VERİLERİN ANALİZİ

Verilerin analizinde açık uçlu sorularda içerik analizi, metafor üretilmesi istenen soruda metaforların analizi kullanılmıştır.

 İçerik analizi: Açık uçlu sorularda elde edilen verilerin analizi ve çözümlenmesinde, nitel veri analizi yaklaşımlarından içerik analizi benimsenmiştir. Diğer bir nitel veri analizi yaklaşımı olan betimsel analizde özetlenmiş olan veriler; içerik analizinde derinlemesine incelenir, betimsel analizde farkına varılamayan kavramlar ve kategoriler içerik analizi ile ortaya çıkarılır. Böylece ortaya çıkan kavramlar ve kategoriler, okuyucuya anlaşılabilir bir formatı sunar. Nitel verilere ait analizler içerik analizi yaklaşımı ile dört aşamada gerçekleşir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 242). Yıldırım ve Şimşek’ in (2016) belirtmiş oldukları içerik analizi aşamaları şöyledir; (1) verilerin kodlanması, (2) temaların (kategori) bulunması, (3)

kodların ve temaların düzenlenmesi, (4) bulguların tanımlanması ve yorumlanması. Aşamalar doğrultusunda yapılan çalışmalar aşağıda belirtilmiştir:

1. Verilerin Kodlanması Aşaması: Strauss ve Corbin’ e göre (1990) verilerin kodlanması üç farklı şekilde yapılabilir: önceden tanımlanmış kavramlara göre kodlama, verilerden elde edilen kavramlara göre kodlama, genel çerçeve içinde kodlama (akt. Yıldırım ve Şimşek, 2016: 244). Bu aşamada araştırmacı ve bir uzman tarafından, verilerden elde edilen kavramlara göre kodlama yoluna gidilmiştir. Araştırma amacına hizmet etmeyen veriler kodlama dışında tutulmuştur.

2. Temaların Bulunması: Bu aşamada, elde edilen kodlar benzerlik ve farklılıkları dikkate alınarak temalar altında toplanmıştır.

3. Kodların ve Temaların Düzenlenmesi: Veri setinin okuyucuya açık bir dille, okuyucunun anlayacağı bir şekilde sunulması, olabildiğince açıklayıcı ve tanımlayıcı olması önemlidir (Yılmaz ve Şimşek, 2016: 251). Bu açıdan kodlar ve temalar açık bir dille, katılımcıların da orijinal cümlelerine yer verilerek okuyucuya sunulmuştur.

4. Bulguların Tanımlanması ve Yorumlanması: Araştırma bulgularının tanımlanması ve yorumlanması aşamasında kodlar ve temalara yönelik çıkarımlarda bulunulmuştur, elde edilen sonuçlara yönelik gerekli açıklamalar yapılmıştır.

 Appleton’ a göre (1995) son 20 yılda tercih edilirliği gittikçe artan nitel araştırmaya birçok araştırmacı şüphe ile bakmakta, araştırmanın geçerliği ve güvenirliğine ilişkin eleştirilerde bulunmakta, hatta nitel araştırma yaklaşımlarını tercih etmeyi reddetmektedir. Appleton (1995) bu açıdan yapılan eleştirileri cevaplayabilmek adına araştırmacıların, yaptıkları araştırmanın geçerlik ve güvenirliğini sağlamak üzere aldıkları tedbirleri net bir şekilde belirtmelerinin gerekliliği üzerine durmuştur. Bu çalışmada geçerliği sağlamak üzere katılımcıların sorulara verdiği yanıtlar doğrudan alıntılar şeklinde verilmiştir ve buradan hareketle sonuçlar açıklanmıştır.

 Çalışmanın güvenirliğini sağlamak üzere 339 kişinin verisinin yaklaşık % 10 u olan 33 kişinin verisi araştırmacı dışında bir uzman tarafından değerlendirilmiştir. Her bir kağıt ve her bir soru için görüş birliği ve görüş ayrılıkları tespit edilip ortalamaları alınmıştır. Miles ve Huberman’ ın (1994)

önerdiği [Görüş birliği / (Görüş birliği + Görüş ayrılığı)] x 100 formülü ile uzlaşma yüzdesi % 70.22 olarak bulunmuştur. % 70 in üzerinde çıkan uzlaşma yüzdeleri araştırmanın güvenilir olduğunu işaret etmektedir (Miles ve Huberman, 1994).

 Metaforların analizi: Formda yer alan metaforların analizinde ise Eraslan-Çapan’ ın (2010) metafor analizi ve yorumlanmasında izlediği aşamalar uygulanmıştır. Bu aşamalar ve aşamalarda yapılan uygulamalar aşağıda belirtilmiştir:

Adlandırma aşaması: Bu aşamada sıklık frekansının yer aldığı geçici metafor listesi oluşturulur ve analiz kapsamı dışında tutulacak olan veri kağıtları tespit edilir. Çalışmamızda bu aşamada, öğretmenlerin oluşturdukları metaforlar geçici bir listeye yazıldı. Metaforların belirtilme sıklığına bu listede yer verildi. Herhangi bir metafora yer vermeyen veri kağıtları analiz kapsamı dışında tutuldu.

Tasnif etme aşaması: Bu aşama içerik analizi tekniklerinin uygulandığı aşamadır. Çalışmamızda bu aşamada, içerik analizi tekniklerinden (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 243) faydalanılarak herbir metafor ayrıştırılıp birbirleri ile benzer ve ortak özellikleri açısından analiz edildi. Öğretmenlerin tümünün geçerli bir metafor üretemedikleri görüldü. Bazılarının benzetmeye başvurmayıp tanımlama yaptıkları, bazılarının mantıksız benzetmeler ile metafor ürettikleri, bazılarının ise metafor üretmelerine rağmen gerekçe sunmadıkları gözlendi. Bu veriler analiz kapsamı dışında tutuldu.

Yeniden organize etme ve derleme aşaması: Bu aşamada; metafor sayılarının, sıklık frekanslarının ve yüzdelerinin, geçerli metaforların yer aldığı tablo oluşturulur. Tasnif etme aşamasında belirtilen sebeplerden dolayı 120 kağıdın ayıklanmasından sonra 219 adet kağıt üzerinden 104 geçerli metaforun üretildiği görülmüştür. Geçerli metafordan oluşan metafor listesi; metafor sayısı, sıklık frekansı ve yüzdelerini gösterir şekilde hazırlanmıştır.

Kategori geliştirme aşaması: Bu aşamada metaforlar ifade ettikleri anlam bakımından kategorileştirilir. Öğretmenlerin oluşturdukları metafor ifadeleri, gerekçelerinin kattığı anlam bakımından birbirlerine benzeyen 7 grupta toplanmıştır. Bir önceki aşamada oluşturulan yeni liste dikkate alınarak her bir metafor kaynaştırma öğrencisine ait vasıflar yönünden incelenmiştir,

metafor gerekçeleri göz önünde bulundurularak kavramsal temalar oluşturulmuştur.

Geçerlik ve güvenirliği sağlama aşaması: Yıldırım ve Şimşek’ e göre (2016: 270) nitel çalışmalarda geçerlik, araştırmacının bulguları nasıl elde ettiğini açıklaması ve verilerin detaylı olarak raporlaştırılması ile sağlanır. Bu anlamda metaforların analiz sürecinden bahsedilmiş ve metafor ifadeleri ile dahil oldukları kategorilere bulgularda detaylı bir şekilde yer verilmiştir. Metaforların analizinin güvenirliği, her bir metaforun altında toplandığı kategoriyi temsil etme durumu Fen Bilgisi Eğitimi Alanı Uzmanı (1) ve Fen Bilimleri Öğretmeni (1) taraflarından uzman görüşlerine başvurularak sağlanmıştır.

BÖLÜM IV