort düzlemde (göz üçgeni ve kulak kepçesi üstü ayni

hizada) iken dik durarak düz bir duvara başın arkası, sırt, kalça ve ayak topuklarının

arkasının temas etmesi durumunda stadiometre ile ölçüm yapılmıştır (135).

Bel çevresi: Bireyin ayakta olması durumunda, en alt kaburga kemiği ile kristailiyak arasında orta nokta belirlenerek mezür ile belirlenen orta nokta hizasından ölçüm yapılmıştır. Elde edilen ölçüm değerleri Tablo 3.1.’de bulunan kriterlere göre değerlendirilmiştir (135).

Tablo 3.1. Cinsiyete Bağlı Bel Çevresi Ölçümleri (cm) (136)

Risk Yüksek Risk

Erkek ≥94 ≥104

Kadın ≥80 ≥88

Kalça çevresi: Bireyin ayakta olması durumunda, bireyin yan tarafında durularak ölçümün en yüksek noktadan mezür ile kalça çevresi ölçümü yapılmıştır (135,137).

Beden Kütle İndeksi (BKI): Elde edilen BKİ verileri Tablo 3.2.’de bulunan kriterlere göre değerlendirilmiştir.

34

Tablo 3.2. Vücut Ağırlığı Durumunun BKİ’ye Göre Değerlendirilmesi (136)

BKİ (kg/m² ) Vücut Ağırlığının Durumu

< 18.5 Zayıf

18.5-24.9 Normal Vücut Ağırlığı

25.0-29.9 Hafif Şişman

30.0-34.9 1.Derece Obez

35.0-39.9 2.Derece Obez

>40 Morbid Obez

Vücut Yağ Oranı (%): Çalışma sonucu elde edilen bireylerin vücut yağ oranı verileri Tablo3.3.’de bulunan kriterlere göre değerlendirilmiştir.

Tablo 3.3. Cinsiyete Göre Vücut Yağ Oranları Değerlendirilmesi (138)

Yaş Zayıf Normal Şişman Çok şişman

Erkek 20-39 %<8.0 %8.0-19.9 %20.0-24.9 %>25.0

Kadın 20-39 %<21.0 %21.0-32.9 %33.0-38.9 %>39.0

3.2.1.6 Fiziksel Aktivite Kaydı

Çalışmaya katılan bireylerin 24 saat boyunca yapmış oldukları tüm fiziksel aktiviteler kaydedilerek günlük enerji harcamaları bulunmuştur. Tüm fiziksel aktivite

türü ve süresi değerlendirilip aktivite kat sayıları ile hesaplamaları yapılmıştır. Bireylerin yaş ve cinsiyetine göre Schofield denklemi ile bazal metabolizma hızları(BMH) hesaplanmıştır (Tablo3.4.). Kişinin BMH dakika değerinden fiziksel aktivite türlerine göre enerji harcamaları hesaplanmış ve toplam enerji harcaması (TEH) bulunmuştur. TEH, BMH'a bölünerek fiziksel aktivite düzeyi (PAL) hesaplanmıştır (139).

35 Tablo 3.4. Schofield Denklemi (140)

Yaş (yıl) Erkek BMH-kkal/gün Kadın BMH-kkal/gün

18-30 15.0 57 x kg + 692.2 14.818 x kg + 486.6

3.2.2 Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PUKİ)

Çalışmaya katılan bireylerin uyku kalitesini değerlendirmek için Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi kullanılmıştır. İndeksin geçerliliği ve güvenirliği yapılmış ve PUKİ'nin klinik çalışmalarda ve araştırmalarda kullanılabilirliği gösterilmiştir (141). PUKİ, toplam 24 sorudan oluşmaktadır. Ölçeğin ilk 19 sorusu bireyin kendisi tarafından cevaplanmaktadır. Ölçeğin son 5 sorusu bireyin oda veya yatak partneri tarafından cevaplanır ve yalnızca klinik bilgi için kullanılır, skor hesaplamasına katılmaz (EK 5).

PUKİ skoru hesaplanırken 7 komponent şeklinde gruplandırılır. Bu komponentler; subjektif uyku kalitesi (komponent 1), uyku latansı (komponent 2), uyku süresi (komponent 3), uyku etkinliği (komponent 4), uyku bozukluğu (komponent 5), ilaç kullanımı (komponent 6) ve gündüz fonksiyonları (komponent 7) hakkında bilgi vermektedir. Her bir komponent soruların cevabına göre 0-3 arasında bir puan almaktadır. Yedi komponente ait hesaplanmış skorların toplamı PUKİ skorunu vermektedir. Elde edilen sonuç PUKİ skoru 0-21 arasında bulunmaktadır.

Skor 5 ve 5'ten daha az ise uyku kalitesi 'iyi', 5'ten daha fazla ise uyku kalitesi 'kötü' olarak değerlendirilir. Skor hesabı Tablo 3.5.'de verilmiştir (141-143).

36

Tablo 3.5. Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksinin Değerlendirilmesi (141,144) Soru ve Sorunun Puan Karşılığı Puan Komponent 1 (subjektif

uyku kalitesi) ^{6.SORU puanı (0-1-2-3)}

Komponent 2 (uyku latansı) 2.SORU : ≤15 dk.= 0, 16-30 dk.= 1, 31-60 dk.= 2, >60 dk.= 3 ve 5.SORU a şıkkı puanının (0-1-2-3)