Biyoloji öğretmenleri ile yapılan görüşmelerde;
• Ekoloji konularının öğretilmesinde karşılaşılan güçlükler, müfredatta ve okullarda yaşanılan sorunlar,
• Bu tür rehber materyallerin dersin işlenişinde kalıcı ve etkili öğrenmenin sağlanmasında verimi arttırıp arttıramayacağı,
• Hazırlanan rehber materyalde görülen eksiklikler ya da fazlalıklar, • Rehber materyalin birlikte kullanılabileceği diğer öğretim yöntemleri,
• Rehber materyalin uygulanabilirliği, kullanılabilirliği, sınıf ve öğrenci seviyesine uygunluğu tespit edilmeye çalışılmıştır.
BULGULAR ve YORUMLAR
Bu çalışmada, ortaöğretim Biyoloji dersi içerisinde yer alan ekoloji konularının öğretilmesi için öğretmenler tarafından kullanılabilecek rehber materyal geliştirilmiştir. MEB’nın çeşitli ortaöğretim okullarında görev yapan Biyoloji öğretmenlerinden elde edilen bulgular değerlendirilmiştir. Bu bölümde öğretmenlerle yapılan mülakatlardan elde edilen bulgular ve yorumlar yer almaktadır.
Araştırma bulguları iki grupta toplanmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin ekoloji konularının öğretilmesinde karşılaştıkları güçlüklere ait mülakat bulguları bir başlık altında, öğretmenlerin geliştirilen rehber materyale ait düşünceleri ayrı bir başlık altında verilmiştir. Tablo 3.1’de çalışmaya katılan öğretmenlere ait genel bilgiler toplu halde sunulmuştur.
Tablo 2: Araştırmaya Katılan Öğretmenlere Ait Genel Bilgiler
Mesleki deneyim 0-3 3-7 7-10 10-
Frekans (f) 3 6 5 11
Mez. Oldğ. Fak. Eğitim Fakültesi Fen – Edebiyat Fakültesi
Frekans (f) 16 9
Görev Yaptığı
Okul Türü Anadolu Lisesi Düz Lise Meslek Lisesi Diğer
Frekans (f) 3 14 3 5
Sınıf Ortalama
Öğrenci Sayısı 10 -20 20 – 30 30 – 40 40 – 50
Frekans (f) 4 10 8 2
Tablo 1 incelendiğinde; öğretmenlerin mesleki deneyimlerinin 1 ile 23 yıl arasında değiştiği görülmektedir. Öğretmenler ağırlıklı olarak genel liselerde görev yapmaktadır. Ders verdikleri sınıf mevcutları 10 ile 45 arasında değişmektedir. Öğretmenler ve görev yerleri hakkında detaylı liste Ek 2’de verilmiştir.
3.1. Öğretmenlerin Ortaöğretim Ekoloji Konularına Ait Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
Bu çalışmada araştırmaya katılan Biyoloji öğretmenlerine ortaöğretim müfredatında yer alan ekoloji konularının öğretilmesinde karşılaştıkları güçlükler sorulmuştur. Biyoloji öğretmenlerinin verdikleri yanıtlara göre ekoloji konularının öğretilmesinde karşılaştıkları güçlükler ve ortak görüşler sınıflandırılmış ve aşağıda belirtilmiştir:
• Öğrencilerin ortaöğretime gelirken ilköğretimde ekoloji konuları hakkında aldıkları bilgiler yetersizdir, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerinin düşük olması yeni kazandırılacak bilgilerin öğretilmesinde zorluklara yol açmaktadır.
• İlköğretimde öğrenmeleri gereken temel kavramları (üretici, tüketici, besin zinciri vb) dahi bilmedikleri, bu yüzden bu temel kavramların öğretilmesi için ilköğretim düzeyine geri dönülmesi zaman kaybına yol açmaktadır. • Kavram ve tanımların çok olması nedeniyle öğrencilerin bu kavram ve
tanımları tam ve doğru şekilde öğrenememesi ya da öğrencilerde kavram yanılgılarına ve kavram kargaşasına neden olmaktadır.
• Ders kitaplarında yer alan konuların yoğunluğu ve uygulanabilecek deney, gezi gibi etkinliklerin az olması. Ayrıca ders kitaplarında yer alan şekillerin karmaşık olması da öğrenmeyi güçleştirmektedir.
• Öğretmenlerin klasik öğretim yöntemlerine bağlılığı, klasik yöntemleri kullanma alışkanlığı, yeniliklere kapalı olması, yeni öğretim yaklaşımların denemekten kaçınmaları.
• Ekoloji konularının yoğunluğundan dolayı konuların zamanında işlenebilmesi için öğretmen merkezli bir yaklaşımın benimsenmesi, öğretim sürecinde öğrenci beklentilerinin göz ardı edilmesi.
• Ekoloji konularının deney ve uygulamalarla desteklenememesi durumunda konuların ezberden öteye geçememesi, bu durumda da öğrenilen bilgilerinin kısa süre unutulmasına yol açmaktadır.
• Öğrenciler, konunun öğrenilmesi sırasında günlük hayattaki olaylarla bağlantı kuramamaktadır.
• Öğrencilerin ortaöğretimden önce görsel ve işitsel kaynaklardan öğrendiği kavram yanılgıları doğru bilgilerin öğrenilmesini güçleştirmektedir.
• Tüm öğretmenler ekoloji konularının ve diğer konuların öğretilmesinde de deneysel yöntemlere, arazi gezilerine, yaparak-yaşayarak öğrenme aktivitelerine ağırlık verilmesi gerektiği görüşünü paylaşmaktadır.
• Okullardaki laboratuvar koşullarının yetersiz ve deney için gerekli olan materyallerin eksikliği deney yapmayı güçleştirmektedir.
• Teorik bilgileri destekleyen resim, video, yansı, tepegöz, bilgisayar gibi materyal eksikliği olmayan okullarda dahi ekoloji konularının öğretiminde doğa ile içi içe olmanın yerini tutmamaktadır. Sonuç olarak ekoloji konularının öğretilmesinde arazi gezilerine, gözlemlere daha çok yer verilmelidir.
• Sınıf mevcutlarının kalabalık olması ders işlenmesini zorlaştırmaktadır. • Ders saatlerinin uygulama yapmak için yetersiz olması.
• Ders kitaplarında yer alan ekoloji ve çevre konularının günlük hayatla tam olarak ilişkilendirilememesi ve bilgilerin güncellenmesi gerekliliği.
• Program için belirtilen süre yetersizdir. Dar sürede konular yetiştirilememektedir. Bu da derse olan ilgiyi azaltmaktadır.
• Programlar hazırlanırken, sadece merkezi okullar düşünülmüş, kırsal kesimlerin şartları dikkate alınmamıştır.
• Ekoloji konularının sadece bir ya da iki ünite ile bir yıla sığdırılmaya çalışılması sebebiyle bu bilgiler sonradan unutulmaktadır.
• Öğrenciler derslere, laboratuvar uygulamalarına hazırlıksız gelmektedir. • Okulların ve sivil tolum örgütlerinin ağaç dikme günleri gibi toplumsal
etkinliklerin yaygınlaştırılmasına katkı sağlamaları gerekmektedir.
• Öğretmenlerin laboratuvar araç-gereçlerinin etkili kullanımına yönelik bilgi eksikliklerinin olması.
• Ekoloji konularının müfredatta deney yapmaya, arazi gezilerine, uygulamaya elverişli olan bahar aylarında yer alması gerekmektedir.
• Ekoloji konuları içerisinde yer alan Latince kavramların çok olması öğrenmeyi güçleştirmektedir.
• “Ekolojik niş” ve “enerji piramidi” konularının öğretilmesinde kullanılabilecek yeterli görsel materyal bulunmamaktadır.
• Biyoloji laboratuvarlarında farklı bitki ve hayvan türlerine ait canlı örnekler bulunmamaktadır.
• Ekoloji konuları işlenirken gözlemlere yeterince yer verilmemektedir. • Ortaöğretim 9. sınıflarda uygulanan mevcut programa göre “Canlıların
Çeşitliliği ve Sınıflandırılması” ünitesinin sene sonuna gelmesi nedeniyle okulların pek çoğunda verimli şekilde işlenememektedir.
• Öğrencilerde çevre bilinci ve çevreye karşı duyarlılığın aileleri tarafından oluşturulamaması, bitki ve hayvan sevgisinin aile tarafından aşılanamaması, ekoloji konularının tam olarak kavratılamamasına neden olmaktadır.
• Çevreyi tanıtıcı gezi, gözlem yaptırılamaması, bununla ilgili imkânların sınırlı olmasıdır.
• Özellikle çok izlenen TV kanallarında ekoloji konuları ve ekolojik bozulmalarla ilgili yayınların sınırlı olması.
• Ünitenin basit ve kolay deneylerin yapılmasına uygun olmaması ve konuların somutlaştırılamaması ekoloji konularının öğrenciler tarafından anlaşılmasını zorlaştırmaktadır.
Bu çalışmada araştırmaya katılan Biyoloji öğretmenlerine ortaöğretim ekoloji konularını ve bu konularda geçen kavramları öğretmelerine yardımcı olabilecek, mevcut ders kitaplarında yer almayan deneyleri de içeren, öğretmenler için hazırlanmış bir rehber materyalin kendilerine faydalı olup olmayacağı sorulmuştur. Araştırmaya katılan öğretmenlerin %80’ni böyle bir materyal eksikliği çektiklerini ifade etmişlerdir. Ders kitaplarında yer alan deneylerin sınırlı olduğunu ve tüm amaçları karşılamadığını belirtmişlerdir. Ayrıca sadece ekoloji konularında değil
diğer biyoloji konuları için de hazırlanacak bu tür rehber materyallere gereksinim duyduklarını ifade etmişlerdir.
3.2. Hazırlanan Rehber Materyale Ait Öğretmen Görüşlerinden Elde