Turizmin Kültürel Yapı Üzerindeki Etkiler

Bir toplumun kültürü hem maddi olmayan yönlerden (kültürün içeriğini oluşturan inanç, düşünce ve değerler) hem de maddi yönlerden (bu içeriği

temsil eden nesneler, simgeler ya da teknoloji) oluşmaktadır (Giddens, 2005: 22). Kültür; insanların edindiği ve çeşitli yollarla birbirlerine ve sonraki kuşaklara ilettikleri maddi ve manevi öğeleri anlatan bir kavram olarak ifade edilmektedir. Bir toplumdaki insanların toplum olarak paylaşmış oldukları yaşam biçimleri, kültürün temelini oluşturmaktadır (Kocacık, 2003: 86).

Turizm faaliyetlerinde meydana gelen değişim, bir toplumun kültürel yapısını etkilemektedir. Bu durum, turizm ve kültür arasındaki etkileşimden kaynaklanmaktadır. Genellikle turizmin kültürel yapıda değişime neden olduğu ifade edilmektedir. Özellikle kitle turizminin yoğun olarak yaşandığı bölgelerde, o yöreye ait kültür değişim gösterebilmektedir. Turizm sayesinde bir bölgeye giden turist, yerel alışkanlıkları öğrenme ve evine döndüğünde gördüklerini paylaşma eğilimindedir. Turistlerin, yerel toplumun kültürel değerlerini paylaşması, turizmin kültür yayılması üzerindeki etkisini kanıtlar niteliktedir (Özmen, 2007: 37). Bir bölgede turizmin gelişmesiyle birlikte yerel toplumun gelenekleri bozulabilir, turistlerin taklit edilmesiyle değer ve inanç yapısı değişebilir, dilde kullanılan yabancı sözcükler artabilir. Bu durum

kültürel kirlenme olarak ifade edilmekte ve farklı kültürlerin birbirleriyle olan

etkileşimlerinin olumsuz bir etkisi olarak görülmektedir (Özmen, 2007: 37). Turistlerin, gittikleri bölge hakkında yeterince bilgiye sahip olmaması, yerel toplum ve turistler arasında kültürel farklılıkların ciddi boyutta olması gibi durumlarda kültür şoku ortaya çıkmaktadır (Özmen, 2007: 37–38). Yerel toplumun, turistlere bakarak en az onlar kadar iyi yaşamaya özenmesi, kendi yaşam standartlarını turistlerinki ile karşılaştırarak kendi kültürlerini reddetmeye başlamaları, kültür şokunun bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Turizmin kültürel yapı üzerindeki değişime etkisi, turistlerin bir bölgeye gidip, oradaki yerel toplumu davranışlarıyla etkilemeleri ile uzun bir süreçte meydana gelmektedir (Gümüş vd., 2008: 46; Doğan ve Üngüren, 2010: 401).

Baykan (2007: 118), turizmin, yerel toplumun kültürel yapısını hem olumlu hem de olumsuz yönde etkilediğine vurgu yapmaktadır. Turizmin yerel toplumun kültürel yapısı üzerindeki etkilerini genel olarak, dinsel inanç ve davranışların değişmesi, ahlaki değer ve davranışların değişmesi, yabancı

yaşam biçimlerinin benimsenmesi, yabancı sözcüklerin yerel halkın dilindeki oranının artması, yerel sanatın işlev ve anlamının değişmesi ve turizmin yerel toplumun kültürel yapısının bir parçası haline gelmesi gibi başlıklar altında incelemek mümkündür.

2.1.5.1 Dini İnanç ve Davranışların Değişmesi

Dini inançlar, kültürden kültüre değişim gösterse de bilinen tüm toplumlarda dinin varlığı söz konusudur (Giddens, 2005: 558). Ulucak (2000: 46–47), Rodgers (2001: 70), Akman (2007: 157) ve Altunel (2009: 29–30) turizmin, yerel toplulukların dini inanç ve davranışlarında çarpıcı etkileri olduğunu ifade etmektedirler. Ancak bu etkinin bazı toplumlarda ve ülkelerde olumlu yönde gelişmesi söz konusu iken bazılarında olumsuz yönde gelişme olduğu görülmektedir. Turizmle birlikte dini inançların saygı görmemesi ve eğlence kaynağı haline gelmesi mümkün olabilmektedir. Dini inançlardaki değişiklikler, toplumsal yaşamda maddileşmenin artmasıyla ortaya çıkmaktadır. Bu gelişme, endüstri ülkelerindeki gelişme ile eşdeğer seviyededir. Fakat özellikle az gelişmiş ve turist kabul eden topluluklarda oluşan yabancılara benzeme arzusu, yerel toplumun dini inanç ve davranışlarını değiştirme eğilimlerine neden olmaktadır. Öte yandan farklı dinlere mensup kişilerin birbirleriyle etkileşim halinde bulunduğu ortamlarda, dini inançların değişmesi söz konusu iken, turizm, dinine bağlı insanlarda dini inançları çok az değiştirebilmektedir. Turizmin etkisi dini inançların zayıflaması, yok olması veya değişmesi şeklinde görüldüğü gibi dinsel davranışlarda değişiklik şeklinde de görülebilmektedir. Her din, ayinsel yöntemler içeren inançlara sahiptir. Turizm faaliyetleri sonucunda zaman zaman bu dinsel davranışların yerine getirilememesi mümkündür.

2.1.5.2 Ahlaki Değer ve Davranışların Değişmesi

Turizmin ahlaki değer ve davranışların değişimi üzerinde etkisi bulunmaktadır. Alhasanat’ın (2010: 381), turizmin sosyo-kültürel etkilerinin yerel halk üzerindeki etkilerini araştırmaya yönelik Ürdün’de yapmış olduğu çalışmasında, turizmin yerel halkın ahlaki davranışlarında olumsuz etkisinin olduğu, Ürdün’de turizmin insanları suç işlemeye teşvik ettiği ve kötü davranışlar sergileme konusunda cesaretlendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Turizm, yerel kültürün ahlaki değer yapısına daha maddeci ve ticari bir nitelik kazandırmakta, kültürün temel gelenek ve törenleri ticari amaçlı bir gösteri konumuna gelerek, gerçek anlamlarını yitirmektedir. Yerel halk, turistlerde gördüğü, gerçekte kendi kültürüne aykırı olan davranışları bir süre sonra doğal karşılamaya başlar. Yerel halkın turistlerle etkileşim öncesi ahlaksız olarak değerlendirdikleri davranışları bir süre sonra benimsemesi mümkün olmaktadır. Bu durum, toplum açısından olumsuz bir değişim olarak değerlendirilmektedir. Bazı toplumlarda özellikle fuhuş ve hayat kadınlarının sayısında anormal artışların meydana geldiği de saptanmıştır (Doğan, 2004: 131–132; Baykan, 2007: 122). Öte yandan, Tütüncü ve Çalışkan’ın (2008: 142), Kuşadası’nda turizmin yerel halk üzerindeki etkilerinin araştırılması amacıyla yaptıkları çalışmada, Kuşadası halkının, turizmin fuhuşu, suçu ve şiddeti artırmadığına yönelik görüşleri olduğu tespit edilmiştir.

2.1.5.3 Yabancı Yaşam Biçimlerinin Benimsenmesi

Yerel halkın yaşam biçimi itibariyle turistleri gözlemleyip, onlardan etkilendikleri ve zamanla turistlerin yaşam biçimini benimsemeye başladıkları ifade edilmektedir. Bu durum yerel halk ile turistler arasında yaşam biçimi açısından farklılıklar olduğunda ve yerel halk turistlere özendiğinde ortaya çıkmaktadır. Turizmle birlikte özellikle yerel halkın turistlerin giyim biçimlerinden etkilenmesi söz konusudur. Yerel halk genellikle alışık olmadıkları, daha önceden kabul etmedikleri giyim biçimlerini taklit etme

eğilimindedirler (Akman, 2007: 158; Khunou, 2009: 305–306). Turizm, iş dışı zaman alışkanlıklarını da etkilemektedir. Turist kabul eden bölgede yaşayan yerel halk, alışkın oldukları davranışları terk ederek, iş dışı boş zamanlarını değerlendirmek için bar, gece kulübü, disko gibi eğlence yerlerini tercih edebilmektedirler (Gürbüz, 2002: 54). Turistlerin yaşam biçimleri, eğlence şekilleri, yeme ve içme adetleri, para harcama şekilleri ister istemez yerel halkı etkilemekte, onları daha çok tüketmeye yöneltmektedir (Berber, 2003: 213–217).

2.1.5.4 Yerel Halkın Dilinde Yabancı Sözcüklerin Sayısının Artması

Ulucak (2000: 47) ve Doğan (2004: 133), dilde meydana gelen değişimin üç yolla gerçekleştiğini ifade etmektedirler. Bunlar; ekonomik değişim yoluyla, özendirme yoluyla ve doğrudan ilişki yoluyla değişim şeklindedir. Bu üç değişimde de turizmin meydana getirdiği etkiler büyüktür. Yeni kurulan turistik işletmelerde yerel halk yerine göçmenlerin çalıştırılması, göçmenlerin dilinin yaygınlık kazanmasına yol açmaktadır. Turistlerin yaşam biçimlerinin yerel halk tarafından gözlemlenmesiyle, turistlerin dillerinin saygınlık simgesi haline gelmesi, yerel halkın saygınlık kazanmak için turistlerin dillerini benimsemesine neden olabilmektedir. Turistler genellikle yerel halkın dilini konuşamaz. Bu durumda, özellikle turistik işletmelerde çalışan görevliler turistlerle ilişki kurabilmek için onların dillerini kullanmak durumunda kalırlar.

Sharma (2004: 100), turistlerle iletişim kurabilmek için onların dilini bilmenin önemini vurgulamaktadır. Turizm sayesinde turistlerle yerel halk arasında ortaya çıkan iletişim sonucunda, yabancı sözcüklerin yerel halkın dilindeki oranı artmaktadır. Bu saptamaya paralel olarak, turistik çekim merkezlerindeki ticarethanelerin ve konaklama tesislerinin isimlerinde kullanılan yabancı dilde kelimeler, kültürün temel unsurlarından olan dilin ne kadar değişebildiğinin açık bir örneğidir.

Vounatsou, Laloumis ve Pappas (2008: 9), Yunanistan’ın Mykonos bölgesinde yerel halkının turizmin sosyal etkilerini algılaması üzerine yaptıkları bir çalışmada, insanların günlük kullandıkları dilde yabancı kelimelerin turizm sayesinde ortaya çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, turizmin dilin değişmesi üzerindeki olumsuz etkisini gösterirken; Doğan ve Üngüren’in (2010: 408), Alanya halkının turizmin sosyo-kültürel etkilerine yönelik bakış açılarını belirlemek üzere yaptıkları çalışmada; turizmin yabancı dil öğrenimine katkı sağladığı sonucuna ulaşmaları olumlu bir etki olarak ifade edilmektedir.

2.1.5.5 Yerel Sanatın İşlevinin ve Anlamının Değişmesi

Turizm, yerel topluluklarda sanatsal festivallerin ve çömlekçilik, ağaç oymacılığı gibi el sanatlarının değişmesine katkı sağlamaktadır (Spanou, 2007: 150). Doğan’a (2004: 134) göre; turizm bazı durumlarda yerel sanatların canlanmasına olanak sağlarken, bazı durumlarda da bozulmasına neden olabilmektedir. Öte yandan Sharma (2004: 94), turizmin yerel sanat ürünleri için yeni fırsatlar ortaya çıkardığını vurgulamaktadır.

Özmen’in (2007: 48), turizmin sosyo-kültürel etkilerinin Akçakoca halkı tarafından algılanması üzerine yaptığı çalışmada; sanat, el sanatları, folklor ve yerel kültürün turizm sayesinde canlandığı sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan Baykan (2007: 155), Ürgüp yöresinde turizmin yerel kültür üzerindeki etkilerinin yerel halk tarafından algılanması üzerine yaptığı araştırmada, turizmin yöredeki el sanatı ürünlerinin ucuz ve kalitesiz üretilmesine neden olduğuna yönelik görüşlerin çoğunlukta olduğunu ifade etmektedir. Aynı zamanda araştırmaya göre; yerel halk el sanatı ürünlerinin yalnızca turistlerin zevkine göre düzenlendiğini düşünmektedir. Yerel halk, turizm faaliyetlerinin yerel sanat anlayışı üzerindeki etkilerini hissetmekte, ancak bu etkiyi tamamen yıkıcı ve bozucu bir düzeyde değerlendirmemektedir.

Turist çeken birçok geleneksel toplumda, endüstrileşme ve kentleşme, geleneksel sanat değerlerini değiştirebilmektedir. Fakat özellikle yeni oluşan

uluslar, yerel kültür konusunda bilinçlenerek yerel sanatlarını korumaya çalışmaktadır. Bu amaçla yerel sanat ürünleri müzelerde sergilenmekte ve yerel sanat, ulusal bilincin oluşmasına yardımcı olmaktadır (Doğan, 2004: 135).

2.1.5.6 Turizmin Kültürün Bir Parçası Haline Gelmesi

Kültür, bir toplumda yaşayan insanların bütün öğrendikleri ve paylaştıklarını kapsayan bir kavramdır (Özkalp, 2010: 85). Bahar’a (2008: 57) göre kültür; inanç, sanat, ahlak ve din, gelenek ve görenekleri insanın toplumun bir üyesi olarak yapabileceği tüm yetenek ve bilgileri kapsadığı gibi, davranış kalıplarını, nesneleri, tutumları ve değerleri de oluşturmaktadır.

Kültür, insanların birbirlerini ve dünyayı algılamalarının bir bütünü olarak karşımıza çıkmaktadır (Reisinger ve Turner, 2004: 8). Bu bağlamda turizmin kültürün bir parçası olması, turizmin kültür üzerindeki etkilerinin belirleyici özelliklerinden biri olmasını sağlamaktadır. Turistlerle yerel halk arasındaki etkileşim sonucunda birbirleriyle bağdaşmayan yaşam biçimleri karşılıklı anlayışla birlikte uyumlu hale gelmektedir. Turizm, bir toplumun ayrılmaz bir bütünü olarak ifade edilmektedir. Bunun nedeni, turizmin çağdaş yaşamı simgelemesi ve bir bölgede gerekli bir etkinlik olarak benimsenir hale gelmesidir. Turistik yörelerde turizmin gelişimi yerel kültürün unsuru olarak çeşitli şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Örneğin; turistik bir yörede yiyecek ve içecek sunumları yerel halk tarafından geleneksel kıyafetlerle birlikte yapılabilmektedir. Turizmin yerel kültürün bir parçası haline gelmesi, turistik yörelerde olumlu ve olumsuz bazı değişimler meydana getirmektedir (Baykan, 2007: 134–135).

Demiroğlu ve İzgi’nin (2007: 33), Taraklı, Göynük ve Mudurnu’da yerel halkın turizme yaklaşımının analizine ilişkin yaptıkları çalışmada; yerel halkın turizm yatırımlarına olumlu yönde destek verdiği tespit edilmiştir. Yatırımların artmasıyla birlikte turistik işletmelerin sayısı da artacaktır. Bu durum olumlu bir değişim olarak görülmekle birlikte doğal güzelliklerin yok olmasına neden

olmaktadır. Doğal güzellikler yerine beton yığınlarının oluşması çevresel, sosyal ve kültürel anlamda bozulmalara da neden olabilmektedir. Bu nedenle turizm hareketlerinin yönlendirilmesi konusuna hassasiyetle yaklaşmak gerekmektedir.