Karagöz (2008); Türkiye’ye yönelik turist akımında etkili olan unsurların belirlenmesi ve ülkenin sahip olduğu turizm potansiyelinin araştırıldığı çalışmada 97 ülke çekim modeli kullanılarak araştırılmıştır. 2006 yılına ait verilerin kullanıldığı çalışmada değişken olarak turist sayısı, gayri safi yurtiçi hasıla, ülkeler arası mesafe kullanılmıştır. Turist akımında etkili olduğu düşünülen kültürel yakınlık, ortak sınır, ortak din ve Avrupa ülkesi olma durumu da kukla değişken olarak modele eklenmiştir. Oluşturulan modelin sonuçlarında, bir ülkeden Türkiye’ye gelen turistlerin ülkelerinin ekonomik büyüklüğü, söz konusu ülkeden gelen turist sayısını olumlu olarak, ülkenin coğrafi konumunun Türkiye’den uzak olması olumsuz olarak etkilediği, ülkenin nüfus değişkeninin ise gelen turist sayısına anlamlı bir etkisinin olmadığı ortaya çıkmıştır. Ayrıca yapılan çalışmada kullanılan örneklemdeki ülkelerin çoğunun Türkiye’ye yönelik turist akımı anlamında potansiyelin üzerinde turist gönderdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Santana, Ledesma ve Perez (2015); Dış ticaret ve turizm akımını inceledikleri çalışmada 2012 yılının verileri kullanarak 195 ülkeyi çekim modeli ile incelemişlerdir. Dış ticarette turizmin önemini araştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada, ihracat verileri, turist varışları, ortak sınır, ortak üyelik, denize kıyısı olan ülkeler, uzaklık, ortak din, ortak dil, serbest ticaret anlaşması, ortak para birimi, yasal prosedür ve GSYH değişkenleri kullanmışlardır. Sonuç olarak karşılıklı turizm hareketliliğinin her iki ülkenin birbirleriyle olan ticaretinde ve dış ticaret hacimlerinde artışa neden olduğu sonucuna ulaşmışlardır.
Vietze (2012); Kültürel etkilerin Amerika’daki turizm talebine olan etkisini 2001-2005 dönemi arasında 208 ülke verilerini kullanarak çekim modeli yaklaşımı
ile incelemiştir. Özellikle dini ve kültürel etkilerin, turist akımındaki etkisini, GSYH ve ülkeler arası uzaklık ile birtakım sosyo-ekonomik ve coğrafi değişkenlerle incelemiştir. Sonuç olarak siyasi ve kültürel yakınlığın turist varışlarını olumlu olarak etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.
Keum (2010); Çekim modeli ve linder hipotezi ile Kore’deki uluslararası turizm akımının incelendiği çalışmada ülkeler arasındaki ekonomik büyüklüğün ve uzaklığın ticaret akımını genel olarak açıkladığı sonucuna ulaşılmıştır. Değişken olarak Ticaret verilerinde, GSYH, mesafe, nüfus ve tercihli ticaret kullanılmış ampirik uygulamalarla da çekim modelinin turizm ve ticaret akımını açıklamada destekler sonuçlar verdiği bulgusuna da ulaşmıştır.
Eryiğit, Kotil ve Eryiğit (2010); Çekim modelini kullanarak Türkiye’deki uluslararası turizm akımının incelendiği çalışmada 1995-2005 yılları arasında Türkiye’yi en çok ziyaret eden 11 ülkeyi baz alarak uluslararası turist sayısını etkileyen faktörleri analiz edilmiştir. Modelde kişi başı GSYH, nüfus, mesafe, deprem, komşu ülke ve turizm iklimi, turizm fiyatı ve 11 Eylül terör saldırısı değişken olarak, kukla değişken olarak ırak savaşı kullanılmıştır. Yapılan analizde kullanılan değişkenlerin turist akımını etkileyen faktörleri büyük ölçüde açıkladığı, ayrıca uzaklık ile turizm iklim indeksinin turizm akımının en önemli göstergesi olduğu ve karşılıklı ticaretin turist akımını pozitif olarak etkilediği sonucuna ulaşılmışlardır. Analizde kukla değişken olarak kullanılan ırak savaşının ise turist akımını etkilemediği sonucuna varılmıştır.
Yavuz, Kabadayı, Savaş ve Doker (2014); Türkiye’nin turizm talebini inceledikleri çalışmada 2008, 2009 ve 2010 yıllarına ait verileri kullanarak Türkiye’ye gelen turist sayısını etkileyen faktörleri çekim modeli ile incelemişlerdir. Analizde mesafe, GSYH ve nüfus açıklayıcı değişken olarak kullanılırken; kültürel ve etnik bağlar, kullanılan diller, politik ve ekonomik entegrasyon grupları ise kukla değişken olarak kullanılmıştır. Sonuç olarak ülkeler arası uzaklık gelen turist sayısını olumsuz etkilerken, ülke gelirlerinin turist sayısını olumlu yönde etkilediği ve Türkiye’nin üyeliği olduğu birlikteliklerden ve arasında kültürel bağlarının olduğu ülkelerden Türkiye’ye daha fazla ziyaretçi geldiği sonucuna ulaşmışlardır.
Kabadayı ve Güneş (2014); Türkiye’ye yönelik turizm talebini etkileyen faktörleri çekim modeli kullanarak incelemişlerdir. Araştırmada yapılan analiz sonucunda; Türkiye’ye gelen turistlerin geldikleri ülkenin nüfus durumu ve turistlerin gelir seviyeleri Türkiye’ye yönelik turizm talebini pozitif yönde ve önemli düzeyde etkilediği, gelen turistlerin geldiği ülkelerin coğrafi konumlarının Türkiye’ye olan uzaklığı ise Türkiye’ye yönelik turizm talebini olumsuz yönde etkilediği sonucuna ulaşmışlardır.
Aydın (2017); Türkiye’ye yönelik turizm talebini etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacıyla OECD üyesi ülkeler araştırma örneklemi seçilmiş ve Çekim Modeli ve modelin tahmin edilmesinde Panel Veri Yöntemleri kullanılmıştır. 1995-2015 yılları arasında OECD ülkelerinden Türkiye’ye gelen turist sayıları incelenmiş ve GSYH, Fiyat Endeksi, Nüfus, Uzaklık, Turizm Ülkesi, Vize ve Kriz değişkenleri kullanılarak panel veri seti oluşturulmuştur. Böylece Türkiye’nin turizm talebini etkileyen faktörlerin belirlenmesinde kapsamlı bir inceleme gerçekleştirilmiştir. Yapılan inceleme sonucunda, Nüfus, Turizm Ülkesi ve Vize değişkenleri ile turizm talebi arasında istatistiksel olarak bir ilişki yokken, GSYH, Fiyat Endeksi, Uzaklık ve Kriz değişenleri ile turizm talebi arasında istatistiksel olarak bir ilişkinin var olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÇEKİM MODELİNİN TÜRKİYE’NİN TURİZM POTANSİYELİNE UYGULAMASI
3. Çekim Modelinin Türkiye’nin Turizm Potansiyeline Uygulaması
Bu kısımda evren ve örneklem, çekim modelinde kullanılan değişkenler, verilerin derlenmesi ve araştırma hipotezleri, verilerin analizi ve bulgular ile sonuç ve öneriler konu başlıkları yer almaktadır.