Veri Toplama Araçları

Araştırmanın ikinci bölümünde altı adet form kullanılmıştır.

3.6.1. Sosyo-Demografik Özellikler Bilgi Formu: Araştırıcılar tarafından oluşturulan form, kadınların yaş, eğitim, medeni durum, sosyal güvenlik durumuna yönelik dört sorudan oluşmaktadır (Bkz. EK 1).

3.6.2. Sağlık İnanç Modeli Ölçeği: Meme kanseri taramalarında Sağlık İnanç Modeli Ölçeği, Victoria Champion tarafından 1984 yılında geliştirilmiş 1993, 1997 ve 1999 yıllarında revize edilmiştir (Gözüm, Karayurt ve Aydın, 2004). Sağlık İnanç Modeli’nin meme kanserine yönelik uyarlanmış kuramsal çerçevesine göre duyarlılık/ yatkınlık algısı; meme kanserine yakalanmada bireysel riskin algılanması, ciddiyet algısı; meme kanserine yönelik bireysel tehdidin, hastalığın öneminin algılanması, yarar algısı; mamografi, meme ultrasonografisi, KKMM ve KMM’nin olumlu sonuçlarının yararlarının algılanması, engel algısı; bireyin meme kanserinin erken tanısına yönelik davranışları gerçekleştirmemesinde etkili olan faktörlerin algılanması, öz etkililik algısı; bireyin meme kanseri erken tanısına ilişkin davranışları başarı ile yapabilmeye olan bireysel inancı, sağlık motivasyonu algısı; bireyin genel olarak sağlıklı olmak için gerekli olan inanç ve davranışlarıdır. Tehdit algısı; meme kanserinin toplumdaki yaygınlığının algılanmasını ifade eder. Ölçeğin 1984, 1993, 1997 ve 1999 yıllarında yapılan revizyonlarının alt boyutları güvenirlik katsayıları sırasıyla 0.60-0.78, 0.80-0.93, 0.65-0.90 ve 0.75-0.88 arasında değişmektedir.

Champion’un Meme Kanseri Taramalarına İlişkin Sağlık İnanç Modeli Ölçeği üç çalışma ile Türkçe’ye uyarlanmıştır. Bu araştırmada Gözüm ve Aydın tarafından (2004) uyarlanan Meme Kanseri Taramalarında Sağlık İnanç Modeli Ölçeği’nin Türkçe formu kullanılmıştır. Ölçeğe ait alt boyutlar, madde sayısı ve Cronbach Alpha değerleri Tablo 6’da verilmiştir. Ölçek toplam 52 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin genel toplam puanı yoktur. Her bir boyutun kendi toplam puanı kullanılmaktadır. Ölçek 1’den 5’e kadar puanlanan likert tipi bir araçtır. Ölçeğin puanlaması “kesinlikle katılmıyorum” 1 puandan, “kesinlikle katılıyorum” 5 puana doğru sıralanmaktadır. Alt boyutlardan elde edilen puanların yükselmesi o alt boyuta ait algının yüksek olduğunu ifade etmektedir (Bkz. EK 2).

Tablo 6. Meme Kanseri Taramalarında Sağlık İnanç Modeli Ölçeği’nin Geçerlik- Güvenirlik Çalışması Madde Sayısı ve Cronbach Alpha Değerleri (Gözüm ve Aydın, 2003).

Gözüm & Aydın 2003

Alt Boyutlar Madde Sayısı Cronbach

Alfa Duyarlılık 3 0.69 Ciddiyet 6 0.75 Sağlık Motivasyonu 5 0.83 KMMM yarar algısı 4 0.83 KKMM engel algısı 8 0.73 KKMM özetkililik algısı 10 0.82

Mamografi yarar algısı 5 0.80

Mamografi engel algısı 11 0.81

3.6.3. Servikal Kanserin Erken Tanısına Yönelik Tutum Ölçeği: Özmen ve Özsoy tarafından geliştirilen ölçekteki maddeler Sağlık İnanç Modeli’nin dört alt boyutunu araştırmak amacıyla yapılandırılmıştır (Bkz. EK 3). Ölçekte algılanan duyarlılık alt boyutu için 9 madde, algılanan ciddiyet alt boyutu için sekiz madde, algılanan engel alt boyutu için yedi madde, algılanan yarar alt boyutu için altı madde bulunmaktadır. Duyarlılık alt boyutu; 8, 9, 12, 14, 15, 19, 21, 24, 28. maddeler, ciddiyet alt boyutu; 1, 2, 5, 7, 10, 18, 26, 29. maddeler, engel alt boyutu; 11, 13, 17, 20, 23, 25, 30. maddeler ve yarar alt boyutu; 3, 4, 6, 16, 22, 27. maddelerden oluşmaktadır. Ölçeğin tümü ve alt boyutları için Cronbach Alpha katsayısı 0.89-0.70 arasındadır. Likert tipi ölçekleme kullanılan ölçekte yer alan maddeler (1) Kesinlikle katılmıyorum, (2) Katılmıyorum, (3) Kararsızım, (4) Kısmen katılıyorum, (5) Tamamen katılıyorum şeklindeki ifadeler ile değerlendirilmektedir. Ölçekteki 30 maddenin 22 tanesi olumlu, sekiz tanesi (3, 6, 8, 15, 17, 24, 25 ve 27 numaralı sorular) olumsuz ifadedir. Olumsuz ifadelerin puanlaması tersten yapılmaktadır. Ölçekten alınacak en yüksek puan 150, en düşük puan ise 30’dur. Ölçeğin uygulanma süresi ortalama 15 dakikadır (Özmen ve Özsoy, 2009).

3.6.4. Öz-Etkililik Ölçeği: Öz-Etkililik Ölçeği Lechner ve arkadaşları tarafından 1997 yılında geliştirilmiştir. Ölçek kadınların meme ve serviks kanseri erken tanısına yönelik öz-etkililik algılarını ölçmektedir. Yedi maddeden oluşan ve yedili likert tipinde olan ölçekte katılımcılara ölçek maddelerinde belirtilen koşullarda taramaya katılmak isteyip istemeyecekleri ile ilgili farklı durumlar verilmiştir. Taramaya katılmayı düşünür müsünüz sorusuna yanıtlara -3 (kesinlikle hayır) ve +3 (kesinlikle evet) arasında puanlar verilmektedir. Yanıtlar -21’den +21’e doğru giden toplam bir skor aralığından oluşmaktadır. Yüksek puan, spesifik bir davranışın geliştiği yönünde daha yüksek bir öz etkililik algısının olduğunun göstergesidir. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0.90’dır (Lechner, De Vries, ve Offermans, 1997). Türkiye’de güvenirlik geçerlilik çalışması Beşer, Bahar, Aydoğdu, Kıssal ve Ersin (2012) tarafından yapılmış olup Cronbach Alpha katsayısı 0.84 olarak saptanmıştır (Bkz. EK 4).

3.6.5. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II-Sağlık Sorumluluğu Alt Boyutu:

Ölçek, Walker ve arkadaşları (1987) tarafından geliştirilmiş, 1996 yılında tekrar revize edilmiştir. Ölçek bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak sağlığı geliştiren davranışları ölçmektedir. Toplam 52 maddeden oluşan ölçeğin manevi gelişim, sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, kişilerarası ilişkiler ve stres yönetimi olmak üzere toplam 6 alt boyutu bulunmaktadır. Ölçeğin tüm maddeleri olumludur ve 4’lü likert tipindedir (Hiçbir zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olarak (4). Ölçeğin tamamı için en düşük puan 52, en yüksek puan 208 olup, Cronbach Alpha katsayısı 0.94’tür. Ölçeğin alt faktörlerinin Alpha değeri 0.79-0.87 arasında değişmektedir. Bu çalışmada Bahar, Beşer, Gördes, Kıssal ve Ersin (2008) tarafından uyarlanan “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II” Türkçe formunun “Sağlık Sorumluluğu” alt boyutu kullanılmıştır. Ölçeğin Cronbach Alpha katsayısı .92 olup Sağlık Sorumluluğu alt boyutu Cronbach Alfa katsayısı 0.77’dir. Sağlık sorumluluğu alt boyutunda en düşük puan 9, en yüksek puan 36’dır. Puan düştükçe sağlık sorumluluğu düşmekte, puan yükseldikçe sağlık sorumluluğu yükselmektedir (Bkz. EK 5).

3.6.6. Önceki Davranışlarla İlişkili Bilgi Formu:

Araştırıcılar tarafından Nola Pender’dan danışmanlık alınarak oluşturulan form, kadınların meme ve serviks kanserine yönelik önceki erken tanı davranışlarıyla ilişkili dört sorudan