C) ABR’yi Etkileyen Kişiye Bağlı Faktörler
3. GEREÇ VE YÖNTEM
3.3. Çalışma Grubu
3.4.3. Verilerin Analiz
Elde edilen sonuçlardan yola çıkılarak yapılmış olan güç analizi sonucunda çalışmanın %95 güvenle %90 güçlü olduğu görülmüştür.
Veriler SPSS 21.0 paket programıyla analiz edildi. Sürekli değişkenler ortalama ± standart sapma, medyan (minimum – maksimum değerler) ve kategorik değişkenler sayı ve yüzde olarak verildi. Parametrik test varsayımları sağlandığında bağımsız grup farklılıkların karşılaştırılmasında İki Ortalama Arasındaki Farkın Önemlilik Testi; parametrik test varsayımları sağlanmadığında ise bağımsız grup farklılıkların karşılaştırılmasında Mann-Whitney U testi kullanıldı. Bağımlı grup karşılaştırmalarında, parametrik test varsayımları sağlandığında İki Eş Arasındaki Farkın Önemlilik Testi; parametrik test varsayımları sağlanmadığında ise Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örnek Testi kullanıldı.
31
Şekil 3.1: Eclipse Smart EP25 klinik ABR sistemi
32
33
4. BULGULAR
Bu çalışmada sağlıklı yenidoğan ve yüksek riskli prematürelerde ABR CE- Chirp uyaran latans ve amplitüd verilerini elde etmek amacıyla her gruptan 35 bebek toplamda 70 bebek değerlendirilmiştir. Çalışmaya katılan bebeklerin doğum haftası ve doğum ağırlıklarına göre ortalama ve standart sapma dağılımı Tablo 4.1’deki şekildedir.
Tablo 4.1: Çalışmaya katılan bebeklerin doğum haftası (DH) ve doğum ağırlığına (DA) göre ortalama ve standart sapma dağılımı
YÜKSEK RİSKLİ PREMATÜRE SAĞLIKLI YENİDOĞAN
Ortalama ± Standart Sapma Ortalama ± Standart Sapma
DH 31,2 ± 2,23 37,43 ± 1,58
DA 1701,71 ± 569,1 2933,43 ± 607,29
Katılımcı 70 bebeğin her iki kulağı da değerlendirilmiştir. Tüm bebeklerden bilateral TEOAE testinden pozitif (geçti) sonucu alınmıştır. Tüm yüksek riskli prematüreler otomatik ABR testinden pozitif (geçti) sonucu alınmıştır. Katılımcıların cinsiyetleri, yüksek riskli prematüre ve sağlıklı yenidoğan olması dikkate alınmaksızın tüm frekans ve şiddet seviyelerinde sağ ve sol kulaktan elde edilen V. dalga latans ve amplitüd değerleri arasındaki fark değerlendirilmiştir. Olgular için yapılan istatistiksel değerlendirmede tüm frekans ve şiddet seviyelerinde yüksek riskli prematüre ve sağlıklı yenidoğanların latans değerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuştur. Tablo 4.2, Tablo 4.4, Tablo 4.6 ve Tablo 4.8’de ortalama, standart sapma, t ve p değerleri t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçları ile gösterilmiştir.
34
Tablo 4.2: 500 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
500 Hz Latans (msn)
Yenidoğana
Ort±Std.Sapma
Prematüreb
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağc 5,17 ± 0,53 5,86 ± 0,58 5,249 0,0001* Solc 5,21 ± 0,60 5,80 ± 0,59 4,174 0,0001* 70 dB Sağ 5,61 ± 0,44 6,26 ± 0,59 5,245 0,0001* Sol 5,61 ± 0,47 6,23 ± 0,60 4,824 0,0001* 50 dB Sağ 6,37 ± 0,35 6,77 ± 0,72 3,022 0,015** Sol 6,35 ± 0,31 6,77 ± 0,73 3,114 0,018** 40 dB Sağ 6,87 ± 0,30 7,31 ± 0,67 3,599 0,007** Sol 6,87 ± 0,29 7,31 ± 0,66 3,576 0,008** 20 dB Sağ 7,61 ± 0,39 8,13 ± 0,71 3,830 0,003** Sol 7,59 ± 0,38 8,08 ± 0,70 3,674 0,003**
a: Yüksek riskli prematüreler: Prematüre, b: Sağlıklı yenidoğanlar: Yenidoğan, c: Sağ kulak ve sol kulak: Sağ ve Sol olarak kısaltılmıştır.
500 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga latans değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre 90 ve 70 dB’de istatistiksel olarak ileri derecede anlamlılık (p<0,0001*). 50, 40 ve 20 dB’de ise istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05**).
35
Tablo 4.3: 500 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ortalamaları
500 Hz elde edilen V. dalga latans sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en kısa latans 90 dB’de 4,40 msn, en uzun latans 20 dB’de 9,24 msn olarak ölçülmüştür.
36
Tablo 4.4: 1000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
1000 Hz Latans (msn)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 4,49 ± 0,25 5,94 ± 0,57 13,834 0,0001* Sol 4,42 ± 0,23 5,92 ± 0,62 13,426 0,0001* 70 dB Sağ 5,19 ± 0,30 6,44 ± 0,80 8,611 0,0001* Sol 5,14 ± 0,31 6,38 ± 0,77 8,784 0,0001* 50 dB Sağ 5,79 ± 0,47 7,00 ± 0,73 8,203 0,0001* Sol 5,71 ± 0,48 6,98 ± 0,73 8,627 0,0001* 40 dB Sağ 6,35 ± 0,42 7,61 ± 0,68 9,334 0,0001* Sol 6,32 ± 0,45 7,52 ± 0,67 8,783 0,0001* 20 dB Sağ 6,87 ± 0,47 8,51 ± 0,60 12,636 0,0001* Sol 6,83 ± 0,48 8,45 ± 0,54 13,310 0,0001*
1000 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga latans değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre 90, 70, 50, 40 ve 20 dB’de istatistiksel olarak ileri derecede anlamlılık bulunmuştur (p<0,0001*).
37
Tablo 4.5: 1000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ortalamaları
1000 Hz elde edilen V. dalga latans sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en kısa latans 90 dB’de 3,91 msn, en uzun latans 20 dB’de 10,00 msn olarak ölçülmüştür.
38
Tablo 4.6: 2000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
2000 Hz Latans (msn)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 5,07 ± 0,66 5,90 ± 0,53 5,805 0,0001* Sol 4,98 ± 0,73 5,82 ± 0,54 5,477 0,0001* 70 dB Sağ 5,54 ± 0,63 6,64 ± 0,63 7,325 0,0001* Sol 5,46 ± 0,64 6,57 ± 0,69 7,012 0,0001* 50 dB Sağ 6,29 ± 0,47 7,23 ± 0,65 6,978 0,0001* Sol 6,23 ± 0,49 7,15 ± 0,73 6,199 0,0001* 40 dB Sağ 6,70 ± 0,46 7,59 ± 0,54 7,477 0,0001* Sol 6,64 ± 0,48 7,52 ± 0,61 6,597 0,0001* 20 dB Sağ 7,44 ± 0,23 8,37 ± 0,54 9,322 0,0001* Sol 7,43 ± 0,21 8,31 ± 0,51 9,441 0,0001*
2000 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga latans değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre 90, 70, 50, 40 ve 20 dB’de istatistiksel olarak ileri derecede anlamlılık bulunmuştur (p<0,0001*).
39
Tablo 4.7: 2000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ortalamaları
2000 Hz elde edilen V. dalga latans sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en kısa latans 90 dB’de 3,73 msn, en uzun latans 20 dB’de 9,35 msn olarak ölçülmüştür.
40
Tablo 4.8: 4000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
4000 Hz Latans (msn)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 4,60 ± 0,31 5,82 ± 0,55 11,470 0,0001* Sol 4,54 ± 0,33 5,77 ± 0,57 11,001 0,0001* 70 dB Sağ 5,07 ± 0,36 6,33 ± 0,54 11,604 0,0001* Sol 4,96 ± 0,37 6,28 ± 0,56 11,613 0,0001* 50 dB Sağ 5,84 ± 0,42 6,89 ± 0,64 8,149 0,0001* Sol 5,79 ± 0,45 6,86 ± 0,64 8,164 0,0001* 40 dB Sağ 6,41 ± 0,34 7,46 ± 0,47 10,725 0,0001* Sol 6,40 ± 0,33 7,40 ± 0,49 9,961 0,0001* 20 dB Sağ 7,12 ± 0,46 8,60 ± 0,34 15,254 0,0001* Sol 7,11 ± 0,41 8,57 ± 0,37 15,439 0,0001*
4000 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga latans değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre 90, 70, 50, 40 ve 20 dB’de istatistiksel olarak ileri derecede anlamlılık bulunmuştur (p<0,0001*).
41
Tablo 4.9: 4000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga latans ortalamaları
4000 Hz elde edilen V. dalga sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en kısa latans 90 dB’de 4,00 msn, en uzun latans 20 dB’de 9,21 msn olarak ölçülmüştür.
42
Tablo 4.10: 500 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
500 Hz Amplitüd (µV)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 0,14 ± 0,03 0,15 ± 0,04 2,400 0,046* Sol 0,12 ± 0,03 0,15 ± 0,04 3,289 0,002* 70 dB Sağ 0,17 ± 0,05 0,18 ± 0,16 0,452 0,211 Sol 0,16 ± 0,04 0,14 ± 0,06 -1,145 0,257 50 dB Sağ 0,14 ± 0,06 0,14 ± 0,04 -0,278 0,455 Sol 0,13 ± 0,07 0,13 ± 0,05 -0,005 0,262 40 dB Sağ 0,11 ± 0,04 0,09 ± 0,05 -1,499 0,088 Sol 0,11 ± 0,04 0,09 ± 0,05 -1,445 0,153 20 dB Sağ 0,08 ± 0,14 0,07 ± 0,04 -0,277 0,356 Sol 0,05 ± 0,02 0,09 ± 0,05 3,439 0,021*
500 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga amplitüd değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre yüksek riskli prematürelerin ve sağlıklı yenidoğanların 90 dB’de iki kulağında ve 20 dB’de sol kulaklarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05*).
43
Tablo 4.11: 500 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ortalamaları
500 Hz elde edilen V. dalga amplitüd sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en yüksek amplitüd 70 dB’de 0,35 µV, en düşük amplitüd 20 dB’de 0,01 µV olarak ölçülmüştür.
44
Tablo 4.12: 1000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
1000 Hz Amplitüd (µV)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 0,27 ± 0,10 0,27 ± 0,10 -2,799 0,007* Sol 0,28 ± 0,11 0,21 ± 0,07 -2,878 0,006* 70 dB Sağ 0,22 ± 0,10 0,22 ± 0,04 -0,364 0,140 Sol 0,22 ± 0,12 0,21 ± 0,03 -0,607 0,155 50 dB Sağ 0,20 ± 0,07 0,17 ± 0,07 -2,148 0,091 Sol 0,20 ± 0,09 0,16 ± 0,07 -2,081 0,140 40 dB Sağ 0,17 ± 0,14 0,12 ± 0,06 -1,952 0,035* Sol 0,15 ± 0,08 0,14 ± 0,07 -0,656 0,668 20 dB Sağ 0,11 ± 0,06 0,07 ± 0,04 -3,171 0,222 Sol 0,09 ± 0,05 0,08 ± 0,04 -1,448 0,005*
1000 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga amplitüd değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre yüksek riskli prematürelerin ve sağlıklı yenidoğanların 90 dB’de iki kulağında, 40 dB ve 20 dB’de sağ kulaklarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05*).
45
Tablo 4.13: 1000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ortalamaları
1000 Hz elde edilen V. dalga amplitüd sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en yüksek amplitüd 90 dB’de 0,58 µV, en düşük amplitüd 40 ve 20 dB’de 0,02 µV olarak ölçülmüştür.
46
Tablo 4.14: 2000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
2000 Hz Amplitüd (µV)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 0,25 ± 0,10 0,23 ± 0,07 -1,105 0,273 Sol 0,26 ± 0,11 0,23 ± 0,07 -1,185 0,241 70 dB Sağ 0,22 ± 0,07 0,21 ± 0,05 -0,609 0,545 Sol 0,21 ± 0,09 0,22 ± 0,05 0,728 0,470 50 dB Sağ 0,16 ± 0,05 0,19 ± 0,09 1,934 0,143 Sol 0,15 ± 0,05 0,19 ± 0,07 2,537 0,006* 40 dB Sağ 0,14 ± 0,06 0,16 ± 0,13 0,632 0,782 Sol 0,15 ± 0,09 0,13 ± 0,06 -0,878 0,855 20 dB Sağ 0,09 ± 0,03 0,07 ± 0,04 -2,686 0,004* Sol 0,10 ± 0,04 0,08 ± 0,04 -2,675 0,009*
2000 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga amplitüd değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre yüksek riskli prematürelerin ve sağlıklı yenidoğanların 50 dB’de sol kulaklarında ve 20 dB’de iki kulağında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05*).
47
Tablo 4.15: 2000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ortalamaları
2000 Hz elde edilen V. dalga amplitüd sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en yüksek amplitüd 50 dB’de 0,56 µV, en düşük amplitüd 50 ve 20 dB’de 0,02 µV olarak ölçülmüştür.
48
Tablo 4.16: 4000 Hz Yenidoğan ve Prematüre katılımcılar için CE-Chirp uyaran ile elde edilen V. dalga amplitüd ölçümlerinin sağ ve sol kulak için uyaran şiddetine göre değerlerinin ortalama, standart sapma, t ve p değerleri
4000 Hz Amplitüd (µV)
Yenidoğan Ort±Std.Sapma
Prematüre
Ort±Std.Sapma t değeri p değeri 90 dB Sağ 0,25 ± 0,07 0,21 ± 0,05 -2,706 0,009* Sol 0,26 ± 0,09 0,21 ± 0,06 -2,333 0,023* 70 dB Sağ 0,24 ± 0,06 0,24 ± 0,06 -5,044 0,0001** Sol 0,23 ± 0,07 0,18 ± 0,08 -3,022 0,004* 50 dB Sağ 0,17 ± 0,05 0,14 ± 0,06 -2,123 0,026* Sol 0,17 ± 0,07 0,15 ± 0,06 -1,160 0,077 40 dB Sağ 0,13 ± 0,05 0,10 ± 0,04 -2,886 0,003* Sol 0,11 ± 0,05 0,10 ± 0,04 -1,704 0,153 20 dB Sağ 0,07 ± 0,04 0,06 ± 0,03 -2,158 0,028* Sol 0,08 ± 0,04 0,05 ± 0,03 -2,417 0,018*
4000 Hz’de sağ ve sol kulaklar arasında elde edilen V. dalga amplitüd değerlerinin t-testi (Independent Samples T-Test) sonuçlarına göre yüksek riskli prematürelerin ve sağlıklı yenidoğanların 90 dB ve 70 dB’de sol kulaklarında, 50 ve 40 dB’de sağ kulaklarında ve 20 dB’de iki kulağında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05*). 70 dB sağ kulaklarında istatistiksel olarak ileri derecede anlamlı fark bulunmuştur (p<0,0001**).
49
Tablo 4.17: 4000 Hz Yenidoğan ve Prematüre Katılımcılar İçin CE-Chirp Uyaran ile Elde Edilen V. Dalga Amplitüd Ortalamaları
4000 Hz elde edilen V. dalga amplitüd sağ ve sol kulak ölçümlerine göre en yüksek amplitüd 90 dB’de 0,43 µV, en düşük amplitüd 20 dB’de 0,01 µV olarak ölçülmüştür.
50
Tablo 4.18: Yüksek Riskli Prematürelerde Sağ-Sol Kulak CE-Chirp Uyaran V. Dalga Latans Farklılığı Ölçümleri
Prematürelerde Sağ-Sol Kulak Farklılığı z değeri p değeri
Latans 500 Hz 90 dB -3,714 0,0001** Latans 500 Hz 70 dB -2,262 0,015* Latans 500 Hz 50 dB -1,080 0,837 Latans 500 Hz 40 dB -1,664 0,096 Latans 500 Hz 20 dB -3,010 0,003* Latans 1000 Hz 90 dB -1,823 0,068 Latans 1000 Hz 70 dB -2,804 0,005* Latans 1000 Hz 50 dB -1,557 0,075 Latans 1000 Hz 40 dB -2,532 0,011* Latans 1000 Hz 20 dB -2,243 0,025* Latans 2000 Hz 90 dB -4,075 0,000* Latans 2000 Hz 70 dB -2,962 0,003* Latans 2000 Hz 50 dB -2,980 0,003* Latans 2000 Hz 40 dB -3,041 0,002* Latans 2000 Hz 20 dB -1,479 0,139 Latans 4000 Hz 90 dB -3,625 0,000* Latans 4000 Hz 70 dB -2,978 0,003* Latans 4000 Hz 50 dB -1,847 0,130 Latans 4000 Hz 40 dB -3,025 0,002* Latans 4000 Hz 20 dB -2,647 0,008*
51
Wilcoxon Signed Ranks Test göre sağ kulağın sol kulağa göre farklılığı incelendiğinde elde edilen V.dalga latans ölçümleri p<0,0001** istatiksel olarak ileri derecede anlamlı ve p<0.05* için istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi (Tablo 4.18). Amplitüd ölçümlerinin (t-testi) hepsinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunamamıştır p<0.05.
52
Tablo 4.19: Sağlıklı Yenidoğanlarda Sağ-Sol Kulak CE-Chirp Uyaran V. Dalga Latans Farklılığı Ölçümleri
Yenidoğanlarda Sağ-Sol Kulak Farklılığı z değeri p değeri
Latans 500 Hz 90 dB -1,525 0,139 Latans 500 Hz 70 dB -2,369 0,018* Latans 500 Hz 50 dB -1,660 0,097 Latans 500 Hz 40 dB -1,188 0,235 Latans 500 Hz 20 dB -1,844 0,065 Latans 1000 Hz 90 dB -2,569 0,015* Latans 1000 Hz 70 dB -2,083 0,037* Latans 1000 Hz 50 dB -3,638 0,0001** Latans 1000 Hz 40 dB -2,590 0,010* Latans 1000 Hz 20 dB -2,424 0,015* Latans 2000 Hz 90 dB -2,540 0,011* Latans 2000 Hz 70 dB -2,581 0,010* Latans 2000 Hz 50 dB -1,869 0,062 Latans 2000 Hz 40 dB -1,729 0,084 Latans 2000 Hz 20 dB -1,369 0,528 Latans 4000 Hz 90 dB -2,114 0,035* Latans 4000 Hz 70 dB -4,020 0,0001** Latans 4000 Hz 50 dB -2,270 0,023* Latans 4000 Hz 40 dB -0,779 0,436 Latans 4000 Hz 20 dB -0,505 0,614
53
Wilcoxon Signed Ranks Test göre sağ kulağın sol kulağa göre farklılığı incelendiğinde elde edilen V.dalga latans ölçümleri p<0,0001** istatiksel olarak ileri derecede anlamlı ve p<0.05* için istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi (Tablo 4.19). Amplitüd ölçümlerinin (t-testi) hepsinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunamamıştır p<0.05.
54
5. TARTIŞMA
İşitsel uyarılmış potansiyeller’in kullanımı her geçen gün giderek artmakta ve yaygınlaşmaktadır. İşitsel uyarılmış potansiyeller, doğru ve objektif bir test ölçümü olmalarının yanında, hastanın subjektif cevaplarından bağımsız olmaları ve sinir sisteminin hızlı plastisitesi nedeniyle, dil bozukluğu olan çocukların değerlendirilmesinde ve terapötik süreçlerinin izlenmesinde oldukça faydalı olabilmektedir.
Klinik pratikte çoklu ya da batarya test yöntemlerinin kullanılması gereği, işitme sisteminin karmaşık yapısından ve işitme ile ilgili problemlerin bu sistemin bir ya da birkaç yerindeki patolojilerden kaynaklanabileceği gerçeğinden ortaya çıkmaktadır. Ayrıca odyolojik değerlendirmede test bataryasının kullanılması tek bir test kullanımı ile gözden kaçabilecek durumları da engelleyecektir. Klinisyen kullanacağı tanı testlerini, ayrıntılı öykü, gözlem ve fiziksel bakı ile de mutlaka tamamlamalıdır (78).
Klinikte eşik tayini için en sık kullanılan yöntem geleneksel tonal odyogramlardır. Ancak standart odyolojik testleri gerçekleştirmenin mümkün olmadığı yenidoğanlar, infantlar ve süt çocukları ile bilinç ve motor problemi olan kişilerde farklı test bataryaları kullanmak gerekmektedir. (79,80). Yine simülasyon yapan hastalar da testlere istemli olarak uyum göstermemektedir.
Bu sebeple tarihsel olarak bakıldığında kalp atım oranı, galvanik cilt rezistansı, bebeğin emme davranışında hızlanma, vücut hareketleri işitme eşiklerinin değerlendirilmesinde kullanılmıştır. Bugün bu amaçla en yaygın olarak kullanılan yöntem klinik ve otomatik ABR, kortikal cevap N1 ve ASSR diyebiliriz.
Günümüz yenidoğan tarama programlarının yaygınlaşması hem otoakustik emisyon hem de ABR’nin kullanımını gerektirmektedir (77). “American Academy of Pediatrics Joint Committe on Infant Hearing” in 2007 yılında aldığı kararda 6 aydan
55
küçük her çocuğa hem kemik yolu hem hava yolu ile frekansa spesifik ABR yapılmasını istemektedir (77). Ayrıca, ABR sırasında sadece click uyaran değil tonal uyaranın da kullanılması kararı alınmıştır.
Bu sebeple işitme fonksiyonun değerlendirilmesi ve eşik tayininde, nörolojik hastalıklarda lezyon yerinin tayininde, beyin sapı ve serebellopontin köşe lezyonlarında, koklear ve retrokoklear işitme kayıplarının ayrımında ve intraoperatif monitörizasyon da ABR tanı amacıyla kullanılmaktadır (81).
ABR testinde tanıda en sık kullanılan parametreler I, III ve V. dalga latansları ve I-III, III-V ve I-V dalgalar arası latanslarıdır, eşik tespitinde ise V. dalga varlığı yani amplitüdü büyük öneme sahiptir. I. ve III. dalgalar işitme eşiğine yakın uyaran şiddetlerinde her zaman tespit edilebilir amplitüdlere erişemezlerken, V. dalga işitme eşiğine çok yakın uyaran şiddetlerinde bile görülebilmektedir. ABR dalga latansları, dalgalar arası latanslar ve amplitüdler klinikler arası farklılıklar gösterebilmektedir. Bunun nedeni kullanılan uyaranın tipi, kayıt teknikleri, hasta yaşı ve cinsiyetinden etkilenmesidir (17). Amplitüd ile ilgili problemi gidermek için son zamanlarda CE- Chirp uyaran kullanılmaya başlanmıştır. Geleneksel click uyarana göre en az 2 kat daha büyük amplitüd elde edilmektedir (58).
İşitme sisteminin maturasyonuna bakıldığında ise postnatal dönemde miyelinizasyonun devam ettiği göstermektedir (82). Koklea kökenli I. dalga ilk 3 ayda, III. dalga 8-16 ayda, V. dalga 18-36 erişkin değerlerine ulaşır (83). I. ve V. dalga aralıkları ise yaşla azalmaktadır. Dalgaların tepe amplitüdünde de yaşla beraber yükselme olmaktadır. Verteks ve mastoid konfigürasyonu kullanılırsa en yüksek dipol I. dalgada iken, 1 yaş biterken V. dalga yükselmeye başlar. Amplitüdü en fazla etkileyen gürültüdür (84).
Kullanılan uyaran tipi eşik tayininde önemlidir. Temiz bir cevap kayıt için senkronize cevap elde etmek gerekir. Bunu sağlamak için kısa başlangıç süreli elektriksel uyaranlar gerekir. Tonal odyogramda kullandığımız uyarılar bu senkronize aktiviteyi oluşturmak için yeterli değildir. ABR’de eşik tayininde yetersiz
56
averajlama en büyük sorun kaynağıdır. Bebek uyandığında ya da hareket ettiğinde EEG amplitüdü 10 hatta 100 kat artabilir (9).
Elberling ve Wahlgreen (85) tarafından Bayesian averajlama yöntemi son zamanlarda yaygın olarak kullanım alanı bulmuştur. Esası 18. yy’da yaşayan matematikçi Thomas Bayes tarafından tanımlanan Bayes teorisine dayanır. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın altın kural en rahat, en sakin ve en sessiz pozisyonu sağlamaktır.
Çalışmamızda, CE-Chirp ile düzeltilmiş yaşı 0-6 ay arası yüksek riskli prematüreler ve sağlıklı yenidoğanların ABR kayıtları alınmıştır. Kayıtlarda V. dalga latans ve amplitüdleri değerlendirilmiştir.
Yapılan çalışmalarda kulaklık seçiminin amplitüd ve latanslar üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. ABR kayıtları supra aural ve insert kulaklıklarla yapılabilmektedir. Click uyaran ile yapılan çalışmalarda supra aural kulaklıkların latans üzerindeki etkisi bilinmektedir.
Elberling ve ark. (86) çalışmasında insert kulaklıkları karşılaştırılmıştır. Click ve chirp uyaran kullanılarak yapılan çalışmada, click uyaran için ER-2 kulaklığı kullanımı ER-3A kulaklığına göre biraz daha büyük amplitüdlü dalgalar elde edilmesini sağlamış, chirp uyaran için ise sonuçlar daha farklı bulunmuştur. Chirp uyaranda ER-2 kulaklığı kullanımı ER-3A ya göre çok daha etkili olmuş, 60dB’in altındaki şiddet seviyelerinde ER-2 kulaklık ile ER-3A’ya göre önemli derecede büyük amplitüdlü dalgalar elde edilmiştir. Bu sonuç muhtemelen iki kulaklığın frekans-amplitüd yanıtları arasındaki büyük bir farktan kaynaklandığını göstermiştir. Yapılan çalışmalarda ER-2 kulaklığının 10.000 Hz seviyesine kadar ki amplitüd cevaplarının düz olduğu, ER-3A nın ise bant geçirgen filtreden kaynaklı olarak 4000 Hz yukarısında yanıtlarda azalma tespit edilmiştir. İki kulaklık arasındaki maksimum farkın ise yaklaşık 35 dB kadar 8000 Hz seviyesinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Yazarlar akustik özellikler nedeniyle ER-2 kulaklığın 60 dB altındaki uyaran seviyelerinde normal işiten yetişkinlerde chirp uyaranda ER-3A kulaklığa tercih
57
edilmesinin daha iyi bir seçim olacağını söylemektedir (86). Kliniğimizde ER-3A (Etymotic Research) kulaklıklar mevcuttur ve çalışmamızda tüm şiddet seviyesindeki uyaranlar için ER-3A kulaklıklar kullanmıştır.
Literatürde CE-Chirp ile yapılan çalışmalarda üst sınır olarak 80 dB HL ya da daha düşük seviyedeki uyaranlar tercih edilmiştir. Pratikte kliniklerde işitsel durumları değerlendirmek için genelde 90-100 dB şiddet seviyelerinden testte başlanmaktadır. Çalışmamızda ise 90, 70, 50, 40 ve 20 dB HL seviyesinde testler yapılmıştır.
Stutart ve Coob (87) yenidoğanlarda yaptıkları çalışmada CE-Chirp uyaran 464 tekrar oranı ile klik uyaranın 1856 tekrar oranına oranla belirgin şekilde test süresini azaltmaktadır. Aynı yazarların başka bir çalışmasında hem hava yolu hem de kemik yolu ile CE-Chirp uyaran kullanıldığında test ve re-testlerin güvenilirliği ortaya konmuştur (88).
Ferm ve ark. (89) çalışmasında dar band (NB) ve CE-Chirp cevapları tone-pip uyarana nazaran %64 daha geniş ve click uyarana yakın sonuçlar elde edilmiştir.
Uyaran oranını artırdığımızda ise gürlük algısı artar eşik sensivitesi azalır, ancak eşik değiştirmez (90). Klinik kullanımda tercih edilen oran erişkinde saniyede 39.1/sn, infantlarda ise 11.1/sn olarak önerilmektedir.
Uyaran frekansı olarak click uyaranda genellikle 1000-4000 Hz arası kullanılmakla beraber, eşik tayininde tercih edilen 2000 Hz’dir (87). 2000 Hz kullanıldığında 70 dB şiddetinde uyaran kullanılır. 2000 Hz’den sonra bakılması istenen 500 Hz’dir. 1000 ve 2000 Hz’in birbirine çok yakın olduğu kabul edilir.
Rowe (91) düşük tekrar oranında bulgu vermeyen retrokoklear patolojilerin yüksek tekrar oranında belirginleştiğini belirtmektedir. Özellikle 20 tekrar oranından daha yüksek sıklıklarda amplitüdlerin azaldığı bildirilmiştir.
58
Parlak (10) çalışmasında eşik değerlendirme testinde saniyede 33.1/sn tekrar oranı tercih etmiştir.
Çalışmamızda, uyaran oranını düzeltilmiş yaşı 0-6 ay arası yüksek riskli prematüreler ve sağlıklı yenidoğanların hepsi için 11.1/sn alarak kullanıldı.
Külekçi ve ark. (92) yaptıkları çalışmada 500 Hz’de havayolu tone-brust uyaran ve click uyaran ile ABR kayıtları almışlar, özellikle V. dalga maturasyonunun 2 ve 4 yaş arası kazanıldığını, hava yolu ile tonal uyarı verildiğinde latansın yaşla azaldığını göstermişlerdir.
Literatürde cinsiyetin ABR ölçümleri üzerine etkileri olduğu bilinmektedir.