Uzaktan algılama platformları ve kullanılan uydular

Yeryüzünü, uzayın belirli derinliklerinden algılayabilmek için kullanılması zorunlu olan algılama aletlerini ( sensör ) taşıyacak aletlere gereksinim duyulur. Algılama aletlerini taşıyan bu aletlere platform adı verilir. Bu platformlar; atmosfer içerisinde algılama yapmak için kullanılıyorsa hava platformları, uzaydan algılama yapmak için kullanılıyorsa uzay platformları olarak tanımlanırken, uzaydan gönderilen sinyalleri yeryüzünde algılamada kullanılan platformlara da yer platformları adı verilir.

Dünyamızın çevresinde, çeşitli amaçlara hizmet etmek için, dolaşan bir çok uydu sistemi vardır. Bunların başında, meteoroloji, haberleşme, askeri uydular ve yeryüzünü algılayan uydular gelmektedir. CBS açısından, en etkin uydular, yeryüzünün doğal ve yapay detayları üzerinden değişik şekillerde bilgi toplayan uydulardır. Uygulamada yaygın olarak kullanımı tercih edilen uydulara ait kısa bilgiler aşağıda verilmektedir ( Şekil 4.16 ).

LANDSAT Uydusu: 29 Temmuz 1972 yılında ABD tarafından uzaydaki yörüngesine yerleştirilen ilk uzaktan algılama uydusudur. Teknolojik gelişmelere paralel olarak, LANDSAT-1’den 7’ye kadar geliştirilmiştir. En gelişmiş haliyle, pankromatik ( siyah-beyaz ) bantta 15 m, renkli’de 30 m ve termal bantta 60 m yersel ayırma gücü içerir. 16günde aynı noktaya gelir ve 185x185 km lik bir alanı görüntüler.

SPOT Uydusu: Bu uydu sistemi, Belçika,Fransa ve İsveç ortak yapımı olup, 1986 yılında yörüngesine yerleştirilmiştir. Görüntüleri 1/100 000 ve 1/50 000 ölçekli haritaların yapımında ve 1/25 000 ölçekli haritaların güncellenmesinde kullanılır. Bunlar da SPOT-1’den-4’e kadar geliştirilmişlerdir. SPOT uyduları, 60x60 km ve 60x80 km’lik alanlar için 20 m ve 10 m çözünürlüklerde görüntü alma imkanına sahiptir.

IRS Uydusu: Hindistan, uzaktan algılama serileri Landsat MSS/TM ve Spot HRV algılayıcılarının özelliklerini birleştirerek IRS uydu serisini başlatmıştır. 1988’den itibaren fırlatılmaya başlanan IRS seriler ( 1A, 1B, P2, 1C, 1D ) LISS ( Linear Imaging Self Scanner ), WIFS ( Wide Field Sensor ) ve pankromatik algılayıcısı olarak bilinen görüntü sistemleri taşımaktadır. Görüntü sisteminin durumuna göre 5.8 m ile 188 m arasında konumsal çözünürlük sağlanabilmektedir.

ERS-1 Uydusu: ERS-1 ( Europan Remote Sensing Satellite ) olarak isimlendirilen Avrupa’nın ilk uzaktan algılama radar uydusu 17 Temmuz 1991 tarihinde Fransız Guyanası’nda bulunan KOURCU uzay merkezinden Ariane-4 roketiyle uzaydaki yörüngesine yerleştirilmiştir. Bu uydunun esas amacı çevrenin bilimsel incelenmesine katkıda bulunmaktır. ERS-1 uydusu ileri mikrodalga teknolojisini kullanarak bulutlu, yağmurlu, karlı ve güneşli atmosferik şartlarda yeryüzünü değişik zaman süreçlerinde algılar ve klasikleşmiş yeryüzü verileri ile kutup bölgelerinden ve güney okyanusundan elde edilen verileri yeryüzü gözlem istasyonuna gönderir. ERS-2 uydusu da 21 Nisan 1995 günü uzaydaki yörüngesine yerleştirilmiş olup ERS-1’den farkı ayrımlı olarak ozon yoğunluğunu ölçme aleti bulundurmasıdır.

Radarsat Uydusu: Kanada’nın ilk dünya gözlem uydusu 4 Kasım 1995 gününde Kaliforniya, Vanderberg Hava Kuvvetleri Üssünden uzaydaki yörüngesine

yerleştirilmiştir. Uydunun SAR ( Synthetic Aperture Radar ) özelliklerine sahip olması her türlü hava şartlarında nitelikli görüntü almasına imkan vermesidir.

RESURS-1 Uydusu: Rusya’nın 4 Aralık 1994 günü Baikonur üssünden uzay yörüngesine yerleştirdiği uzaktan algılama uydusudur. İki algılayıcı sistem taşımakta olup bunlardan MSU-SK sistemi, geniş süpürmeli, orta çözünürlüklü ve konik taramalı bir alettir. İkincisi MSE-E sistemindedir ve bu da dar-süpürmeli ve yüksek çözünürlüklüdür. Ancak özel siparişler için görüntüler hazırlamakta kullanılır.

JERS-1 Uydusu: Japon Ulusal Uzay Geliştirme Ajansı ( NASDA ) tarafından 11Şubat 1992 günü Tane Gashima uzay üssünden uzaydaki yörüngesine yerleştirilmiş olup, ölçümlerini iki algılayıcı sistem aracılığıyla yapmaktadır. Bunlar; OPD ( optical sensor ) ve SAR sistemleridir.

QUICKBIRD Uyduları: Quickbird 2, Digital Globe isimli özel bir A.B.D. şirketi tarafından çalıştırılmakta olup, pankromatik bantta 0.61 m çözünürlükte, multispektral bantlar içinse 2.5 m’lik çözünürlükte görüntüler elde etmek mümkündür.

OrbView-3 Uydusu: Yüksek çözünürlüklü ticari bir uydudur. Bir metrelik yer çözünürlüğüne sahiptir. 18 Nisan 2003 günü uzaydaki yörüngesine yerleştirilmiştir. Stereo çekim özelliği mevcut olup çerçeve büyüklüğü 8 km’dir.

Earlybird Uydusu: 3 m çözünürlüklü Earlybird uydusu 1998 yılı sonunda uzaya gönderildikten sonra bataryalarında meydana gelen enerji sorunu sonucunda çalışmalarına başlayamamıştır.

IKONOS Uydusu: IKONOS uydusu duyarlığı en yüksek uydular arasında tanımlanır. IKONOS-1 uydusu, 1999 yılında uzay boşluğuna yerleştirilmek üzere hazırlandı fakat başarısızlıkla sonuçlandı. Daha sonra 24 Eylül 1999 günü IKONO-2 uydusu Spaceimaging Şirketi’nce uzaydaki yörüngesine yerleştirildi. IKONOS uydusu pankromatik bantta 1 m yersel çözünürlüklü ve multispektral bantta 4 m çözünürlüklü algılama yapmaktadır. Ayrıca stereo algılama yapma özelliği de vardır ( Altınbaş ve ark. 2003, Yomralıoğlu 2000).

IKONOS Uydusunun Özellikleri: Günümüzde IKONOS uydu verilerinden; harita üretimi çalışmalarında, yerel yönetimlerde, telekomünikasyon hizmetlerinde, tarımda, ormancılıkta, enerji ve altyapı çalışmalarında, çevrenin izlenmesinde, afet yönetim çalışmalarında, doğal kaynakların belirlenmesinde, petrol ve boru hatlarının

etüdünde, ulaştırmada, güvenlikte, savunmada, coğrafi bilgi sistemleri çalışmalarında vs. etkin olarak yararlanılmaktadır. IKONOS uydusu 680 km yükseklikte, dünyayı 98 dakikada bir, güneş eşzamanlı bir yörüngede dönmektedir ( Şekil 4.17 ).

IKONOS uydusu izdüşümü boyunca 700 km eninde bir şerit içinde 1 m çözünürlükte görüntü alabilmektedir. Uydu tamamen hareketli olup, görüntü alanında esneklik sağlanabilmektedir. Alınan asgari görüntü boyutları 11x11 km boyutlarındadır ve bir geçişte 10 000 km2 ye kadar görüntü alınabilmektedir ( Şekil 4.18 ). IKONOS uydusunu doğrudan görevlendirme, görüntü alma ve tam veri işleme kapasitesine sahip olan yer istasyonu Ankara-Gölbaşı mevkiindedir (Şekil 4.19) . Bu yer istasyonu Ankara merkezli 4 600 km çaplı bir alan içerisinde uyduyu yönlendirebilmekte ve bölgenin görüntülerini alabilmektedir ( İnta 2003 ).

Teknolojik gelişmelere ve ticari rekabetlere bağlı olarak yeni uydu sistemlerinin uzaydaki yörüngelerine yerleştirilmeleri beklenmektedir.

Şekil 4.18 Bir geçişte çekilebilecek görüntü seçenekleri