Ülkelerin sahip olduğu kurumlar tanımlanırken literatürde genel olarak politik risk, ekonomik özgürlük, politik istikrarsızlık, sosyal sermaye, yasal yapı ve mülkiyet haklarının güvencesini gösteren endeksler kullanılmaktadır. Bunun nedeni bu endekslerin ülkelerin ekonomik, politik, sosyolojik ve kültürel yapısını gösteren değişkenlerden faydalanılarak elde edilmiş olmasıdır. Bu çalışmada, kurum göstergesi olarak alınan veriler International Country Risk Guide27 (ICRG), veri tabanından elde edilmiştir. Bu endeksin tercih edilme sebepleri, son yıllarda yapılan ampirik çalışmalarda bu endekslerin kullanılmış olması ve elde edilmesinde geniş değişkenler kümesinden yararlanılmış olmasıdır. Bu endekslerin nasıl oluştuğu ve hangi alt bileşenleri içerdiği ampirik çalışmaların güvenilirliği açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle endeksleri oluşturan alt bileşenler tablo şeklinde gösterilmiştir.
27
ICRG politik, finansal ve ekonomik olmak üzere üç alt bölümde 22 değişkeni içermektedir. Her alt bölüm için ayrı bir endeks oluşturulmuştur. Politik risk 100 puandan oluşmaktadır. Finansal Risk 50 puandan oluşmakta ve ekonomik risk 50 puandan oluşmaktadır. 80-100 puan aralığı çok düşük riski gösterirken 0-49,9 puan aralığı çok yüksek riski göstermektedir. Politik risk, siyasal ve sosyal özellikleri kapsayan 12 bileşeni içermektedir. Her bileşen için risk puanlarının maksimum değerleri en düşük riski göstermektedir. En düşük değerler ise en yüksek potansiyel riski göstermektedir (Howell, 2011).
Tablo 3.1 ICRG Politik Risk Endeksi Alt Bileşenleri Alt Bileşen Değer Aralığı Açıklama
Hükümet İstikrarı (0-12 puan) Hükümetin görevde kalma süresini ve açıkladığı programı devam ettirme yeteneğinin bir ölçüsüdür. Halk desteği, yasama gücü ve hükümet birliği olmak üzere 3 alt bileşenden oluşmaktadır.
Sosyoekonomik Koşullar (0-12 puan) Hükümetin ekonomik politikalarından kamunun memnuniyet düzeyini ölçmektedir. İşsizlik, tüketici güveni ve yoksulluk gibi 3 alt bileşene sahiptir. Hükümet faaliyetini kısıtlayabilen ya da toplumsal huzursuzluğu besleyen sosyoekonomik baskıların bir değerlendirmesidir.
Yatırım Profili (0-12 puan) Hükümetin yatırım için göstermiş olduğu tutumun bir ölçüsüdür. Yatırım yapma riskini etkileyen faktörlerin bir değerlendirmesidir.
De mokratik Hesap Ve re bilirlik
(0-8 puan) Devletin insanlara ne kadar sorumlu davranıp davranmadığının ve seçimlerin adil ve özgür bir biçimde yapılıp yapılmadığının bir ölçüsüdür.
Dini Baskılar (0-6 puan) T ek bir dini grup tarafından yönetilen toplumsal baskıdan ya da yönetim baskısından oluşmaktadır. Politik ve sosyal süreçte diğer dinlerin dışlanması ve inanç özgürlüğünün ve dini çeşitliliğin baskı altında olması gibi riskler toplumda sivil çatışmaya neden olmaktadır.
Bürokrasi Kalitesi (0-4 puan) Bürokrasinin kurumsal gücü ve kalitesi, hükümetler değiştiğinde politika değişikliğini azaltıcı ve şokların etkisini yok edici bir özelliğe sahiptir. Düşük riskli ülkelerde bürokrasi, politik istikrarsızlık durumunda kendi kendine idare etme gücüne sahiptir. Yönetim hizmetlerinde kesintiler ya da politikada keskin değişiklikler olmaksızın yönetme becerisi ve gücüne sahip bürokrasilerinin olduğu ülkeler yüksek puanlara sahiptir.
Politikalarda Askeriyenin Etkisi
(0-6 puan) Politikalarda askeri bağlılığın ölçüsüdür. Askerler seçimle gelmediğinden bağlılık demokratik hesap verilebilirliği azaltmaktadır. Askeri bağlılık bir iç tehdit ya da dış tehdit nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Askeriye tamamen yönetimi ele geçirdiğinde yönetimde etkinlik azalmaktadır. Bu nedenle yolsuzluklar ortaya çıkmaktadır. Bütçe harcamalarının tahsis edilmesinde savunma bütçesinin artmasına neden olabilir. Böyle bir yönetim dışarıdan gelecek yatırımlar için endişe verici olmaktadır.
Yasal-Düzen (0-4 puan) Yasal alt bileşeni yasal sistemin tarafsızlığını ve gücünü değerlendirirken düzen alt bileşeni yasanın denetiminin ve yasanın halk tarafından
benimsenmesinin bir göstergesidir. Düşük notlar suç oranının yüksek olduğunu ve hukukun rutin biçimde yok sayıldığını göstermektedir.
Etnik Gerginlikler (0-6 puan) Din, dil ve ırk olarak hissedilen gerginlik derecesinin bir ölçüsüdür. Düşük oranlar gerginliğin yüksek olduğunu göstermektedir.
Yolsuzluk (0-6 puan) Politik sistem içinde yolsuzluğun ölçüsüdür. Ekonomik ve finansal çevreyi bozucu bir etkiye sahiptir. Yönetimin ve işletmelerin verimliliğini
azaltmaktadır. Politik süreç içinde istikrarsızlıkların kendiliğinden var olması gibi sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.
İç Çatışma (0-12 puan) Ülkede politik şiddetin ve baskının bir ölçüsüdür. Politik şiddetin yönetimde potansiyel ya da gerçek etkisidir. Sivil savaş, toplumsal kargaşa ve terörizm gibi alt bileşenlere sahiptir.
Dış Çatışma (0-12 puan) T icaret kısıtlamaları, jeopolitik çatışmalar, ambargo, dışarıdan desteklenen ayaklanmalar ve savaş riskinin bir ölçüsüdür. Savaş, sınır boyunca çatışma ve ülke dışındaki baskılar gibi alt bileşenlerden oluşmaktadır.
Kaynak: Williams ve Siddique, 2008, s.138; Howell, 2011, s.2 -7.
ICRG politik risk endeksi, son yıllarda kurum ile ekonomik performans ilişkisini inceleyen çalışmalarda ve daha birçok makro ekonomik çalışmada yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. ICRG politik risk endeksinin farklı alt bileşenleri, ampirik literatürde ağırlıklı
olarak yer bulan Knack ve Keefer (1995,1997a), Barro (1996), Hall ve Jones (1999), Acemoğlu vd. (2001), Rodrik vd. (2002), Assane ve Grammy (2003), Law ve Bany Ariffin (2008) çalışmalarında kurum göstergesi olarak kullanılmıştır. Alfaro vd. (2008), kurumları ülkeler arasında sermaye akımının ve yatırımların en önemli belirleyicisi olarak buldukları çalışmalarında ICRG politik risk endeksinin 10 alt bileşeni toplanarak bir kurum göstergesi oluşturulmuştur. Bu çerçevede, politik risk endeksinin 12 alt bileşeni incelenmiş ve alt bileşenlerin tümünün ülkelerin kurumsal yapısında önemli bir gösterge özelliği taşıdığı düşünülerek, bütün alt bileşenler, kurum değişkeni olarak modellere dahil edilmiştir.
Kurum değişkeni dışında belirlenen diğer açıklayıcı değişkenler olarak beşeri sermaye, makro ekonomik politika değişkeni olarak kamu harcamaları, dışa açıklık, yatırım harcamaları ve finansal gelişme ampirik literatürde yer alan temel çalışmalar göz önünde bulundurularak seçilmiştir. Bahsedilen değişkenlerin kullanıldığı bazı çalışmalar şu şekilde örneklendirilebilir. Beşeri sermaye; Barro (1991, 1996), Knack ve Keefer (1995, 1997a), Rodrik (1997), Assane ve Grammy (2003), Redek ve Susjan (2005), Dincer (2007), Aixalo ve Fabro (2008) çalışmalarında kullanılırken, kamu harcamaları; Kormendi ve Meguire (1985), Barro (1991, 1996), Knack ve Keefer (1995), Khalil vd. (2007) çalışmalarında kullanılırken, dışa açıklık değişkenine Easterly ve Levine (2002), Rodrik vd. (2002), Jankauskas ve Seputiene (2009) çalışmaları örnek verilebilirken, yatırım değişkenine Barro (1991, 1996), Aixala ve Fabro (2008) çalışmaları örnek verilebilir.