Tutukluluk Dönemi

13 Kasım 1960 tarihinde Barat Hacı akĢam namazını kılıp evine döndüğü sırada, evinde KaĢgar Ġli UlaĢtırma Dairesi’nden Yasin Kuzu isimli görevliyle karĢılaĢmıĢtır. Görevli, KaĢgar Ġli UlaĢtırma Meclisi BaĢkanı Vang’ın, Barat Hacı’yı çağırdığını ve eğer kendisiyle gelmezse baĢka ekiplerce zorla götürüleceğini haber vermiĢtir. Böylece Barat Hacı, ulaĢtırma idaresine götürülerek sorguya alınmıĢtır. Sorgu odasına giren Çinli polislerinin yanında, KaĢgar Emniyet TeĢkilatı Genel Müdürü Dursun DurmuĢ da bulunmaktadır. Daha sonra sorgunun devamı için Barat Hacı, Yumulak Ģehrinde bulunan emniyet teĢkilatına götürülmüĢtür. Sorguya, ilk olarak hayatını anlatmasını isteyerek baĢlayan Çinli sorgu memurları, istedikleri cevapları verdiği takdirde Barat Hacı’ya yüklü miktarda para vereceklerini ve hemen serbest bırakılacağını söylemiĢlerdir. 153

Barat Hacı’nın anılarında aktardığı kadarıyla bu sırada sorgu memurlarının özellikle üzerinde durdukları konular; “Doğu Türkistan Birliği” isimli derginin içeriği, ayrıca daha önceleri çıkarılan “İzvistiye” gazetesinin içeriği ve bu dergilerin isim değiĢtirdikten sonra aldıkları diğer isimlerdir. Ġzvistiye isimli gazete, 1956 yılında Çinlilerin iĢgal faaliyetlerine karĢı kurulan Halk Partisi’nin gizli gazetesi olarak faaliyette bulunmuĢtur ve parti üyelerinin çoğunluğunun bu gazeteye eriĢimi sağlanmıĢtır. Diğer taraftan bu gazete ayaklanma zamanlarında “Doğu Türkistan’ın

Sesi” ismiyle de yayımlanmıĢtır. Bu gazeteye Çinlilerin dâhili durumu hakkında

bilgiler ve bazı gizli evrakların yanında Çin’deki durumlar hakkında da yazılar basılmıĢtır. Ayrıca Rusların yaptığı dini baskıların da yazıldığı bu gazetede Rus propagandası da yapılmıĢtır. Daha sonra Haziran 1960’da gazete hakkında bir toplantı yapılarak ismi “İstiklal” olarak değiĢtirilmiĢtir. Çinliler içeriğinden dolayı bu gazetenin peĢine düĢmüĢlerdir. Barat Hacı, bu sorular karĢısında bilgisi olmadığını söyledikten sonra sorgusu bitirilerek KaĢgar Ġli UlaĢtırma Ġdaresi Müdürlüğüne geri götürülmüĢtür. Barat Hacı’nın anılarında aktardığı Ģekliyle; merkeze iade edildikten sonra Çinli memurlar tarafından yerli usullerle uzun saatler iĢkencelere maruz kalmıĢ, acılara dayanamadığı anlarda polislere hakaret etmeye

153

baĢlamıĢtır. Kendilerine hakaret edilmesine dayanamayan polisler, bu defa Barat Hacı’yı tüfeklerinin dipçiğiyle bayıltmıĢtır. Barat Hacı, uzun süre baygın kaldıktan sonra kendine geldiğinde bir hapishane odasına yerleĢtirildiğini görmüĢtür. Ayrıca kendine geldiğini gören polislerin aralarında geçen konuĢmadan duyduğu kadarıyla öldürülecek kadar Ģiddetli iĢkencelere maruz kalmıĢ olduğunu anladığını ifade etmiĢtir. Bu olaydan bir süre sonra Barat Hacı’yı, çalıĢması için benzin istasyonu inĢaatına götürmüĢlerdir. 154

ĠnĢaat alanı bir nevi çalıĢma kampı niyetiyle kurulmuĢ bir alandır. Burada Çin hükümetince suçlu görülmüĢ, farklı ideolojik gruplar çalıĢtırılmıĢtır. Barat Hacı, yerli milliyetçi ve Pan-Ġslamist olarak orada bulunmuĢtur. Bu inĢaatta bulunduğu sürece gündüzleri çalıĢtırılmıĢ, geceleri ise hapsedildiği odada sorgulanmaya devam edilmiĢtir. Barat Hacı’yı sorgulamaya gelenler arasında iki tane de Uygur memur bulunmuĢtur. Sorgular bu kiĢilerce kayıt altına alınmıĢtır. Diğer yandan sorgularda istedikleri cevapları bulamayan Çinli sorgu memurları, Barat Hacı’ya iĢkence yapmaya da devam etmiĢlerdir. Bir iĢkence anını Barat Hacı Ģu Ģekilde anlatmıĢtır: “10 gün çalıştıktan sonra, bir gece polisler geldi ve başıma çuval geçirdiler. Ellerimi

arkadan bağladılar. Dolaştırarak, bilemediğim bir yere götürdüler. Oraya götürdükten sonra elimin başparmağı ile ayak başparmağımı birleştirip birbirine bağlayarak beni iki ayağımdan tavana astılar. Parmaklarım ağırlığımı taşıyamadığından, hemen kopacak gibi duruyordu. Başımı bıraksam nefesim sıkılıyordu, kaldırsam hemen yoruluyordum. Bir ayağım da boşlukta olduğu için yoruluyordu. Böylelikle aynı anda her taraftan acı çekiyordum. Zamanında çatışmalarda ölmüş olsaydım diye düşünmüştüm.”155

Yine böyle bir sorgu ve iĢkencenin ardından Barat Hacı; uzunluğu bir buçuk metre, geniĢliği yarım metre olan karanlık bir odaya hapsedilmiĢtir ve güneĢ görmeden Mart 1962’ye kadar toplam 110 gün bu odada kalmıĢtır.

Mart ayında bir gün sabah KaĢgar Ġli UlaĢtırma BaĢkanı Vang, sorguyu kendisi yapmıĢtır. Barat Hacı’nın anılarında aktardığı Ģekliyle BaĢkan Vang, sorgusuna her zamanki suçlamalarını yaparak baĢlamıĢtır. Devamında Barat Hacı’ya

154

Barat Hacı, a.g.e., s. 35.

155

eski iĢçi ve asker olduğu için insani muamele yaptıklarını söylemiĢ, Çin Komünist Partisi’nin, prensiplerine bağlı kalarak insanları kurtarmaya çalıĢtıklarını anlatmıĢtır. Sözlerini, Barat Hacı’nın bu iyi muamelelerden anlamadığını söyleyerek bitirmiĢtir. Bunun üzerine sinirlenen Barat Hacı, sorgu odasında bulunan tercümana konuĢmalarının aynen çevrilmesini söyleyerek konuĢmaya baĢlamıĢtır. Barat Hacı ilk olarak kendisine yapılan iĢkenceleri, sorgu memurlarının insani olmayan davranıĢlarını anlatmıĢtır. Daha sonra kapatıldığı karanlık hücreyi ve o hücrede bir insanın yaĢayamayacağı koĢullarda aylarca yaĢadığı eziyetleri anlatmıĢtır. Bu yapılanların insani hiçbir tarafının olmadığını ifade eden Barat Hacı, BaĢkan Vang’ın bütün söylediklerine böylece itiraz etmiĢtir. Bu sözlerin ardından BaĢkan Vang’ın göstermelik bir acıma ile kaldığı hücreyi görmeye geldiğini, daha sonra da kendisine yatak ve kıyafet gibi kiĢisel eĢyaların sağlandığını aktaran Barat Hacı, bu gibi davranıĢların komünistlerin bir hilesi ve yumuĢatma tedbiri olarak uygulandığını söylemiĢtir. 156

Barat Hacı, odaya alınmasının ardından Eylül 1962’ye kadar yani yaklaĢık 6 ay sorgu yapılmadan tutulmuĢtur. 6 ay sonra bir defa daha sorguya götürülmüĢtür. Barat Hacı’nın anılarında aktardığı Ģekliyle bu sorgu sırasında yıllar önce okuduğu bir maninin içeriği sorulmuĢtur. Bu mani, Gomindang Hükümeti’nin bölgeden çekilmesi ve Doğu Türkistan halkının bağımsızlığına kavuĢması gibi dizelerin olduğu, halk arasında yaygınlaĢmıĢ bir manidir. Barat Hacı, sorgu memurlarının özellikle bu maniyi sorma amaçlarının, özerkliğe karĢı tam bağımsızlığı savunan mücadele liderlerinin düĢüncelerini öğrenmek olduğunu ifade etmiĢtir. Daha sonra sorgu boyunca Çinli memurların istediği cevapları vermediği gerekçesiyle tekrar hapse konulmuĢtur. Sorgular genel olarak aynı konular üzerinden devam etmiĢtir; Barat Hacı’nın katıldığı siyasi olaylar ve bu süreçte tanıdığı liderlerin isimlerinin sorgulanması Ģeklinde yapılmıĢtır. Barat Hacı’nın aktardığına göre Eylül 1962’deki sorgudan sonra 3 yıl sorguya çağırılmadan hapiste kalmıĢtır.157

156

Barat Hacı, a.g.e., s. 39.

157