Verilerin Değerlendirilmesi

5.4.1. Antropometrik Ölçümlerin Değerlendirilmesi

Çocukların vücut ağırlığı ve boy uzunlukları, Neyzi ve arkadaşlarının Türk çocukları için geliştirdikleri persentil eğrileri kullanılarak değerlendirilmiştir (97). Tip 1 DM’lilerin boya göre vücut ağırlıklarının değerlendirilmesinde “Beden Kütle İndeksi-BKİ” kullanılmıştır.Beden Kütle İndeksi: Vücut ağırlığı (kg)/ Boy uzunluğu (metre)² formülü ile hesaplanmıştır. Yaş ve cinsiyete özgü BKİ <85. persentil normal ağırlık, ≥ 85- < 95. persentil hafif şişman, ≥ 95. persentil değerleri obezite olarak tanımlanmıştır (98).

Ebeveyn obezitesinin değerlendirilmesinde de BKİ formülü kullanılmıştır.

WHO’nun sınıflamasına göre <25 kg/m² normal ağırlık, ≥25-29,9 kg/m² hafif şişmanlık ve ≥ 30 kg/m² obezite olarak tanımlanmıştır (99).

Tip 1 DM’li bireylerin vücut ağırlığı (kg), vücut yağ oranı (%), yağ kütlesi (kg), kas kütlesi (kg) gibi vücut bileşimi Tanita DC 360 Biyoelektriksel İmpedans Analizörü kullanılarak ölçülmüştür. Ölçümler sırasında hafif giysiler giymeleri bildirilmiş ve ölçümler çıplak ayakla yapılmıştır. Ölçüme katılan bireylerden ölçümden en az 4 saat önce yiyecek ve içecek tüketmemeleri, ölçümün yapılacağı günden 12 saat öncesi fiziksel aktivite yapmamaları, ölçüm öncesi 30 dakika içinde tuvalet ihtiyaçlarını gidermeleri istenmiştir. Ayrıca ölçüme alınacak adolesan kızlara menstrüasyon döneminde ölçüm yapılamayacağı bildirilmiş olup bu dönemde olan bireylerin ilerleyen günlerde ölçümleri alınmıştır. Vücut yağ oranı (%) değerlendirilmesinde,

Kurtoğlu ve arkadaşlarının Türk çocukları için geliştirdikleri persentil eğrileri kullanılmıştır. Yaş ve cinsiyete özgü vücut yağ oranı <85. persentil normal, ≥ 85- <

95. persentil hafif şişmanlık, ≥ 95. persentil değerleri obezite olarak tanımlanmıştır (100).

Pubertal durum değerlendirilirken Tanner evrelemesi kullanılmıştır.

Prebubertal Tanner evre 1 olarak tanımlanırken, 2-5. evreler ise pubertal dönem olarak kabul edilmiştir (101).

Abdominal adipozitenin değerlendirilmesinde BKİ, vücut yağ oranı dışında antropometrik (BKİ ve bel çevresi) ve metabolik parametrelere (Tg ve HDL) dayalı cinsiyete özgü viseral adipozite indeksi (VAI) kullanılmıştır. Vücut yağ dağılımı ve insülin direnci ile yakından ilişkilidir. Erkekler: {[BÇ / 39.68 + (1.88 × BKİ)] × (Tg / 1.03) × (1.31 / HDL)}, Kızlar: {[BÇ / 36.58 + (1.89 × BKİ)] × (Tg / 0.81) × (1.52 / HDL)} formülleri kullanılarak VAI değeri hesaplanmıştır (102).

5.4.2. Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi

Tip 1 DM’li çocuk ve adolesanların günlük aldıkları enerji ve besin öğeleri tüketimlerini belirleyebilmek için, bilgisayar ortamında hazırlanmış, Türkiye için adapte edilmiş Beslenme Bilgi Sistemi 8.2 (BeBiS 8.2) tam versiyonu kullanılmıştır (103). Besin tüketim kayıtlarından elde edilen veriler, Türkiye Beslenme Rehberi-2015’e (TÜBER) göre karşılaştırılmıştır. Günlük enerji ve besin öğeleri tüketimleri, yetersiz (<%66), yeterli (%66-133) ve fazla (>%133) olarak değerlendirilmiştir (99).

5.4.3. İnsülin Direncinin Değerlendirilmesi Tip 1 DM’li bireylerde IR’yi belirlemek için

eGDRB/K (mg/kg/dk) = 24.31 – 12.22 (bel/kalça oranı) – 3.29 (HTN arteriyel hipertansiyon) – 0.57 (HbA1c) (Hipertansiyon Evet=1, Hayır=0)

eGDR BMI = 19.02 – (0.22 × BMI kg/m²) – (3.26 × HTN) – (0.61 × HbA1c, %) IS = [4.647252 - (0.02032 × bel, cm) - (0.09779 x HbA1c, %) - (0.002350 × trigliserit, mg/dL) formülleri ile hesaplanmıştır. Tip 1 DM’li çocuk ve adolesanlarda IR belirlemek için eGDR değeri çeyreklere ayrılmış ve 1. çeyreklik değerleri (pubertel dönem 4,60 mg/kg/dk, prepubertel dönem 8,60 mg/kg/dk) kesim noktası olarak

kullanılmıştır. IS ise < 8.15 olması insülin direnci olarak belirlenmiştir (14,16,82,104,105).

5.4.4. Fiziksel Aktivite Durumunun Değerlendirilmesi

Fiziksel aktivite durumunu belirlemek için Kowalski ve ark. (95)tarafından geliştirilen The Physical Activity Questionnaire for Older Children (PAQ-C) and Adolescents (PAQ-A) Manual, Sert ve Temel (96) tarafından Türkçeye uyarlanarak geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılan Fiziksel Aktivite Ölçeği (C ve PAQ-A) kullanılmıştır. PAQ-C 10 adet sorudan PAQ-A ise 9 adet sorudan oluşmaktadır.

Toplam alınan puan soru sayısına bölünerek 1-5 arası değerlendirilmektedir. PAQ-C ve PAQ-A elde edilen 1 puan düşük fiziksel aktivite düzeyini, 5 puan ise en yüksek fiziksel aktivite düzeyini belirtmektedir (95).

5.4.5. Hipertansiyonun Değerlendirilmesi

Kan basıncı ölçümü standart civalı sfigmomanometre, stetoskop ve yaşa uygun manşon ile deneyimli pediatri hemşiresi tarafından yapılmıştır. Birey oturur pozisyonda, sağ koldan, kol kalp hizasında ve en az 10 dakika dinlenme sonrası üç ölçüm yapılarak ortalaması alınmıştır. Flynn ve arkadaşlarının pediatrik hipertansiyon kılavuz ve persentil değerleri kullanılmıştır. Pediatrik hipertansiyon kılavuzunda yaşa özgü ölçüm değerinin>90. persentil veya >140/90 mmHg olması hipertansiyon olarak değerlendirilmiştir (106).

5.4.6. İstatistik Verilerinin Değerlendirilmesi

Tüm verilerin istatistiksel analizi için IBM SPSS Statistics 23 paket programı kullanılmıştır. Prepubertal/pubertal dönemler için ayrı ayrı olmak üzere, eGDR değişkeninin insülin direnci olanlar ile olmayanlar şeklinde gruplanmasında 1.

çeyreklik değerleri kesim noktası olarak alınmıştır. Obezite durumu ile insülin direnci olup olmaması arasındaki ilişkiyi belirlemek için Ki-Kare Testi kullanıldı. Verilerin normal dağılıma uygunluğunu değerlendirmek için Shapiro-Wilk testi kullanılmıştır.

Normal dağılım gösteren verilerden iki bağımsız grubun karşılaştırılmasında bağımsız örneklem t-testi, ikiden fazla bağımsız gruplar için tek yönlü ANOVA testi kullanılmıştır. Bu veriler ortalama±standart sapma (x̄±ss) ile verilmiştir. Normal dağılım göstermeyen veriler için Mann-Whitney U testi, ikiden fazla bağımsız gruplar

için Kruskal Wallis testi kullanılmış olup, veriler medyan (minimum-maksimum) değerler ile verilmiştir. Pearson ki-kare testi, Fisher'in kesin ki-kare testi ve Fisher-Freeman-Halton testi kullanılarak kategorik değişkenlerin karşılaştırılması yapılmış olup bu veriler frekans (n, %) değerleri ile verilmiştir. Anlamlılık düzeyi α=0,005 olarak kabul edilmiştir (107). Obeziteye neden olan risk faktörlerinin belirlenmesinde lojistik regresyon analizi kullanılmıştır. Lojistik regresyon analizinde öncelikle her bir risk faktörü "Enter" metoduyla tek değişkenli olarak değerlendirilmiş, risk faktörlerinin çoklu modele dahil edilme kriteri p<0,10 olarak kabul edilmiştir.

Sonrasında çoklu lojistik regresyon modeli kurularak final model oluşturulmuştur.

6. BULGULAR

Bu çalışmada, Tip 1 DM’li çocuk ve adolesanlarda insülin direnci, obezite sıklığı (double diyabet) ve obezite risk faktörlerine ilişkin veriler incelenmiştir.