VATANDAŞLIK EĞİTİMİ

İçinde bulunduğumuz yüzyıl, ileri teknolojik veya bilimsel üretimin sanayi toplumunun sınırlarını zorlamasıyla ortaya çıkan bilgi toplumu yapısıdır. Bilgi toplumunda nesnenin üretiminden çok bilginin üretimi önem kazanmaktadır.

Bilgi toplumuyla bireysel yetenekler merkeze alınarak geliştirilmesi hedeflenmektedir. Devletler bilgi ile yaşamayı öğrenmiş, demokrasi değerlerini özümsemiş, araştırıcılık, girişimcilik, nesnellik, yaratıcılık, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme yeteneklerine sahip vatandaşları yetiştirmek istemektedir (Sabancı,2008;22). Bilgi toplumuna yakışır bir toplumsallaşma ortamı oluşturulacağında, sistemin önemli parçalarından biri de vatandaşlıktır.

- 9 - Vatandaşlık kavramını aşamalı olarak incelediğimizde öncelikle içeriğinde vatan kelimesini barındırmaktadır. Türk Dil Kurumu’nun hazırlamış olduğu sözlükte “vatan” kelimesi “Bir halkın üzerinde yaşadığı, kültürünü oluşturduğu toprak parçası” şeklinde açıklanmıştır (TDK). “Vatandaş” kelimesi ise “aynı vatanda yaşayan ve bir devlete bağlı olan kişi” olarak tanımlanmıştır (Akt.Civek,2008:68). Bir devletin oluşması için insan sayısı önemli değildir, önemli olan kişilerin devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmalarıdır. Vatandaşlık, kişilerle belli bir devlet arasındaki hakları ve yükümlülükleri belirleyen hukuksal bağdır. Kişilerin bir devlete vatandaşlık bağıyla bağlı olması, hukuk düzeni açısından arzu edilen bir durumdur (Güven,2007:3). Hukukun temel amacı, toplum yaşamını düzenleme ve toplum gereksinimleri karşılamadır.

Güçlü bir demokrasi Barber’e göre seyirci vatandaşlarla değil, siyaseti bir yaşam biçimi olarak gören etkin vatandaşlar tarafından gerçekleştirilebilir (Akt.

Gürbüz,2006:28).

Etkin ve demokratik vatandaş;

Ø Demokratik değerleri benimser ve bu değerler doğrultusunda yaşamaya çalışır.

Ø Ulusun yararını düşünerek sorumluluk alır.

Ø Ulusunun kuruluşuyla ilgili belge ve olaylar konusunda bilgilidir.

Ø Vatandaşlıkla ilgili kurumlar ve siyasal süreçler ile ilgili bilgiye sahiptir.

Ø Ulusal ve küresel düzeyde insanlığı etkileyen olay ve sorunların farkındadır.

Ø Sorunlara yaratıcı çözümler bulmak ve bilgisini geliştirebilmek için çeşitli kaynaklardan bilgiler arar ve çeşitli bakış açılarını değerlendirir.

Ø Farklı bilgi ve görüşleri değerlendirir farklı bakış açıları geliştirir.

Ø Karar verme ve problem çözme becerilerini etkili biçimde kullanır.

Ø Bir grup içinde etkili biçimde işbirliği yapabilme becerisine sahiptir.

Ø Demokratik bir toplum, demokrasinin ilkelerinin ve değerlerinin toplumda yaşanmasıyla oluşturulur ( Ersoy, 2007;5)

- 10 - Demokratik bir toplum, demokrasinin ilkelerinin ve değerlerinin toplumda yaşanmasıyla oluşturulur. Demokratik toplumda, demokratik kültürün yerleşmesi için bütün toplum bireyleri demokratik bir toplumda yaşayacak şekilde yetiştirilmeli ve yeni nesil bu konuda eğitilmelidir. Türkiye Cumhuriyeti, demokrasiyi ve demokrasi eğitimini gerçekleştirmeyi kendisine ilke edinmiş bir ülke olarak, bireylere vatandaşlık bilici kazandırmayı, aynı zamanda bu bireylerin etkili ve iyi vatandaş haline gelebilmeleri için, demokrasinin ilke ve fonksiyonlarını benimseterek davranış haline getirebilmelerini ve yetişecek genç kuşaklara örnek olmalarını hedeflemektedir (Gürbüz,2006;1).

Demokrasinin iyi işlemesi, toplumdaki her bireyin yönetim sürecine katılmasına bağlıdır. Demokratik bir toplumda vatandaşlık eğitimi, öğrencilerin demokrasinin ideallerini anlamasına, demokrasinin değerlerini ve ilkelerini yorumlayabilmesine yönelik becerilerini geliştirmeye çalışır (Ersoy,2007;13).Bu temel becerileri birey eğitim yoluyla kazanabilir.

Eğitim, bireylerin topluma uyum sağlamalarına katkıda bulunmakta ve bu toplumsallaşma surecinde bireye gerekli olan davranışları kazandırmaktadır (Köksal,2006;473). Eğitim, bir toplumda yetişmiş neslin, yetişmekte olan nesle düşünce ve davranışlarını aktarmasıdır. Bu aktarım ya kişinin kendi yaşamıyla örnek olması ya da resmî olarak hazırlanmış programlarla belli bir süreç içerisinde istendik yönde davranış değiştirmek için çeşitli etkinliklerin düzenlenmesiyle olur (Arıbaş, 1999: 25).

Birçok ülkenin eğitim sisteminin en temel amacı iyi vatandaş yetiştirmek ve topluma kazandırmaktır. İyi bir vatandaş olmaktan amaç, kişinin görev ve sorumluluklarını bilmesi, çevresine ve çevresindeki olaylara karşı bilinçli olmasıdır (Civek,2008:2). İyi vatandaş yetiştirme görevi eğitim kurumlarına düşmektedir. Eğitim kurumları çocuğun toplumsallaşmasını, içinde yaşadığı toplumun kültürünü, tarihini, kurumlarını tanımasını sağlayarak; toplumdaki rollerinin gerektirdiği davranışları, toplumun kendisine sağladığı olanakları ve bunlardan yararlanma yollarını bireye kazandırır. Bireyleri iyi vatandaş olarak

- 11 - yetiştirebilmek için, onlara demokratik bir eğitim-öğretim ortamı hazırlanmalı ve toplumsallaşmaları sağlanmalıdır (Gürbüz,2006:27) .

Çocuklar eleştirel ve yaratıcı düşünen birer vatandaş olarak yetiştirilmelidir. Bunun için çocukların;

• Kendilerini ve toplumu etkileyen konular üzerinde kendi görüşlerini yazma ve konuşma, fikirlerini açıklama,

• Konu, sorun ve olaylar üzerinde tartışma, araştırma ve münazara yapma,

• Farklılıkları alternatiflere bakarak, kararlar vererek ve seçimleri açıklayarak çözme,

• Dünyayı global bir topluluk olarak görmek ve bunun politik, ekonomik, çevresel ve sosyal anlamları,

• Uzlaşma, karar verme, okul ve toplum temelli faaliyetlerde sorumluluk almak (Akt. Kurt,2007:8) gibi konularda eğitilmesi gerekmektedir.

Bireylerdeki demokrasi bilincinin geliştirilmesi okullardaki vatandaşlık eğitimi yoluyla gerçekleşir. Yetişmekte olan genç kuşaklar eğitim öğretim görevlerini yerine getirdiği zaman toplum gelişecektir. Vatandaşlık eğitimi, bir toplumda yetişmiş kuşakların, yetişmekte olan kuşaklara düşünce ve davranışlarını aktarmasıdır. Bu aktarım ya yaşantıyla örnek olma ya da resmi olarak hazırlanmış vatandaşlık eğitimi programları yoluyla belli bir süreç içerisinde istendik yönde davranış değiştirmeye yönelik çeşitli etkinliklerin düzenlenmesiyle olur (Arslan,2007; 155-159).

Bireyler vatandaşlık eğitimi alarak sosyal, ekonomik ve politik konuların karmaşıklığını algılayabilmeli, kendi hak ve sorumluluklarının farkında olmalı ve diğerlerinin haklarına saygı gösterebilmelidirler. Bireyler aynı zamanda etkin vatandaşlar olarak toplumun ilerlemesinde işbirliği yapabilmeli, demokratik kurumların önemini kavrayabilmeli, demokrasiyi geliştirecek ve yaşatacak koşulları ve bunlara karşıt olabilecek güçleri anlayabilmelidirler (Yanıklar, Elyıldırım, 2004;12).

- 12 - Vatandaşlık eğitiminin üzerinde durduğu temel hususlar şunlardır:

1. Eğitim, demokrasinin temel taşıdır ve vatandaşlık eğitimi, eğitim