Tunus’ta Eğitim Sistemi

Tunus'un 1881 yılındaki Fransız işgalinden 1956 yılının sonunda Tunus Cumhuriyeti’nin kurulmasına kadar eğitim sistemi, Fransızların kendi kültür ve dillerine hizmet etmesi için uyguladıkları Franko-Arap sistemde oluşmuştur. Tunus, bağımsızlığını elde etmesinin ardından eğitim alanına yönelmiş, eğitime çok büyük yatırımlar yaparak eğitim politikalarını üç sütun üzerine inşa etmeye başlamıştır.

Öncelikle bütçeden eğitime % 31,5 oranla en büyük pay tahsis edilmiştir. Akabinde 1960 yılında Tunus Üniversitesi'nin kuruluşu için girişimler başlatılmıştır. İkinci aşamada da öğretimi yaygınlaştırma ve ikili öğretimin kapılarını tüm erkek ve kız öğrencilere açma çalışmaları yapılmıştır. Son yıllarda Tunus hükümetinin bu alanda yaptığı en önemli yatırımlardan bir diğeri de, teknoloji tabanlı eğitim üzerinde olmuştur. Bilişimin tüm öğretim düzeyinde yaygınlaştırılması için bütçden çok ciddi kaynaklar aktarılmıştır. Bu bağlamda, bilgi toplumu mekanizmalarında yer edinme çalışmaları tamamlanmış ve ‘Yarının Okulu için Uygulama Planı: 2002 -2007’

olarak ifade edilen plan ile duyurulmuştur (El Mseddi, 2009). Tunus’ta eğitim alanında görülen ciddi iyileşmelerin eğitim sistemine de aynı şekilde yansımadığı söylenebilir.

Tunus'ta eğitim üç kademeden oluşmaktadır. İlköğretimde altı, ortaöğretimde üç, lisede ise dört yıl eğitim verilmektedir. On altı yaşına kadar eğitim zorunludur. Altı yaşındayken eğitim almakta olan çocukların oranı % 99, on bir yaşında katılım oranı

% 97,3, on altı yaşında katılım oranı ise % 90,5'tir. Tunus'ta şu an 12 devlet

43 üniversitesi bulunmaktadır. Aynı zamanda vakıflara bağlı 20 kuruluşta da yükseköğrenim verilmektedir. Devlet üniversitelerinde 394.000 öğrenci eğitim almaktadır. 1956 yılındaki bağımsızlıktan bu yana, 2002 yılında Tunus eğitim sisteminde üç büyük reform uygulamaya konulmuştur. 2002 yılında yapılan bu reformla birlikte; herkese kaliteli bir eğitim sunmak, öğrencileri toplumda aktif bir rol oynamaya hazırlamak için okulları ve eğitimin tüm yönlerini çağın gereklerine uygun olarak modernleştirmeye odaklanmıştır (Smida, 2011: 928).

Tunus'un öğretim dillerinde resmi ulusal dili Arapçadır. Fakat okullada tüm fen-bilim dersleri Fransızca olarak verilmektedir. Tarihsel sebeplerden dolayı, Fransızca Tunus'ta önemli bir dildir ve öğrenciler 3. sınıfta Fransızca öğrenmeye başlamaktadırlar. İngilizce, 6. sınıftan itibaren ikinci yabancı dil olarak öğretilmektedir (Smida, 2011: 924).

2.3.5.1. İlköğretim

Tunus eğitim sisteminde ilköğretim altı yıldan oluşmaktadır. İlköğretim zorunludur ve 6-12 yaş aralığındaki öğrencileri kapsamaktadır. Okul öncesi eğitim ise 3-6 yaş arası çocuklar için geçerli olmakta ve özel ve kamu kuruluşlarında gerçekleşmektedir. Okul öncesi eğitim zorunlu değildir fakat eğitim bakanlığının sorumluluğu altındadır. İlkokul birinci sınıftan itibaren Arapça öğretimi ile eğitim başlamaktadır. Üçüncü sınıfta ve devamında haftada 6 saat Fransızca öğretimi yapılmaktadır (Smida, 2011: 923). Bu bağlamda ilkokul üçüncü sınıf, Fransızca hazırlık sınıfı niteliğindedir. Dördüncü sınıftan itibaren Fransızca olarak bilimsel ve teknik konular öğretilmektedir. O zamana kadar fen bilimleri ve teknoloji derslerinde Arapça kelime hazinesindeki kelimeleri kullanan çocuklar için keskin bir şekilde dördüncü sınıfta uygulanan eğitim dilinin Fransızcaya dönüşü zorluk oluşturmaktadır.

Temel eğitimin ilk dönemi boyunca, yıllık hacim 735 ile 980 saat arasında değişmektedir. Üçüncü yıldan başlayarak, her hafta 8 ila 9 saat Fransızca ile sınıflar iki dilli hale gelir. Bu noktada, öğrencinin günü iki bölüme ayrılmaktadır. Günün ilk bölümünde Arap dilinde; klasik Arapça (dikte, dil bilgisi, konjugasyon vb.) Din eğitimi, matematik, fizik, doğa bilimleri ve tarih-coğrafya yer almaktadır. Günün ikinci bölümü ise okuma, dikte etme, metin incelemesi, dil bilgisi ve konjugasyon dersleriyle Fransızca dilinin öğrenilmesine ayrılmıştır (Bouhdiba, 2011: 9).

44 Ülkenin en büyük şehirlerinde bulunan özel okullardaki müfredat devlet okullarından farklıdır. Öğrencilerin Fransızca ile tanışması üçüncü sınıfta değil, birinci sınıftan itibaren başlamakta ve ilk iki yıl Fransızca öğretimi devam etmektedir. Özel okullardaki öğrenciler Fransızca dilini daha iyi bir şekilde bilmektedir. İlkokuldan sonra Tunus'un iki Fransız lisesinde eğitimlerine devam etmek için çalışılmakta ve büyük bir kısmı Fransa'da yükseköğrenime devam etmeyi istemektedirler (Bouhdiba, 2011: 10).

2.3.5.2. Ortaöğretim

Tunus’ta ortaöğretim, ortaokul ve liseden oluşmaktadır. Öğrenciler lise eğitiminden sonra üniversite için Bakolorya adlı sınava tabi tutulmaktadırlar. Kolejlerde ve liselerde de ilköğretimde olduğu gibi eğitim iki dillidir (Bouhdiba, 2011: 12). Bilim, fen, matematik, teknoloji dersleri Fransızca; tarih, coğrafya ve felsefe dersleri ise Arapça verilmektedir.

Ortaokul 7.sınıf itibariyle başlayıp üç yıl devam etmekte ve 13–16 yaşları arasındaki çocukları kapsamaktadır. Lise ise dört yıl olmak üzere ortaöğretim okullarında gerçekleşerek 10. sınıftan 13. sınıfa kadar sürmektedir. Ortaöğretimin ilk yılının sonunda, öğrenciler fen ve teknoloji gibi uzmanlık alanlarına yönelmektedirler (Smida, 2011: 927).

2.3.5.3. Üniversite

Üniversitede, iki dil arasındaki fark daha da açıktır; Arapça, sadece beşeri bilimlerde (felsefe, sosyoloji, tarih, coğrafya) Fransızca ise, ‘zor’ bilimlerin dili olmaktadır. Bu da paradoksal olarak, bilim insanlarının edebi insanlardan daha iki dilli olmalarına sebep olmaktadır. Ülkede fen bilimleri, matematik ve teknoloji alanındaki derslerin Fransızca olması, iyi Fransızca bilen gençlerin daha çok tercih edebilme hakkı tanımakta ve istedikleri mesleğe daha kolay ulaşmalarının yolunu açmaktadır ( Bouhdiba, 2011: 16).

Öğretim süresi bölümlere göre değişiklik göstererek 3 ila 6 yıl arasındadır. Master programı için en az iki yıl ve doktora için de en az dört yıl eğitim alınması gerekmektedir. Yükseköğretim reformu yapılmıştır ve bu reform tüm Yükseköğretim

45 kurumlarının özelliklerini dikkate alan realist bir yaklaşıma dayanmaktadır (National Report, 2004: 16).

2.3.5.4. Tunus Eğitim Sisteminde Fransızca Kurumlar

Fransız eğitim sistemi, ülkedeki özel okullarla ilkokul birinci sınıftan itibaren başlamaktadır. Bu okullara katılamayan birçok çocuk, Fransız İşbirliği Enstitüsü (IFC) tarafından öğretilen Fransızca derslerine katılmaktadır. Tunus'ta, Fransız dili, çeşitli nedenlerden dolayı, modern eğitimin garantörü olarak kabul edilir. Bu sebeplerden ilki tarihseldir: Modern Fransız okulu, Tunuslu aileleri koruyanın ilk yıllarından bu yana dikkat çeken güçlü bir çekiciliğe sahiptir. Lycée Carnot tarafından öğretilen Fransız bakaloryası, daha sonra Tunus'taki Pierre-Mendès-France ve Marsa'daki Gustave-Flaubert okulları, öğrencilere Fransız üniversitesine doğrudan erişim sağlamaktadır ve Fransız dili, üniversite seçiminden gelecek planlamasına kadar bir pasaport olarak algılanmaktadır.

Sonuç olarak Tunus’taki dilsel dinamiklere bakıldığında Tunus lehçesinin halk tarafından kullanıldığı, Fransızcanın ülke genelinde etkin bir güç ve sınıf unsuru oluşturduğu görülmektedir. Klasik Arapçanın egemen olmadığı, iki dilli olmanın ve iyi bir Fransızcanın piramidin üst kısmına geçiş için basamak olarak kabul edilmektedir (Bouhdiba, 2011: 22).