3.3.1. GörüĢme
Araştırmanın temel veri toplama aracı görüşmedir. Görüşme, katılımcıların görüşlerini, duygu ve düşüncelerini ortaya çıkarmada güçlü olması ve konuşmayı temel alması nedeniyle nitel araştırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama aracıdır. Ayrıca test ve anketlerdeki sınırlılık ve yapaylık yoktur (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Görüşme formlarının hazırlanmasında ilgili alanyazın taramaları, araştırmanın problemi ve alt problemleri dikkate alınmıştır. Araştırmada bilim ve sanat merkezlerindeki Türkçe eğitiminin öğretmen görüşleri ve uygulamaları doğrultusunda incelenmesi amacıyla geliştirilen yarı yapılandırılmış öğretmen görüşme formu (Ek 3), öğrenci görüşleri için yarı yapılandırılmış öğrenci görüşme formu (Ek 4) ve veli görüşleri için yarı yapılandırılmış veli görüşme formu (Ek 5) kullanılmıştır.
Öğretmen görüşme formunun oluşturulması aşamasında bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan üç Türkçe öğretmeni ile pilot uygulama için görüşmeler yapılmış, sorular ve
48
prosedürler gözden geçirilmiştir. Öğrenci ve veli görüşme formunun oluşturulması aşamasında da aynı şekilde üç öğrenci ve üç veli ile pilot uygulama yapılmıştır. Pilot görüşmelerden sonra geribildirimler doğrultusunda görüşme formlarında düzenlemeler yapılmıştır. Hazırlanan görüşme formlarının kapsam geçerliliğini sağlamak amacıyla dört alan uzmanının görüşleri alınarak formlar uygulamaya hazır duruma getirilmiştir.
3.3.2. Gözlem
Araştırmada bilim ve sanat merkezlerinde Türkçe dersine giren öğretmenlerin öğretim sürecindeki uygulamalarını belirlemek için ders gözlemleri yapılmıştır. Yarı yapılandırılmış gözlem formu hazırlanmadan önce ilgili alanyazın (Clark, 2012; Emir, 2017; Sak, 2017; Şahin, 2015a; Tomlinson, 2014; Tortop, 2015) incelenmiş ve gözlem formunda olabilecek kodlar oluşturulmuştur. Kodlar, gözlem yapılırken öncelikle dikkat edilmesi gereken boyutları belirlemek içindir. Kodlarla ilgili açıklamalar aşağıda verilmiştir: Etkinlik içeriği
Disiplinler arasılık: Etkinlik içeriği disiplinler arası bağlantılar içermelidir. İçerik temel kavramlar etrafında yapılandırılmalıdır.
Karmaşıklık: İçerik olabildiğince soyut kavramlar, teoriler ve disiplinler arası bağlantılar ve üst düzey düşünme becerileri içermelidir.
Soyutluk: Sadece olguların öğretilmesi değil bilgilerden genellemelere ve kuramlara ulaşılması sağlanmalıdır.
İleri içerik: Normal müfredatın dışına çıkılmalı, farklı ve üst düzey konulara yer verilmelidir. Öğrenme-öğretme süreci
Farklı yöntem ve teknikler: Öğrencilerin ilgi ve öğrenme stillerine göre farklı yöntem ve tekniklere yer verilmelidir.
Üst düzey düşünme: Öğrencilerin analiz, sentez ve değerlendirme gibi üst düzey bilişsel becerileri kullanması teşvik edilmelidir. Eleştirel düşünme ve yaratıcı düşünmeyi gerektiren sorular sorulmalıdır.
Açık uçluluk: Birden fazla doğru cevabı olan problemlere yer verilmelidir. Öğrenciler çoğul düşünmeye sevk edilmelidir.
Öğretimin hızı: Düz anlatımın azaltılmalı, tekrarlardan kaçılmalı, daha fazla düşünmeye ve tartışmaya yer verilmelidir.
49 Öğrenme ortamı
Öğrenci merkezli: Öğrenme ortamı öğrenci merkezli olmalıdır. Konuşmaların çoğunu öğrenciler yapmalıdır.
Açıklık: Öğrenme ortamında farklı fikirler, davranışlar hoş karşılamalıdır.
Yapıcı eleştiriler: Öğrenme ortamında yargılama değil yapıcı değerlendirmeler yapılmalıdır. Ürün
Çeşitlilik: Öğrencilerin öğrendiklerini farklı ürünlerle gösterebilmelidir.
Sentez ürün: Ürünler basit, özet niteliğinde ya da taklit değil makale, geliştirme, birleştirme, farklılaştırma gibi özelliklere sahip sentez ürün şeklinde olmalıdır.
Çoklu değerlendirme: Ürünler çeşitli ölçme araçları ve değerlendirme yöntemleri ile değerlendirmelidir. Profesonel ürünlerde aranan nitelikler ölçüt olarak kullanılmalıdır.
Gözlem yapılırken yeni kodlar eklenebilir ya da çıkarmalar yapılabilir. Belirlenen kodların sınıf içinde tespiti “Evet”, “Hayır” ve “Kısmen” şeklinde tespit edilerek açıklamalarda bulunulmuştur. Gözlem formunun oluşturulması aşamasında pilot uygulama için bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan iki Türkçe öğretmeni ayrı ayrı ikişer ders saati gözlemlenmiştir. Hazırlanan gözlem formunun kapsam geçerliliğini sağlamak amacıyla üç alan uzmanının görüşleri alınarak form (Ek 6) uygulamaya hazır duruma getirilmiştir.
3.3.3. Dokumanlar
Bu araştırmada MEB BİLSEM Türkçe dersi etkinlik kitabı, öğretmenlerin kendi hazırladıkları etkinlikler, etkinlik planları, yıllık planlar, araştırmacının alan notları, öğrenci ürünlerinin fotoğrafları, sınıf fotoğrafları, özel eğitimle ilgili yönetmelik ve yönergeler incelenerek görüşme ve gözlemden elde edilen verilerle ilişkilendirilmiştir. Araştırmada veri kaynağı olarak kullanılan dokümanlardan biri de yansıtıcı öğrenci günlükleridir (Ek 9). Gözlem yapılan derslerde iki farklı öğrenci grubundan her etkinlik sonrasında o etkinlikle ilgili günlük yazmaları istenmiştir. Günlük kapsamında öğrencilere, gerçekleştirilen etkinliğin niteliği, öğretmen performansı, bireysel ve grup performansları, kişisel duygu ve düşünceleri gibi tüm unsurlara yer verebilecekleri belirtilmiştir.
50
3.3.4. Verilerin toplanması
Verilerin toplanması için gerekli izin başvurusu yapılmış, Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünden izin alındıktan sonra araştırmacı, belirlenen bilim ve sanat merkezlerine gitmiş; önceden belirlenen saatlere göre öğretmen, öğrenci ve velilerle görüşmeler yapmıştır. Görüşmelerde ses kaydı için öğretmen, öğrenci ve velilerden onay alınmıştır. Bazı katılımcılar ses kaydına izin vermemiştir, bu durumda araştırmacı katılımcının ifadelerini not almıştır. Öğretmenlerle yapılan görüşmeler yaklaşık 30-50 dakika arasında sürmüş, genel olarak tarafsız davranılmaya çalışılmıştır. Öğrenci ve velilerle yapılan görüşmeler ise 5-20 dakika arasında sürmüştür. Yedi öğrenci ve sekiz veli ile yüz yüze görüşme yapılamadığı için telefon ve e posta yoluyla görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler 2017-2018 eğitim öğretim yılı içinde tamamlanmıştır. Araştırmacının da bilim ve sanat merkezinde görev yapan bir öğretmen olmasından dolayı görüşme yapılan öğretmenlerin, öğrencilerin ve velilerin cevaplarında daha samimi ve rahat oldukları gözlemlenmiştir.
Bilim ve sanat merkezlerinde Türkçe dersleri her bir grup için haftada iki ders saati işlenmektedir. Ayrıca destek ve BYF gruplarında bir öğretim yılı içinde Türkçe dersleri bir dönem sürmektedir. Ders gözlemleri 2017-2018 eğitim öğretim yılı ikinci döneminde BYF 1 gruplarında yapılmıştır. Ders gözlemleri için belirlenen iki öğretmen toplamda on etkinlik / yirmi ders saati gözlenmiştir. Öğretmenlerin aynı BİLSEM‟de görev yapması ve derslerinin farklı saatlerde olması, ders gözlemlerinin eş zamanlı olarak yapılmasını sağlamıştır. Dersler blok olarak yapıldığından her bir etkinlik 80 dakika boyunca gözlenmiştir. Gözlemlerde yarı yapılandırılmış gözlem formu (Ek 4) kullanılmıştır. Araştırmacı burada dışarıdan gözlemci rolündedir. Etkinliklerde öğretmen ve öğrencilerle doğrudan etkileşime girmeden veri kaydı gerçekleştirilmiştir. Ders gözlemleri 2017-2018 eğitim öğretim yılı 2. döneminde tamamlanmıştır. Önceden yapılacak görüşmelerin katılımcıların davranışlarını etkileyebileceği düşünülerek ders gözlemi yapılan öğretmenlerle görüşmeler gözlemler bitince yapılmıştır.
Dokumanların toplanması da 2017-2018 eğitim öğretim yılı içinde tamamlanmıştır.