Trans-Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP Projesi)

Bu proje BOTAŞ web sayfasında Anadolu Geçişli Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP) olarak yer almaktadır. Azerbaycan SOCAR şirketi ile BOTAŞ arasında, Şah Deniz Konsorsiyum'un (SDC) Faz II projesi kapsamında oluşturulmuştur. Üretilecek gazın yıllık on milyar metreküplük bölümünün Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşınmasını teminen tasarlanan Anadolu Geçişli Doğal Gaz Boru Hattı( TANAP) Projesi'ne yönelik olarak 24 Aralık 2011 tarihinde, iki ülkenin enerjiden sorumlu bakanları tarafından Ankara'da, Hükümetlerarası Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.

Şekil 4 3: TANAP Boru Hattı Haritası

Kaynak:.https://tr.sputniknews.com/analiz/201710141030589001-tanap-turk- akimi-rakip-olabilir-mi/

Hükümetlerarası Mutabakat Zaptı'nın hükümetler kapsamında yapıla n çalışmaların sonucunda, 26 Haziran 2012 tarihinde proje ile ilgili olarak Hükümetlerarası Anlaşma ve Ev Sahibi Ülke Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşmalar ile TANAP Konsorsiyumu'nun kurulum çalışmalarının başlamasına karar verilmiştir. Bu kapsamda BOTAŞ, TPAO ve SOCAR arasında 15 Ekim 2012 tarihinde Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır (Pamir,2016).

SDC, 28 Haziran 2013 tarihinde Avrupa'ya TAP projesi yoluyla Güney Avrupa'dan ulaşmayı uygun bulduğunu duyurmuştur. Şah Denizi Faz II' den üretilecek doğal gazın satışına ilişkin anlaşmalar, Şah Denizi Konsorsiyumu ile dokuz alıcı şirket arasında 19 Eylül 2013 tarihinde imzalanmıştır. Proje kapsamında doğal gazın üretimi ile ilgili yatırım kararı ise 17 Arlık 2013 tarihinde alınmıştır.

TANAP ile taşınacak olan Azerbaycan gazının başlangıçta Şah Denizi sahasının II. Faz’ından elde edilecek olan yılda 6 milyar metreküplük kısmı, Türkiye'nin gereksinimine bırakılacaktır. 31 milyar metreküpten geriye kalan kısmı ise, Avrupa'nın gereksinimine sunulmak üzere Trans Adriyatik Boru Hattı'na (TAP) aktarılacaktır.

Projenin mevcut ortakları SOCAR, BOTAŞ ve BP olarak bilinmektedir. Hattın, Gürcistan-Türkiye sınırından itibaren, Türkiye’den çıkış yaptığı ve Yunanistan sınırına kadar olan toplam uzunluğu 1810 kilometredir. Eskişehir'de, Türkiye'nin ihtiyacı olan gazı alabilmesi için bir çıkış noktası olacaktır.

13 Mart 2015 tarihinde imzalanan ortaklık anlaşmasına göre, SOCAR %58, BP %12, BOTAŞ %30 pay hakkına sahiptir. TANAP şirketinin web sayfasında yer alan teknik bilgilere göre ise TANAP projesinin amacı, Azerbaycan'ın Hazar Denizi'ndeki Şah Denizi 2 gaz sahası ve Hazar Denizi'nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğal gazın öncelikle Türkiye'ye, ardından da Avrupa'ya taşınmasıdır. Bu proje, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleşerek Güney Doğal Gaz Koridoru’nu oluşturmak niyetindedir. Mevcut anlaşma kapsamında projenin birinci aşamasında (Faz-1)

yıllık taşıma kapasitesinin 16 milyar metreküp, ikinci aşamada 24 milyar metreküp ve üçüncü aşamada 31 milyar metreküp olması kararlaştırılmıştır. Gazın 6 milyar metreküpü, Türkiye'nin kullanımına ayrılacaktır. Geri kalanı, Yunanistan-Türkiye sınırından çıktıktan sonra, Trans Adriyatik Boru Hattı'yla (TAP) Avrupa'nın ihtiyaçlarına karşılık verilecektir. Proje, Avrupa Enerji Güvenliği açısından da stratejik önem taşımaktadır (Pamir, 2016).

4.2.1 TANAP projesinin önemi

Boru hatlarıyla Türkmenistan ve Azerbaycan'dan AB'ye gaz dağıtmayı amaçlayan Nabucco Projesi’nin uygulanması için, ABD ve Avrupa Birliği tarafından sağlanan önemli mali ve siyasi desteğe rağmen başarılı olamamıştır.

Nabucco Projesi’nin gerçekleşmemesi nedeniyle, TANAP projesi stratejik konumu ve bu hattın aynı anda birkaç gaz kaynağına erişim olanağıyla Orta Asya, Türkiye ve Avrupa Birliği ülkeleri için en önemli stratejik projelerden biri olmuştur.

TANAP boru hattının Azerbaycandan Gürcistan'a ve Türkiye üzerinden Avrupa Birliği'nin güneyindeki ülkelere doğru uzatılması düşünülmüştür. Bu coğrafi genişleme jeopolitik açıdan büyük önem kazanmıştır. Boru hattının ilk kısmı, Nabucco Boru Hattı Projesi ile yürütülecektir. Bu proje önemli bölgelerden biri olan Azerbaycan'dan başlamaktadır. Türkmenistan, TANAP boru hattını hazırladığında ve Rusya'nın Gazprom'la yaptığı tüm sözleşmeleri tamamlanmak üzereyken, TANAP gaz boru hattının finansmanını yeniden gözden geçirmesine izin verilecektir. Öznel bir görüşe göre, TANAP projesinin ilk hedefi dünyanın dördüncü büyük gaz rezervine sahip olan Türkmenistan ve Azerbaycan’ın Türkmenistan'da buluşmasının ilk adımı olacaktır. Çünkü uzun vadede, sadece Batı Avrupa ülkelerine, Azerbaycan tek başına TANAP boru hattına ihraç edemez. Belirtmek gerekir ki, TANAP’ı finanse edebilecek çeşitli kaynaklar vardır.

Türkiye ve Azerbaycan sınırları olan İran, dünyadaki en büyük gaz rezervine ve Tebriz-Ankara hattı gibi bir boru hattı ağına sahiptir. Bazı İranlı yetkililere göre, İran kendi gazını, AB'ye TANAP boru hattı yoluyla ihraç etmek istese de, diğer tarafdan, ABD, İran gazını ithal etmeye yanaşmadığını belirtmiştir. Aynı zamanda İran çeşitli nedenlerden dolayı TANAP projesini tercih etmiyor ve

bunun yanısıra, Türkmenistan gazının transferinin koridoru olmak istiyordur. Ancak TANAP projesinin uygulanmasından sonra Türkmenistan gazının ihracatına en yakın devlet olarak bulunmaktadır. TANAP boru hattına ihracat yapabilecek ikinci potansiyel ihracatçı ise Irak'tır. Ancak güvenlik sorunları ve gaz boru hatlarının güvensiz geçeceği alanlar nedeniyle, onarım yapılmayacaktır. TANAP hattına ihraç edilebilecek üçüncü taraf ise Rusya'dır. Türkiye Cumhuriyeti Rusya'ya, Türk boru hattını TANAP boru hattıyla bağlayarak Rus gazını Avrupa'ya ihraç etmesini teklif etmiştir. Dördüncü potansiyel kaynak İsrail, Doğu Akdeniz'de doğal gazın büyük miktarlarda keşfinden sonra Türkiye ve TANAP boru hattı yoluyla Avrupa pazarlarına ulaşmak niyetindedir. Ancak altyapı eksikliği ve Lübnan'la sınır çizme sorunları nedeniyle, artık bu mümkün değildir.

4.2.2 Rusya ve ABD’nin TANAP ile ilgili görüşleri

Rusya, TANAP boru hattı projesinin uygulanmasını birkaç nedenden dolayı kabul etmiştir:

 Türkmenistan'dan değil, Azerbaycan'dan gelen TANAP boru hattı projesinin genişletilmesi ve halihazırda projeye dayanan ülkelerin boru hatlarının Türkmenistan'a doğru genişletememesi.

 Projenin Azerbaycan'dan Güney Avrupa ülkelerine ve Nabucco Proje Hattı gibi Batı Avrupa ülkelerine doğru uzatılması. Rusya, özellikle ekonomik krizlerden muzdarip olduğu için, ithalatta zayıf bir pazar olarak gördüğü Yunanistan pazarına dayanmamaktadır. İtalya Gazprom ile uzun vadeli gaz ihracat anlaşmaları sağlamamıştır.

 Azerbaycan, uzun vadede çok miktarda gaz pompalamak için gaz rezervine sahip değildir. Üstelik şimdi Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği'nin İran gazını ithal etmesini istememektedir.

 Rusya'nın Gazprom'u, Türk Akımı boru hattı ile TANAP boru hattını gazla besleyebilmektedir.

 Rusya'nın AB ülkelerine ihracatından önemli ölçüde etkilenmeyen maksimum pompalama 2026 yılında, yılda 31 milyar metreküpe ulaşacaktır.

Şekil 4 4: TANAP VE Rus boru hattı Kaynak: http://www.karar.com

ABD görüşüne gelince, proje, Avrupa Birliği'nin Rus gazına bağımlılığını azaltdığı için ABD, TANAP boru hattı projesini desteklemiştir. Kırım’ın ilhak edilmesinden dolayı ABD, Rusya’ya baskı yaparak, küresel gaz pazarının Rus tekelini kırmaya çalışmaktadır.

4.2.3 TANAP Projesinin Azerbaycan, Türkiye ve AB ülkelerine olan önemi Ekonomik önemi: bu proje Azerbaycan gaz rezervlerini uzun süre Avrupa pazarına ihraç etmekten faydalanacak, devlet gelirlerini güçlendirerek, kamu harcamalarını artırıp, Azerbaycan gazını Avrupa pazarına taşımak için Rus boru hatlarına olan bağımlılığı azaltıcaktır.

Türkiye bu projenin en büyük faydalanıcısı olacaktır. Ekonomik olarak Türkiye, Azerbaycan'dan gelen gazı, indirimli fiyatlarla ithal edecektir. Transit ücretleri her yıl Türk devlet hazinesine verilecektir. Türkiye'nin Rus gazına olan bağımlılığını büyük oranda azaltacak ve ithalat kaynaklarının çeşitlendirilmesi yoluyla Türk enerji güvenliğini artıracaktır. Türkiye'nin enerji üreten ülkeler (Orta Asya ülkeleri-Orta Doğu Devletleri) ve tüketici ülkeler (AB ülkeleri) arasındaki stratejik konumu güçlenecektir. AB ülkelerine Türkiye'nin AB üyeliğini kabul etmeleri ve Türkiye'nin Avrupa'nın önemli ve etkili bir parçası olduğunu kanıtlamak için arz yolları kullanılabilecektir. AB ülkeleri için Rus gazına olan bağımlılığı azaltacak, Avrupa enerji güvenliğinde bir miktar dengeye ulaşmak için kaynak çeşitliliğini güçlendiricektir.