UF deneylerinde yüzey yanıt yöntemi ANOVA

UF deneyleri ANOVA analizlerinde 4 değiĢken ve bu değiĢkenler için seçilen seviyelerin; süzüntü akıları (J) ve iletkenlik, SAR, bulanıklık, TN, TP ve NO3-

konsantrasyonları üzerindeki etkileri incelenmiĢtir. Elde edilen sonuçlar her bir parametre için Tablo 3.5-3.11’de ayrı ayrı verilmektedir.

Tablo 3.5’te verilen süzüntü akıları (J) için ANOVA analizi sonuçlarına bakıldığında; her bir değiĢkenin ve her değiĢkenin iç etkileĢimlerinin serbestlik dereceleri yazılım aracılığıyla 1 olarak hesaplanmıĢtır. Hataya aktarılan serbestlik derecesi ise 3’ tür. Bu durumda Fkritik değeri %95 güven aralığı için (Fkritik[0.05(1-3)])

10,10 olarak belirlenmiĢtir. Membran tipi (X1) değiĢkeni ile bu değiĢkenin X1xX1 iç etkileĢimine ait F değerleri Fkritik değerinden büyük olduğundan akı değerleri için

membran tipi ve iç etkileĢiminin etkisinin önemli olduğu söylenebilir. DeğiĢkenlerin ve iç etkileĢimlerinin akı değerleri üzerindeki rölatif etki sıralaması ise X1xX1>X1>X2xX2>X3>X2 Ģeklindedir. Bu noktadan hareketle UF prosesi için en iyi performansın sağlandığı akı değerini elde etmek bakımından, membran tipi değiĢkenin rölatif etkisini çapraz akıĢ hızı ve sıcaklık değiĢkenleri rölatif etkileri izlemektedir.

Tablo 3.5. UF deneylerinde akı (J) değerleri için ANOVA analizi sonuçları DeğiĢken SD _Toplamı Kareler DüzeltilmiĢ Kareler

Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-3)] X1(MT) 1 37,50 71,51 71,51 10,68 64,82 23,96 10,10 X2(ʋ) 1 154,03 20,06 20,06 3,00 13,37 4,94 X3(T) 1 377,63 30,05 30,05 4,49 23,36 8,63 X4b(ΔP) 1 40,56 8,50 8,50 1,27 1,81 0,67 X1xX1 1 88,89 88,89 88,89 13,27 82,19 30,38 X2xX2 1 39,90 39,90 39,90 5,96 33,21 12,28 X3xX3b 1 7,48 7,48 7,48 1,12 0,78 0,29 X4xX4b 1 4,11 4,11 4,11 0,61 -2,59 -0,96 Hata 3 52,15 20,09 6,70 1,00 18,85 Toplam 8 750,09 270,51 100,00 a

Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.

b _{DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik}

dereceleri hataya aktarılmıĢtır.

Ġletkenlik parametresi için Tablo 3.6’da belirtilen analiz sonuçlarına göre; her bir değiĢkenin ve her değiĢkenin iç etkileĢimlerinin serbestlik dereceleri 1 iken, hataya

102

aktarılan serbestlik derecesi ise 2’ dir. Bu durumda Fkritik değeri %95 güven aralığı

için (Fkritik[0.05(1-2)]) 18,50 olarak belirlenmiĢtir. Membran tipi (X1), membran geçiĢ

basıncı (X4) ile bu değiĢkenlerin iç etkileĢimleri X1xX1, X4xX4 için hesaplanan F değerleri Fkritik değerinden büyük olduğundan iletkenlik parametresi için membran

tipi ve membran geçiĢ basıncı değiĢkenleri ile bu değiĢkenlerin iç etkileĢimlerinin etkisi önemlidir. Ġletkenlik parametresi üzerindeki rölatif etki sıralamasının ANOVA tablosundan X1>X1xX1>X4xX4>X4>X2>X2xX2 Ģeklinde olduğu görülmektedir. Tablo 3.6. UF deneylerinde iletkenlik için ANOVA analizi sonuçları

DeğiĢken SD _Toplamı Kareler DüzeltilmiĢ Kareler Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-2)] X1(MT) 1 1120,92 495,40 495,40 39,13 482,74 34,29 18,50 X2(ʋ) 1 277,36 42,82 42,82 3,38 30,16 2,14 X3b(T) 1 42,25 9,24 9,24 0,73 -3,42 -0,24 X4 1 13,62 246,25 246,25 19,45 233,59 16,59 X1xX1 1 311,72 311,72 311,72 24,62 299,06 21,24 X2xX2 1 17,70 17,70 17,70 1,40 5,04 0,36 X3xX3b 1 16,08 16,08 16,08 1,27 3,42 0,24 X4xX4 1 268,56 268,56 268,56 21,21 255,90 18,18 Hata 2 58,33 25,32 12,66 1,00 6,95 Toplam 8 2068,21 1407,77 100,00

a _{Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.}

b _{DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik}

dereceleri hataya aktarılmıĢtır.

Kullanılan kentsel ikincil arıtma çıkıĢ suyunda, AATTUT’ nde SAR için belirlenen sınıf 2. Sınıf sulama suyudur. Bu sınıfın yapılan deneylerde UF prosesi ile korunduğu görülmektedir. SAR bakımından ANOVA analiz sonuçları göstermektedir ki tüm değiĢkenler ve etkileĢimleri için serbestlik dereceleri 1, hataya aktarılan serbestlik derecesi ise 2’ dir. F değerlerine göre SAR parametresi için düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik derecesi hataya aktarılan X2xX2 ve X3xX3 iç etkileĢimlerinin dıĢında tüm değiĢkenler ve diğer iç etkileĢimlerin etkisi önemlidir. Ayrıca en küçük SAR değeri için rölatif etki sıralaması X4xX4>X4>X1xX1>X1>X3>X2 Ģeklindedir. Tablo 3.7’deki F ve %p değerlerine göre SAR parametresi bakımından membran geçiĢ basıncının rölatif etkisinin, diğer değiĢkenlere kıyasla çok daha fazla olduğu belirtilebilir.

Tablo 3.8’de verilen bulanıklık parametresi için ANOVA analizi sonuçlarına bakıldığında; değiĢkenler ve iç etkileĢimlerinin serbestlik dereceleri 1 olarak

103

hesaplanmıĢtır. Sıcaklık (X3) değiĢkeni ve bu değiĢkenin X3xX3 iç etkileĢimine ait hataya aktarılan serbestlik derecesi ise 2’ dir. %95 güven aralığı için (Fkritik[0.05(1-2)])

18.50 olarak belirlenen Fkritik değeri, değiĢkenler için hesaplanan F değerleri ile

kıyaslandığında; sadece X2xX2 iç etkileĢiminin önemli etkiye sahip olduğu tespit edilmiĢtir. Ayrıca X2 (çapraz akıĢ hızı) değiĢkeni için hesaplanan F değeri de Fkritik’ e

çok yakındır. Bu nedenle bulanıklık parametresi için AATTUT’ nde belirtilen 1. sınıf sulama suyu sınır değerinin sağlanması bakımından, çapraz akıĢ hızı ve iç etkileĢiminin etkisi önemlidir. Aynı parametre için rölatif etki sıralaması ise X2xX2>X2>X4xX4>X4>X1xX1>X1 Ģeklindedir. Bu sıralamaya göre rölatif etkisi daha az olan değiĢkenler sırasıyla membran geçiĢ basıncı ve membran tipidir.

Tablo 3.7. UF deneylerinde SAR için ANOVA analizi sonuçları DeğiĢken SD _Toplamı Kareler DüzeltilmiĢ Kareler

Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-2)] X1(MT) 1 0,00055 0,00309 0,00309 618,80 0,00309 5,70 18,50 X2(ʋ) 1 0,01157 0,00025 0,00025 49,80 0,00024 0,45 X3(T) 1 0,01324 0,00039 0,00039 77,00 0,00038 0,70 X4(ΔP) 1 0,00099 0,02251 0,02251 4502,40 0,02251 41,55 X1xX1 1 0,00355 0,00355 0,00355 709,60 0,00354 6,54 X2xX2b 1 0,00000 0,00000 0,00000 0,00 -0,00001 -0,01 X3xX3b 1 0,00001 0,00001 0,00001 2,00 0,00001 0,01 X4xX4 1 0,02438 0,02438 0,02438 4875,00 0,02437 44,99 Hata 2 0,00001 0,00001 0,00001 1,00 0,06 Toplam 8 0,054265 0,05417 100

a _{Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.} b

DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik dereceleri hataya aktarılmıĢtır.

Tablo 3.8. UF deneylerinde bulanıklık için ANOVA analizi sonuçları DeğiĢken SD _Toplamı Kareler DüzeltilmiĢ Kareler

Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-2)] X1(MT) 1 0,00276 0,00350 0,00350 2,86 0,00228 3,12 18,50 X2(ʋ) 1 0,03000 0,01982 0,01982 16,20 0,01859 25,47 X3b(T) 1 0,00011 0,00116 0,00116 0,95 -0,00007 -0,09 X4(ΔP) 1 0,00001 0,00725 0,00725 5,93 0,00603 8,26 X1xX1 1 0,00454 0,00454 0,00454 3,71 0,00331 4,54 X2xX2 1 0,02796 0,02796 0,02796 22,86 0,02674 36,64 X3xX3b 1 0,00129 0,00129 0,00129 1,05 0,00007 0,09 X4xX4 1 0,00748 0,00748 0,00748 6,11 0,00625 8,57 Hata 2 0,00140 0,00245 0,00122 1,00 13,32 Toplam 8 0,074138 0,07299 100

a _{Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.}

b _{DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik}

104

TN parametresi için ANOVA analizi sonuçlarına göre; membran tipi (X1) değiĢkeni ve bu değiĢkene ait iç etkileĢim için hesaplanmıĢ en düĢük düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik derecelerinin hataya aktarılması ile elde edilen F değerlerine bakıldığında, değiĢkenlerin hiçbirinin etkisinin önemli olmadığı sonucuna varılmıĢtır. Bunun yanında Tablo 3.9’da belirtilen TN parametresi üzerindeki rölatif etki sıralaması X4>X3>X4xX4>X3xX3>X2xX2>X2 Ģeklinde olup, membran geçiĢ basıncı ve sıcaklık değiĢkenlerinin rölatif etkisinin diğer değiĢkenlere kıyasla daha fazla olduğu belirtilebilir. Çapraz akıĢ hızı ve iç etkileĢiminin rölatif etkisi ise basınç ve sıcaklığa yakın bir etki göstermektedir.

Tablo 3.9. UF deneylerinde TN için ANOVA analizi sonuçları DeğiĢken SD _Toplamı Kareler DüzeltilmiĢ Kareler

Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-2)] X1b(MT) 1 11,975 0,013 0,013 0,16 -0,067 -1,64 18,50 X2(ʋ) 1 0,940 0,318 0,318 3,96 0,238 5,79 X3(T) 1 0,915 0,880 0,880 10,96 0,800 19,45 X4(ΔP) 1 0,911 0,910 0,910 11,33 0,830 20,18 X1xX1b 1 0,148 0,148 0,148 1,84 0,067 1,64 X2xX2 1 0,504 0,504 0,504 6,28 0,424 10,31 X3xX3 1 0,656 0,656 0,656 8,16 0,576 14,00 X4xX4 1 0,683 0,683 0,683 8,50 0,602 14,64 Hata 2 12,123 0,161 0,080 1,00 13,99 Toplam 8 16,732 4,113 100

a _{Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.}

b _{DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik}

dereceleri hataya aktarılmıĢtır.

Tablo 3.10’daki ANOVA analizi sonuçlarını değerlendirmek gerekirse TP parametresi için etkisi önemli olan değiĢken, akı değerleri ANOVA sonuçları ile benzerlik göstermektedir. UF prosesinde TP parametresinin beklenen sulama suyu standardını sağlaması bakımından etkisinin önemli olduğu değiĢken membran tipidir. Rölatif etki sıralaması açısından X1>X1xX1>X4xX4>X4>X3>X3xX3>X2 Ģeklinde bir sıralama yapılsa dahi, TP için sınır değerin sağlanması bakımından diğer değiĢkenler çok fazla bir rölatif etkiye sahip değildir.

105

Tablo 3.10. UF deneylerinde TP için ANOVA analizi sonuçları DeğiĢken SD _Toplamı Kareler

DüzeltilmiĢ Kareler Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-1)] X1(MT) 1 0,22135 0,32923 0,32923 1936,62 0,329 52,99 161,00 X2(ʋ) 1 0,02194 0,00116 0,00116 6,83 0,001 0,16 X3(T) 1 0,00232 0,00190 0,00190 11,20 0,002 0,28 X4(ΔP) 1 0,02412 0,00997 0,00997 58,66 0,010 1,58 X1xX1 1 0,26196 0,26196 0,26196 1540,94 0,262 42,16 X2xX2b 1 0,00017 0,00017 0,00017 1,00 0,000 0,00 X3xX3 1 0,00138 0,00138 0,00138 8,11 0,001 0,19 X4xX4 1 0,01521 0,01521 0,01521 89,46 0,015 2,42 Hata 1 0,00017 0,00017 0,00017 1,00 0,22 Toplam 8 0,548455 0,62098 100

a _{Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.}

b _{DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik}

dereceleri hataya aktarılmıĢtır.

Nitrat parametresi için Tablo 3.11’de belirtilen analiz sonuçlarına göre; her bir değiĢkenin ve iç etkileĢimlerinin serbestlik dereceleri 1 iken, hataya aktarılan serbestlik derecesi ise 2’ dir. Sıcaklık (X3) değiĢkeni ve bu değiĢkenin iç etkileĢimi X3xX3 için hesaplanan F değerleri, Fkritik[0.05(1-2)] değeri 18,50’ den büyüktür. Nitrat

parametresi üzerindeki rölatif etki sıralamasının ANOVA tablosundan X3>X3xX3>X1>X1xX1=X4>X4xX4 Ģeklinde olduğu görülmektedir. Buna göre UF prosesi için AATTUT’ nde nitrat parametresinin beklenen sulama suyu standardını sağlaması bakımından etkisinin önemli olduğu tek değiĢken sıcaklıktır.

Tablo 3.11. UF deneylerinde nitrat için ANOVA analizi sonuçları DeğiĢken SD _Toplamı Kareler

DüzeltilmiĢ Kareler Toplamı Ortalama Kareler Toplamı F P %pa Fkritik [0,05(1-2)] X1(MT) 1 2,43330 3,14990 3,14990 11,85 2,884 5,83 18,50 X2b(ʋ) 1 0,17410 0,29390 0,29390 1,11 0,028 0,06 X3(T) 1 1,81270 20,05030 20,05030 75,43 19,785 39,97 X4(ΔP) 1 0,86320 2,45940 2,45940 9,25 2,194 4,43 X1xX1 1 2,45880 2,45880 2,45880 9,25 2,193 4,43 X2xX2b 1 0,23770 0,23770 0,23770 0,89 -0,028 -0,06 X3xX3 1 18,74750 18,74750 18,74750 70,53 18,482 37,34 X4xX4 1 2,10370 2,10370 2,10370 7,91 1,838 3,71 Hata 2 0,41180 0,53160 0,26580 1,00 4,24 Toplam 8 28,8309 49,50120 100

a _{Negatif %p (rölatif etki) değerleri (0) olarak kabul edilmiĢtir.} b

DüzeltilmiĢ kareler toplamı düĢük olan değiĢkenlere ait düzeltilmiĢ kareler toplamı ve serbestlik dereceleri hataya aktarılmıĢtır.

106

Tablo 3.5-3.11’de verilen tüm ANOVA analizleri sonuçlarına göre bir değerlendirme yapılacak olursa; UF prosesinde yüksek akılarda ve düĢük iletkenlik, SAR ve TP değerlerinde sulama suyu elde edebilmek bakımından, membran tipi değiĢkeni oldukça önemli bir etkiye sahiptir. DüĢük bulanıklık, TN ve NO3- değerleri için

membran tipinin etkisi önemsizdir. SAR ve bulanıklık parametreleri için çapraz akıĢ hızı etkisinin önemli olduğu belirlenmiĢtir. Diğer taraftan SAR ve NO3- parametreleri

için sıcaklığın etkisi önemliyken, SAR ve iletkenlik parametreleri için membran geçiĢ basıncının etkili olduğu sonucuna varılmıĢtır. Bu sonuçlar göstermektedir ki; UF ile sulama suyu elde edilmesi bakımından SAR’ ın istenen seviyede tutulması için tüm değiĢkenler önemli oranda etki göstermekte iken, değiĢkenlerin tümünün önemsiz etki gösterdiği tek parametre TN olarak belirlenmiĢtir. Tüm değiĢkenlerin rölatif etkilerini gösteren grafikler ġekil 3.7’ de verilmektedir.