Sosyodemografik Veri Formu
Bu form ergenlerin ve annelerinin sosyodemografik özellikleri ve KZVD özellikleri ile ilgili bilgi toplamak amacıyla klinik deneyim ve taranan kaynaklardan elde edilen bilgilerden yola çıkılarak tarafımızca oluşturulmuştur.
Formda ergenin adı, yaşı, cinsiyeti, yaşadığı yer, kaçıncı sınıfa devam ettiği, anne-baba-kardeşlerin yaşı, eğitim durumu, mesleği, kardeş sayısı, kaçıncı çocuk olduğu, anne-babanın birliktelik durumu, ergenin kimlerle yaşadığı, ailenin gelir durumu, birinci derece akrabalarında tıbbi ve ruhsal hastalık öyküsü olup olmadığı, okul başarısı, akran ilişkileri, ek hastalık öyküsü, kullandığı ilaçlar, alkol-sigara- madde kullanıp kullanmadığı sorularını içerir. KZVD davranışıyla ilgili olarak da kendine zarar verme davranışının olup olmadığı varsa toplamda kaç kez olduğu, son 1 yıl içinde KZVD olup olmadığı varsa kaç kez olduğu, son 6 ay içinde KZVD olup olmadığı olduysa kaç kez olduğu, son 1 ay içinde KZVD olup olmadığı varsa kaç kez olduğu; intihar girişimi öyküsünün olup olmadığı varsa sayısı ve şekli, istismar öyküsünün olup olmadığı, KZVD lezyonlarının eski mi yeni mi olduğu, sayısı, yerleşim bölgesi ve müdahale gerektirip gerektirmediğiyle ilgili sorular bulunmaktadır.
Annelere yönelik ise annenin yaşı, medeni durumu, evliliğinde sorun yaşayıp yaşamadığı varsa sorunun şekli, annenin yaşamında KZVD öyküsü olup olmadığı varsa sayısı, annenin intihar girişimi öyküsü olup olmadığı varsa şekli ve sayısıyla ilgili sorular bulunmaktadır.
Kendine Zarar Verme Davranışı Değerlendirme Envanteri
Kendine zarar verme davranışını araştırmaya yönelik geliştirilen “Davranışlar” ve “İşlevler” olarak 2 bölümden oluşan bir ölçektir.
40
Davranışlar bölümünde kasıtlı olarak yapılan ve intihar niyeti taşımayan 12 çeşit kendine zarar verme davranışının yaşam boyu sıklığı sorgulanır. Bu davranışlar; kesme, ısırma, cilde harf/şekil kazıma, çimdikleme, saç kopartma (kökünden), tırnaklama (deriyi kanatacak kadar), kendini sert bir yere çarpma veya kendine vurma, yara iyileşmesine engel olma (ör: kabuklarını koparma), cildi sert bir yüzeye sürtme, kendine iğne batırma, tehlikeli/zararlı madde içme/yutmadır. İlk zarar verme yaşı, zarar verme sırasında acı hissedip hissetmediği, kendine zarar verme sırasında yalnız olup olmadığı, istek ve eylem arasındaki geçen süre ve kişinin kendine zarar verme davranışını sonlandırma isteğinin olup olmadığı sorgulanır.
Envanterin ilk bölümünün geçerlilik güvenilirlik çalışması Klonsky ve Olino (2008) tarafından gerçekleştirilmiştir (253).
İkinci bölüm olan işlevler bölümünde 39 soru ile 13 ayrı kendine zarar verme davranışı işlevi (5 otonom işlev + 8 sosyal işlev) sorgulanmaktadır. Otonom işlevler; affekt regülasyonu, özkıyımı önleme, sıkıntıyı etiketleme, kendini cezalandırma ve çözülmeyi önlemedir. Sosyal işlevler ise kişiler arası sınırlar, kişiler arası etkileşim, intikam alma, heyecan arama, akranlarla bağ kurma, dayanıklılık, özerklik ve kendiyle ilgilenmedir. Her fonksiyon 3 soru ile değerlendirilmektedir. Sorular “çok uygun-2”, “kısmen uygun-1” ve “hiç uygun değil-0” olarak yanıtlanmaktadır (254).
Bu bölümün psikometrik özellikleri, geçerlilik ve güvenilirliği Klonsky ve Glenn (2009) tarafından raporlanmıştır (255).
Bildik ve ark. (2013) kendine zarar verme davranışı envanterinin Türkçe çevirisini ve geçerlik güvenilirlik çalışmasını yapmışlardır (254).
Ottawa Kendine Zarar Verme Envanteri
KZVD ile ilişkili etkenleri ve psikososyal durumları belirlemek için tasarlanmış bir tarama formudur (256). İşlevlerin ölçülmesi ve olası bağımlılık özelliklerinin yanı sıra KZVD’nin kapsamlı bir değerlendirmesini sunan, kişinin kendi beyanına dayanılarak raporlanan bir envanterdir. Kendine zarar verme düşünce ve davranışlarının sıklığı, bu davranışın başlatılma nedenleri, bu davranışa bağımlılık özellikleri, davranışın durdurulması için motivasyon düzeyi de dahil olmak üzere çeşitli sorular bulunmaktadır (257). Gençlerin hem nitel hem de nicel cevaplar verdiği
41
27 sorudan oluşmaktadır. Türkçeye çeviri ve geri çevirisi Çuhadaroğlu ve ark. tarafında yapılmıştır.
Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II
Yakın ilişkilerde yaşantılar envanteri-II (YİYE-II) Fraley ve ark. tarafından 2000 yılında geliştirilmiştir (258). Bağlanmada temel iki boyut olan yakın ilişkilerde yaşanan kaygı ve başkalarından kaçınmayı ölçmeyi amaçlayan, bağlanma stillerini değerlendiren, 36 maddelik kişinin kendi beyanına dayanılarak raporlanan bir ölçektir. Her madde 1 ile 7 arasında puanlanan likert tipindedir. Ters yüklü maddeler uygulayıcı tarafından puan tersine çevrilerek hesaplanır ve bunlar 4., 8., 16., 17., 18., 20., 21., 22., 24., 26., 30., 32., 34. ve 36. maddelerdir. Kaygı puanını hesaplamak için tek sayılı maddelerin ortalamaları alınırken kaçınma puanını hesaplamak için çift sayılı maddelerin ortalamaları alınmaktadır.
Bireyler kaygı ve kaçınma boyutları temelinde değerlendirilebildikleri gibi bu puanlara küme analizi uygulanarak belirlenen ve Bartholomew ve Horowitz’in (1991) Dörtlü Bağlanma Modeliyle uyumlu dört kategoriden birinde de sınıflandırılabilmektedir. Yani ölçek hem sürekli hem de kategorik sınıflandırmaya dayalı ölçüme olanak sağlamaktadır. Küme analizi sonucu, her iki boyuttan da düşük puan alanlar güvenli, her iki boyuttan da yüksek puan alanlar korkulu bağlanma stiline sahip olarak sınıflandırılmıştır. Yüksek düzeyde kaygıya düşük düzeyde kaçınmanın eşlik ettiği bireyler saplantılı, düşük düzeyde kaygıya yüksek düzeyde kaçınmanın eşlik ettiği bireyler ise kayıtsız bağlanma stilinde sınıflandırılmışlardır (259,260).
2005 yılında Selçuk E. ve ark. tarafından geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır (261).
Ergenlerin bu ölçeği doldururken “anneleriyle” olan ilişkilerini düşünerek doldurmaları istenmiştir, anlamakta güçlük yaşadıkları maddelerde kendilerine açıklayıcı bilgi verilerek yardımcı olunmuştur.
Hamilton Depresyon Ölçeği
Ölçek, Hamilton tarafından 1960 yılında geliştirilmiş ve onun gözetiminde Williams tarafından yapılandırılmıştır. Test 17 soru içermektedir ve hastalardaki depresyonun düzeyini ve şiddetini ölçer. Tedavi sırasında izlemi kolaylaştırmaktadır,
42
tanı koydurmaz. Hamilton Depresyon Ölçeğinde maddeler 0-4 ve 0-2 arasında işaretlenmektedir ve yüksek puan o belirtinin şiddetli olduğunu göstermektedir, en yüksek 53 puan alınır. Türkçe geçerlilik ve güvenilirliği Akdemir ve arkadaşları tarafından 1996 yılında yapılmıştır (262).
Hamilton Anksiyete Ölçeği
Hamilton tarafından 1959 yılında geliştirilen bu ölçek bireylerde anksiyete düzeyini ve belirti dağılımını belirlemek ve şiddet değişimini ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Hem ruhsal hem de bedensel belirtileri sorgulayan 14 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte maddelerin varlığı ve şiddeti görüşmeci tarafından değerlendirilir. Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Yazıcı ve arkadaşları tarafından 1998 yılında yapılmıştır (263).
İŞLEM
Çalışmaya katılan tüm ergenler ve annelerinden bilgilendirme sonrası yazılı onam alınmıştır.
Katılımcıların hepsine “Sosyodemografik Veri Formu” uygulanmıştır. Katılan tüm ergenler ile DSM-V’e dayalı klinik görüşme yapılmıştır. Katılan tüm annelerin muayeneleri Erişkin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı’nın öğretim görevlisi Prof. Dr. Feride Figen Ateşci tarafından yapılmıştır.
KZVD olan ergenlere “Kendine Zarar Verme Davranışı Değerlendirme Envanteri”, “Ottawa Kendine Zarar Verme Envanteri” ve bağlanma stilleri açısından “Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II” uygulanmıştır. Sağlıklı kontrol grubu olan ergenlere sadece bağlanma stilleri açısından “Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri- II” uygulanmıştır.
Katılan tüm annelere “Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II”, “Hamilton Depresyon Ölçeği” ve “Hamilton Anksiyete Ölçeği” uygulanmıştır.
43