Vakıflarla İlgili Sorunlardan Kaynaklanan Şikâyetler

Defterimizde şikâyetlerin yoğun olarak geldiği konuların başında vakıflar yer almaktadır. Bu sebeple hükümlerin sınıflandırılması yapılmadan önce gelen şikâyetlerin anlamlandırılması için vakıf kurumu ile ilgili özet mahiyette bilgi vermek doğru olacaktır.

Sözlükte “durmak, durdurmak, alıkoymak” anlamına gelen vakıf kelimesi terim anlamı olarak ise bir malın sahibi tarafından dini, toplumsal ve hayırlı bir gaye için sonsuza kadar tahsis edilerek kurulan hayır müessesi anlamına gelmektedir.139

139 _{Hacı Mehmet Günay, ‘’Vakıf’’, DİA, İstanbul 2012, XLII, s. 475.}

28% 19% 16% 9% _{8% 8%} 5% 7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Şİ K Â Y ET H Ü K Ü M LER İN İN D A Ğ ILI M I YÜZDE

27

Vakfın hukuki anlamı ise mülkiyetin kamu yararına tahsis edilerek ebediyen kullanılmasıdır.140

Geçmişi Babil ve Sümerlilere kadar dayandığı bilinen vakıflar tarihsel dönem içerisinde zaman, toplum ve mekâna göre değişiklik göstermiştir.141 _{Bu kurum, VIII.} yüzyılın ortalarından XIX. yüzyılın sonlarına kadar tüm İslam ülkelerinin sosyal, ekonomik ve kültürel hayatında son derece etkili olmuş,142 _{İslam devletlerin} kalkınmasında ve gelişmesinde büyük katkılar sağlamıştır.143

İslamiyet’in kabulünden sonra Türk devletlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel hayatına büyük etkisi olan vakıfların zirve dönemi Osmanlılar zamanıdır. Osmanlı Devleti’nde hukuki ve idari teşkilatlanmanın gelişmesi ile özgün şeklini alan vakıflar zamanla devletin her bölgesine yayılarak sanat, edebiyat, kültür, ekonomi ve ahlak anlayışına kadar çok geniş alanda etkili olarak toplum hayatını etkilemiştir.144 Osmanlı devletinde vakıflar insanın doğumundan ölümüne kadar geçen süredeki bütün gereksinimlerini karşılayan sosyal yardımlaşma müessesesi olarak da nitelendirilebilir.145 Bu doğrultuda başta padişahlar olmak üzere valide sultanlar, sadrazamlar, vezirler, devlet adamları, zengin kişiler birçok vakıf yapmışlardır.

Osmanlı Devleti’nde bu vakıfların ayakta tutulması, geliştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması için büyük çaba gösterilmiştir.146 _{Devlet vakıf kurulurken} hukuki durumun yerine getirilmesine, vakfın kuruluş amaçları doğrultusunda yönetilmesine kaynakların kullanılmasında israfın yapılmaması ve kötü amaçlı kullanılmaması konusunda kadıyı yetkilendirmiş, halkın da vakıf kurumlarına sahip

140 _{Adnan Ertem, ‘’Osmanlıdan Günümüze Vakıflar’’, Vakıflar Dergisi, Ankara 2011, XXXVI, s. 26.} 141 _{Mehmet Bayartan, ‘’Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler’’,}

Osmanlı Bilimi Araştırmaları, İstanbul 2008, X, s.158.

142 _{Bahaeddin Yediyıldız, “Vakıf ”, DİA, İstanbul 2012, XXXII, s. 479.}

143 _{Fatih Coşkun Ertaş ve Şaziye Ulubaş Şahin, “17. Yüzyılda Anadolu’da Kadın Vakıfları ve} Muhasebesi: Tokat Hatuniye Vakıf Muhasebesi Örneği”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları

Dergisi, İstanbul 2015, VIII, s.101.

144 _{Ramazan Pantık, “Atik Valide Sultan Külliyesi (1686-1727)” Hacettepe Üniversitesi Sosyal}

Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014, s.1.

145 _{Ertem, a.g.m., s.35.} 146 _{Bayartan, a.g.m., s.159.}

28

çıkarak destek vermesini istemiş, bu doğrultuda devlet ile halkın iş birliği çerçevesinde vakıflar özerk sivil toplum kuruluşu olarak hizmet vermiştir.147

Vakıfların işleyişine baktığımızda ise bu kurumu oluşturan üç temel unsur olduğu görülmektedir. Bunlar; Vakıf, Mevkuf ve Mevkufunaleyh’dir.148 _{Bu unsurlar} tamamlandıktan sonra vakıf kurulur. Vakfın nasıl yönetileceği kimlerin yararlanacağı gibi beyan ve şartların yer aldığı vakfın tüzüğü niteliğinde belgeye ise vakfiye adı verilir.149 _{Vakıf kurulduktan sonra vakıfla ilgili hizmetlerin yapılabilmesi anlamındaki} idare yetkisine ‘’velayet’’ veya ‘’tevliyet’’ denerek yetkinin kullanabilmesi ve vakfın işlerini uygun bir şekilde şartlara göre yönetilebilmesi için tâyin edilen kişiye mütevelli veya nazır denmiştir.

Bu doğrultuda defterimizde hükümlerin en fazla olduğu vakıflar150 _{ile ilgili} şikâyetler çeşitlilik göstermektedir. Bununla beraber şikâyetlerin yoğun olarak geldiği vakıfların başında Atik Valide Sultan Evkafı151 _{gelmektedir. Bu vakıfla ilgili}

147_{Abdullah Saydam,”Vakıf Anlayışında Yenilenme İhtiyacı Ve XXI Yüzyıl Ortalarında Trabzon} Vakıfları” , Osmanlı Araştırmaları, İstanbul 2003, XXIII,s.186.

148 _{Ertem, a.g.m., s. 27.} 149 _{Günay, a.g.m., s. 478.}

150 _{Defterde hakkında hüküm bulunan vakıfların başlıcaları Hacı Îvâz Paşa, Atik Valide Sultan, Baltacı} Mahmud Ağa, Bâyezid Paşa, Behrâm Paşa, Bülbül Hâtûn, Can Feda Hatun, Gazi Piyâle Paşa, Gazi Süleyman Paşa, Gedik Ahmed Paşa, Hacı Îvâz Paşa Hacı Müslihiddîn, Halil Rahman, Hamdan Sultan, Haremeyn Şerifeyn, Hatuniye, Hüdâvendigar, İbrâhim Edhem, İlyas Efendi, İshak Paşa, Kamer Hatun, Kılıç Ali Paşa, Kilârî Süleymân Ağa, Kiremidci Süleymân Çelebi, Koca Mehemmed Paşa, Kutbeddin Çelebi, Mahmut Paşa, Medîne-i Münevvere, Muhsine Hatun, Nişâncı Mehemmed Paşa, Ömer Efendi, Piyâle Paşa, Rüstem Paşa, Sabık Vezir Mustafa Paşa, Sultan Ahmet Han, Sultan Bayezid Han, Sultan Murad Han, Sultan Orhan Han, Sultan Selim Han, Sultan Süleyman Han, Süleyman Paşa, Şehîd Mehmed Paşa, Şehzâde Sultan Mehemmed, Şeyh Müslim, Yıldırım Bayezid Han Evkafları şeklinde sıralanabilir.

151 _{II. Selim’in eşi III. Murad’ın annesi Nurbanu Valide Sultan tarafından 1570-79 yılları arasında} Mimar Sinan tarafından Üsküdar’da yapılmış, vakfiyesi 1582 hazırlanmıştır. Vakıf külliyesi/imaret sitesi cami, medrese, mektep, darülkurra, darülhadis, imaret, hangâh, darüşşifa, han ve hamamdan meydana gelmiş, Nurbanu Sultan vakfiyesini tescil ettiremeden vefat etmesinden dolayı tescil işleri oğlu III. Murad tarafından yapılmıştır.

Nurbanu Sultan vakıf kurmaktaki amacını şöyle ifade etmiştir:

“…fani dünyanın nimetlerini ebedi olan âhiretin nimet ve saadetlerine vasletmek istedi çünkü yüksek zekâ sahibi olan bir kimse yalnız dünyanın kararsız devletine bağlanıb kalmaz. İşte bu düşünceye binaen vâlide-i müşârunileyha semahat elini herkese açıp emval ve evlâdın değil, ancak temiz bir kalp ile Allah’a kavuşmanın müfid olabileceği dehşetli bir günün müthiş azabından kaçmak ve büyük sevaba nail olmak için dâimi ve bütün halka şâmil bir ihsan yapmak istedi. Buna binaen şu vakıfnamede mufassalan zikredilecek olan şeyleri en temiz emvâl ve emlâkinden ihrac ve ifraz etti. Safi ve sadık bir

29

şikâyetlerde vakfa gitmesi gereken derilerin gönderilmemesi152_{, vakıf zabisinin} zimmetinde borç varken ölmesi153_{, reayanın vergisini vermemesi}154 _{ve mevcut} yerinden ayrılması155 _{gibi şikâyetler yer almaktadır.}

Bülbül Hatun156 _{Evkafı ile ilgili sorunlarda ise vakıf arazisine kanuna aykırı} olarak bina ihdas edilmesi157_{, vakıf arazilerinin zapt edilerek kira verilmemesi}158 _gibi sorunlardan doğan şikâyetler görülmüştür.

Mahmud Paşa159 Evkafı ile ilgili şikâyetlerde vakıf arazisine reaya tarafından çöp atılması160 _{, vakfa ait suyun reaya tarafından kullanılması}161_{, mevcut vakıf ile} ilgili vakfın kâtibi ve cabisi mütevelliden izin almadan kendi inisiyatifleri doğrultusunda bedesten ve vakıf dükkânlarını kiraya vermesi162 _{gibi konularda} hükümler yer almıştır.

azimet, riya ve süm’a lekesinden âri temiz bir niyyet ile birçok büyük ve muhteşem emakin-i hayriyye bina ve inşa ettirdi…” detaylı bilgi için Bkz. Pantık, a.g.t., s. 24-26.

152 _Hk.19,333. 153 _Hk.187. 154 _Hk.373. 155 _Hk.374.

156 _{II. Bayezid'in eşi Bülbül Hatun şehzade Ahmet’in annesidir. Lâdik’te bir cami, bir imaret, Amasya'da} mescit, mektep ve çeşme, Bursa'da bir medrese yaptırmış, bunlara ait vakfiyesini 1509’da tanzim ettirmiştir. Şehzade Ahmet’in Yavuz Sultan Selim tarafından öldürülmesinden sonra ölene kadar Bursa’da yaşamış, oğlundan kalan mirasın Yavuz Sultan Selim tarafından kendisine verilmesi ile oğlu adına türbe yaptırmış ve kendisi de bu türbeye gömülmüştür. Bkz. M. Çağatay Uluçay, Padişahların

Kadınları Ve Kızları, İstanbul ,Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011,s.44.

157 _{Hk.228, 543.} 158 _Hk.240.

159 _{Menşei hakkında Osmanlı ve Bizans kaynaklarında çeşitli rivayetler yer almakla birlikte, Bizans} kaynaklarının bir kısmında Rum, bir kısmında Sırp ve Bulgar asıllı olduğu belirtilmiş, Osmanlı beylerinden Mehmet Ağa tarafından esir alınarak hizmetinde eğitim aldığı ve saraya sunulduğu Edirne’de tahsil gördüğü devlet kademesindeki çeşitli görevlerden sonra muhtemelen Zağanos Mehmet Paşa’nın azledilmesinden sonra vezirlik makamına getirilmiştir. Padişah tarafından görevden alınmıştır. 1472’de tekrardan vezirliğe getirilsede Şehzade Mustafa’nın ölümü sebebi ile kendisinden şüphelenen padişah tarafından idam edilmiştir. Halk tarafından çok sevilen, velâyetine hükmedilen, “veli” sıfatıyla anılmıştır. Mahmut Paşa’nın birçok hayır eseri yaptırdığı bilinmektedir. Özellikle İstanbul’da kendisinin adıyla anılan şehrin fetihten sonraki ilk eserlerinden olan cami türbe, hamam mahkeme, mektep, medrese imaret kütüphane, çeşme, han ve tekke ile ikiyüzaltmışbeş dükkândan ibaret çarşı inşa ettirmiştir. Detaylı bilgi için Bkz. Şehabeddin Tekindağ, ’’Mahmud Paşa’’, DİA, İstanbul 2003, XXIII, s.376-378.

160 _Hk.153. 161 _Hk.163. 162 _Hk.507.

30

Hatuniye Evkafı163 _{ile ilgili sorunların ise ekseriyetle mürtezikalar}164 _{ile ilgili} hükümler olduğu görülmüş ayrıca mütevellinin vakıf gelirini zimmete geçirmesi165 _ile ilgili şikâyetler de yer almıştır. Rüstem Paşa166 _{Evkafı ile ilgili şikâyetlerde ise vakıf} dükkânlarının kanuna aykırı olarak zapt edilmesi ile ilgili şikâyetlerin167 _çokluğu dikkat çekmektedir.

Sultan Bayezid Han Evkafı168 _{ilgili şikâyetlerin ekseriyetin devlet adamlarının} uygulamalarından169 _{olduğu görülmüştür.}

163 _{Fatih sultan Mehmet’in eşi olan Gülbahar Hatun adına yapılan vakıflardır. Tokat ve Trabzon’da} adına yapılan vakıfların olduğu bilinmekle beraber Tokattaki vakıf II. Bayezid tarafından validesi adına yapılmıştır. Yapı; cami, medrese ve imaretten oluşur. Bkz. Fatih Coşkun Ertaş ve Şaziye Ulubaş Şahin,

a.g.m., s.106.

Trabzon’da yer alan vakıf ise Tokat Hatuniye Vakfı Tokat il merkezi Meydan Mahallesinde yer alan yapı; cami, medrese ve imaretten oluşan külliyenin olmakla birlikte günümüzde hala var olan vakıf camii ve türbesi imaret, medrese, mektep, darü’l-kurra, misafirhane, aşhane, fırın, kiler, mahzen ve ahırdan oluşur. 1514-1515 tarihinde tamamlandığı anlaşılmaktadır. Bkz. Sebahittin Usta, ‘’Trabzon İmâret-i Hatuniye Vakfı Ve Gelirleri (1550-1650)’’, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Trabzon 2016, XXI, s. 225-226.

164 _Hk.15,157. 165 _{Hk. 277.}

166 _{Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan ile evlenmesi sebebi ile Damat Rüstem Paşa olarak} ta bilinen Osmanlı devletinde sadrazamlık yapmış önemli devlet adamları arasında yer almıştır. Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinde rol oynamış, bu durum halk ve asker nezdinden infial yaratması sebebi ile görevden alınsada Hürrem Sultan ve Mihrimah sultanın gayretleri ile tekrardan sadrazamlığa getirilmiştir. 12 Temmuz 1561’de istiskadan ölmüştür. Hırvatistan, Macaristan, Balkanlar, Rumeli, İstanbul, Anadolu, Mısır, Medine ve Kudüs olmak üzere birçok yerde vakıflar kurmuştur.‘’ İstanbul’da bir cami, bir medrese ve kütüphane, beş han, iki han mescidi, iki mektep; Ankara’da bir hamam ve bir kervansaray; Kastamonu Daday ve Dibek’te birer cami; Erzincan’da bedesten, han ve hamam; Erzurum’da han (Taşhan, Rüstem Paşa Kervansarayı), hamam ve bedesten; Edirne’de kervansaray Tekirdağ’da bir cami, bir medrese ve kütüphane, bir mektep, bir kervansaray, Sapanca’da bir cami, bir mektep, bir imaret ve bir zaviye; Kütahya’da hamam ve medrese; Ermenek’te bir cami; Medine’de bir medrese olmak üzere toplam on iki cami ve mescit, yedi mektep, otuz iki hamam, yirmi iki çeşme, 273 oda, elli dört mahzen, 563 dükkân, yirmi sekiz han ve kervansaray, beş medrese onun vakfettiklerinin sadece bir kısmını oluşturur.’’ Bkz. Erhan Afyoncu ‘’Rüstem Paşa’’ DİA, İstanbul 2008, XXXV, s. 288- 290.

167 _{Hk.116, 141, 202, 210.}

168 _{Defterde Sultan Bayezid’in Amasya, Edirne ve Ankarada yer alan vakıflarıyla ilgili şikâyetler} mevcuttur.

31

Sultan Murad Han Evkafları ile ilgili vakfa ait yerin zararına kiraya verilmesi170 _{reayanın vergisini vermemesi}171 _{şikâyetleri görülmüştür.}

Sultan Selim Han Evkafları ile ilgili şikâyetlerde ise mütesellim172 naib173 ve müftü174 _{ile ilgili şikâyetlerin fazlalığı dikkat çekicidir.}

Sultan Süleyman Han Evkafları ilgili müezzinin yevmîyesini kanaat etmeyip şehir kethüdası ve pazarbaşı ile anlaşarak yevmîyesini artırıp vakfı zarara uğratması175 hükmü önemlidir.

Süleyman Paşa176 _{evkafı ile ilgili şikâyetlerde ise vakıf tasarrufu üzerine} ihtilaflar177 _{sıkça yer almıştır.}

Yıldırım Bayezid Evkafı ile ilgili şikâyetlerde mutasarrıfın ölmesi üzerine toprakları üzerindeki tasarruf ihtilafları178 _{ile ilgili hükümler yer almaktadır.}

170 _Hk.150. 171 _{Hk.246, 251.} 172 _Hk.156. 173 _Hk.243. 174 _Hk.188. 175 _Hk.599.

176 _{Orhan Gazi’nin eşi Nilüfer Hatun'un oğludur. Osmanlı Devleti’nin Rumeli’ye geçmesinde büyük rol} oynamıştır. Rumeli fatihi olarak bilinen Süleyman Paşa’nın ölümü Osmanlı kaynaklarında; avlanırken atının ayağının bir çukura takılması sebebiyle düşmesinden dolayı olduğu belirtilir. ‘Süleyman Paşa’ya ait İznik’te bir mescit ve medrese, Bursa’da bir mescit, Bolayır’da bir cami ve imaret vardır. Bunlara zengin vakıflar tahsis edilmiştir. Gelibolu’da ona nisbet edilen Sultan Camii veya Eskicami 1385 tarihli kitabesine göre Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa tarafından yaptırılmıştır. Bkz.Feridun Emecen, ‘’Süleyman Paşa’’, DİA, İstanbul 2010, XXXVII, s.94-96.

177 _{Hk. 144, 231, 254.} 178 _{Hk. 229, 241}

32

Şehit Mehmed Paşa179 _{Evkafı defterde şikâyetlerin}180 _{en çok geldiği vakıftır.} Vakıf ile ilgili şikâyetlerin ekseriyetinin diğer vakıf şikâyetleri ile benzerlik gösterdiği görülmektedir. Ancak şikâyetler arasında dikkat çeken durum vakıf şartnamesine aykırı olarak mütevelli-i kebirin seçmediği kişilerin vakıf görevine atanmaları ile ilgili vakıf mütevellisi Ali’nin birkaç kez merkeze gönderdiği şikâyetleridir181_.

Şehzâde Sultan Mehemmed Han evkafı182 _{ile ilgili şikâyetlerde reayanın} vergisini eksik veya vermemesi183 _{ile ilgili şikâyetlerin önemli miktarda yer aldığı} görülmektedir.

Haremeyn-i Şerifeyn Evkafı ile ilgili evkafa ait yerlerin kendisine ait olduğunu belirterek reayadan para alan Ahmet ile ilgili şikâyetler184 _{göze çarpmaktadır. Bununla} beraber vakıf ile ilgili en dikkat çekici hüküm evkafta ramazan ve mübarek gecelerde görevli olduğu hizmeti görmesi için Şeyh Abdülhalim’e e tahsis edilen zeytinyağı ve mumun eksik olması sebebi ile mezburun kendi parası ile bunları alması ile ilgili185 merkezin gönderdiği emirdir. Emirde mezburun kendi parasını kullanmaması ve

179 _{Bahsedilen kişi Osmanlı Devleti’nde üç padişaha (I. Süleyman, II. Selim, III. Murad) veziriazamlık} yapan Sokullu Mehmed Paşa’dır. Sokullu Bosna’nın Sokoloviç şehrinde doğmuş devşirilerek Edirne’ye sarayında eğitim görmüş ve sarayda çeşitli görevlerde bulunarak Kanuni dönemin sonuna doğru Sadrazamlığa getirilmiş, bu görevlerini II. Selim ve III. Murad döneminde de devam ettirmiş, konağında ikindi bir derviş tarafından yaralanmış ve ölmüştür. Sokullu Mehmed Paşa birçok hayır eseri inşa ettirmiştir. ‘’Azapkapı’da yaptırdığı ve Azapkapı Camii diye de anılan cami, Kadırga’da inşa ettirdiği cami; medrese, çeşme ve zâviyeden oluşan külliye; Eyüp’te medrese, dârülkurrâ, çeşme ve türbeden meydana gelen külliye; Büyükçekmece’de yaptırdığı ve Köprübaşı Camii diye de bilinen mescid; Lüleburgaz’da inşa ettirdiği cami, medrese, sıbyan mektebi, arasta, kervansaray, çifte hamam, imaret ve köprüden oluşan külliye; Hatay iline bağlı Dörtyol Payas’ta inşa ettirdiği cami, hamam, medrese, kervansaray ve arastadan oluşan külliye; Edirne yolu üzerinde Havsa’da yaptırdığı cami, medrese, tekke, imaret, çifte hamam, arasta, çeşme, sıbyan mektebi ve köprüden oluşan külliye; Antakya’da bir han ve Erdel Beçkerek’te imaret, cami, han, çeşme, köprü ve dârülkurrâdan oluşan külliye zikredilebilir. Sokullu ayrıca Edirne, Mekke ve Medine’de bir kısmı günümüze ulaşmayan birer hamam, Saraybosna’da imaret, saray ve kervansaray, Kırklareli, Trebinye (Arslanağa), Vişegrad ve Tekirdağ’da köprü inşa ettirmiştir’’ Bkz. Erhan Afyoncu, ’’Sokullu Mehmed Paşa’’ DİA, İstanbul 2009, XLVII, s. 354-357. 180 _{Hk.47,48, 50, 53, 54, 55, 56, 67, 100, 196, 209, 323, 406, 407, 408, 605.} 181 _{Hk.48, 54, 100.} 182 _{Hk.5,33,90,301,418,425,434.} 183 _{Hk.33,90,301,418,434.} 184 _Hk.99,127. 185 _Hk.527.

33

kendisine yeteri kadar zeytinyağı ve mumun verilmesi talimatı devlet hassasiyetin önemini göstermektedir.

Vakıflar ile ilgili şikâyetleri genel olarak sınıflandırdığımızda görevliler ve reaya ile ilgili şikâyetler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Görevliler ile ilgili şikâyetlerde kanuna aykırı olarak reayadan vergi alma,186 _{fazla para alması,}187 _vakıf gelirlerini zimmetine geçirmeleri,188 _{reayanın topraklarını zapt etmeleri,}189 _vakıf şartnamesine aykırı olarak davranılması,190 _{kanuna aykırı olarak vakıfta yapılan vazife} ihdası,191 _{sahte belge ile kendilerine vazife ihdas edenler,}192 _{vazifesine kanaat etmeyip} vazife talep edenler,193 yevmiyesine kanaat etmeyenler,194 sonradan kendilerine vazife ihdas edenler,195 görevliler arasındaki anlaşmazlıklar,196 vergilerin başka görevliler tarafından alınması,197 _{vakıf görevine atananların vazifelerinin ve yevmiyelerin} verilmemesi,198 çeşitli konularda görevlilerin şikâyet edilmesi,199 görevliler tarafından vakıf karye ahalisinin darp edilip parasının alınması,200 _{mütesellim ve subaşı} tarafından kanuna aykırı şekilde askerlerden para alınması,201 _{mütevelli tarafından} kiliseye ait yerin zapt edilerek gelen gidenlerden yem yemek parasının alınarak rencide edilmesi202 gibi şikâyet hükümleri yer almıştır.

Reayandan kaynaklanan şikâyetlere baktığımızda ise vakfa ait vergisini vermeyen veya eksik veren reaya,203 reaya tarafından vakıf topraklarının kanuna

186 _{Hk.1, 95, 401,438,439.} 187 _{Hk.47,182,408,605.} 188 _{Hk.224,226,255,277, 425,487,577.} 189 _{Hk.202,242,548.} 190 _Hk.188. 191 _{Hk.48,54,100.} 192 _Hk.154,283. 193 _{Hk.308,348,358.} 194 _Hk.599. 195 _{Hk.140,171,244.} 196 _{Hk.15,118,124,152,200,243,333.} 197 _Hk.425. 198 _{Hk.63,421,604.} 199 _{Hk.67,159,372,426,552,614.} 200 _Hk.515. 201 _Hk.313. 202 _Hk.600,601. 203 _{Hk.33,64,65,90,162,246,251,301,335,357,373,392,418,434,531.}

34

aykırı olarak zapt edilerek vakfın zarara uğratılması,204 _{zimmetinde vakfa borcu} olanlar,205 _{reayanın kadim yerinden ayrılması,}206 _{vakfa ait dükkanın çevresine hancılar} tarafından çöp atılması,207 _{vakıfların tasarrufu hakkında anlaşmazlıklar,}208 _{vakfa ait} su ile ilgili anlaşmazlık,209 vakıf kiraları ile ilgili ihtilaflar 210, vakfı zarara uğratan uygulamalar,211 vakfın tamir edilmesi ile ilgili,212 vakıf görevlilerin işlerine mani olunması,213 _{vakıf köylerinde reayaya zulm edilmesi,}214 _{reaya tarafından vakıf} mütevellilerine karşı kötü davranılması,215 _{vakıf mütevellisine müdahale edilmesi,} 216 vakıf yerlerinde görevi olan kimselerin ölümü ile ortaya çıkan anlaşmazlıklar,217 vakıf arazilerinin mübâdele edilmesi ile ilgili,218 _{izinsiz bir şekilde vakıf arazisinde ev,} dükkân yapılması,219 _{vakfa ait yerin harap olması sebebi ile çevredeki yerlerin zarar} görmesi,220 _{vakıf arazilerinin reaya tarafından zapt edilip korularına,} 221_{zahireleri ile} hayvanlarına222 _{ve yaylaklarına}223 _{zarar verilmesi, vakfa verilmesi gereken kiraların} reaya tarafından kanuna aykırı olarak alınması,224 _{vakıf mürtezikaları ile ilgili}225 şikâyet konuları yer almaktadır.

204 _{Hk.12,53,160,177,204,247,296,364,404,606.} 205 _{Hk.5,74,155,161,187,220,367,513,561,565,591.} 206 _Hk.374. 207 _Hk.153. 208 _Hk.231. 209 _Hk.163,375. 210 _{Hk.144,150, 245, 250, 514.} 211 _{Hk.207,413,485.} 212 _Hk.227,526. 213 _Hk.419,547. 214 _Hk.536,542. 215 _{Hk.97,256,511.} 216 _Hk.181. 217 _{Hk.116,141,210,229,241,248,254,307,322.} 218 _{Hk.223,303,432,465.} 219 _{Hk.228,239,470,543.} 220 _Hk.110. 221 _Hk.318 222 _Hk.349. 223 _Hk.407. 224 _Hk.240. 225 _Hk.157,209.

35

1.3.2. Vergi Konusunda Yapılan Şikâyetler

Vergi konusundaki şikâyetlerin ekseriyetini oluşturan durumların başında, reayanın çeşitli sebepler öne sürerek vergisini görevlilere vermemesi,226 _eksik vermesi,227 başkaları ile ittifak yaparak görevlilere teslim etmemesi,228 Seyit olduğunu iddia ederek vergiden muaf olduğunu belirtmesi,229 _{vergisini vermeyerek voyvodalara} saldırılması,230 _{ile reayanın vergi vermesine mâni olanlar}231 _{yer almaktadır.}

Bununla birlikte görevlilerin vazîfelerini suiistimal edip vergiden muaf olan reayadan zorla vergi almaları,232 _{görevliler arasında vergi toplama konusundaki} ihtilaflar233 ve vergileri görevliye teslim etmeyen reaya kethüdaları234 hakkında da şikâyetleri bulunmaktadır.

1.3.3. Kişisel Borçlarla İlgili Şikâyetler

Borç ile ilgili defterde yer alan şikâyet konularının çoğunluğunu alacak verecek meseleleri oluşturmaktadır. Borcu olduğu halde borcunu vermeyenler,235 _borcunu vermeden firar edenler236, borcu olmadığı halde kendisine başkası tarafından borç isnât edilenler,237 borcundan fazlasını isteyenler,238 reayanın kadıya olan borcunu vermemesi,239 reayanın borçlu konusunda yalan şahitlik yapılmaya zorlanması,240 mütevelli zimmetinde borcu kalan kimseler,241 _{vergi toplamakla görevli memurun}

226 _{Hk.8,88,115,191,195,205,267,282,381,397,448,468,504,556,572,611,610.} 227 _{Hk. 295,305.} 228 _Hk.575. 229 _Hk.172. 230 _{Hk.578,580,583.} 231 _{Hk.120,274,278,284,314,330,431,510.} 232 _Hk.435. 233 _Hk.582. 234 _Hk.579. 235_{Hk.35,57,109,213,222,257,268,270,316,319,341,342,352,355,365,368,370,447,477,523,535,545,} 560,585,587,602,620,623. 236 _Hk.66,538. 237 _Hk.235. 238 _Hk.59,584 239 _Hk.317. 240 _Hk.378. 241 _Hk.232.

36

zimmetinde kalan borcun tahsil edilmesi,242 sabık kürekçi başı zimmetinde kalan borç243 _{konularında şikâyetler almaktadır.}

1.3.4. Miras ve Veraset Hakları İle İlgili Şikâyetler

Ölen kişinin ardından kalan terekesi244 _{ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar} defterimizde sıklıkla yer alan şikâyetler arasında yer almaktadır. Bu şikâyetler; borcu varken ölen kişinin borcunun terekesinin kaldığı kişiler tarafından verilmemesi,245 ölen kişiye borcu olan kimselerin borçlarını tereke sahiplerine vermemesi,246 emaneten mirası alan kişinin mirası varisine teslim etmemesi,247 _{terekenin kaldığı} akrabalar arasındaki ihtilaflar,248 _{terekenin kendisine kaldığını iddia edenler}249 _, terekenin varisine verilmemesi,250 terekeden hisse isteyenler,251 tereke üzerine nazır tâyin edilen görevlinin mirası vasiye vermemesi,252 subaşının terekeyi zapt etmesi253, sonradan mirasta hak iddia edilip terekenin zapt edilmesi,254 mütevellinin terekeye müdahale etmesi255 _{ile ilgili şikâyetler görülmektedir.}

1.3.5. Devlet Adamları Hakkındaki Şikâyetler

Defterimizde devlet adamları hakkında yapılan şikâyetlerin miktarının yadsınamayacak kadar fazla olduğu görülmektedir. Şikâyetlerin ekseriyetinin görevlilerin kanuna aykırı olarak reayanın parasını alması olarak görülmektedir. Bunları reayanın topraklarının zapt edilmesi, rüşvet alınması şikâyetleri takip etmektedir.

242 _Hk.391.

243 _Hk.258.

244 _{‘’Osmanlı miras hukukunda ölen kişilerin geride bıraktığı mallar için kullanılan terim.’’ Bkz. Tahsin} Özcan, ‘’Muhallefât’’ DİA, İstanbul 2005, XXX, s.406.

245 _{Hk.41,52,329,339,366,441.} 246 _{Hk.454,520,617.} 247 _{Hk.114,142,539.} 248 _{Hk.143,216,265,306,618.} 249 _Hk.457. 250 _{Hk.384,402,495,553,621.} 251 _Hk.23. 252 _Hk.130,135. 253 _Hk.346. 254 _Hk.622. 255 _Hk.486.

37

Şikâyetler sınıflandırılırken devlet görevlileri baz alınarak ayrı ayrı sınıflandırılmıştır. Bu doğrultuda Kadının; reayaya borç isnât etmesi,256 _{kanuna aykırı} olarak reayadan para alması,257 _{fazla para alması,}258 _{rüşvet alması,}259 _{mutasarrıflar ile}