TR21 Trakya Bölgesi için alternatif olarak tıbbi-aromatik bitkiler ve süs bitkileri üretimi için öneri geliştirilirken bir işletme organizasyon modeli geliştirilmesi önem arz etmektedir. Kurulacak olan bu yeni işletmelerin, şahıs işletmesi mi, ortakçılıkla işletilen bir işletme mi, kooperatif şeklinde bir işletme mi, yoksa sözleşmeli üretim şeklinde mi faaliyet göstereceğinin belirlenmesi gerekir. Bu işletme organizasyonlarının her birinin avantaj ve dezavantajları ve özellikleri kısaca irdelenmiştir.
Şahıs işletmeciliği: İşletmenin kuruluş aşamasında, kuruluş işlemlerinin kolaylığı, bürokratik işlemlerinin azlığı, karar verme kolaylığı, işletme yönetiminde risk alma fonksiyonunun kolaylaşması gibi avantajlar sağlamaktadır. Küçük ölçekli faaliyet alanlarında, işletmecinin yeterli deneyim ve sermayesinin olması durumunda tercih edilen bir işletmecilik şeklidir. Fakat bu işletmecilik şeklinin dezavantajları da bulunmaktadır. Her şeyden önce işletme yöneticisinin her türlü zayıf yönlerinin işletmeye yansıması söz konusudur. Ayrıca işletmenin riskli veya zarar ettiği dönemlerde tüm zararın işletme yöneticisi tarafından yüklenilmesi gereğini ortaya çıkarmaktadır. Dünya da özellikle bu tür işletmelerin olumsuz yönlerini giderebilmek ve sektördeki diğer işletmelerin deneyim ve tecrübelerinden yararlanmak amacıyla, süs bitkileri üretim merkezleri, organize süs bitkileri üretim bölgeleri veya bir köy-beldede yoğunlaşarak kümelenme oluşturdukları da bilinmektedir.
Ortakçılık: İki veya daha çok kişinin bir araya gelerek üretim yapmasıdır. Ortakçılık şeklinde işletmecilik, eğer ortakların ilgi ve kabiliyetleri birbirini tamamlayıcı şekilde bir araya getirilebilirse başarılı bir işletmecilik formuna dönüşmektedir. Örneğin, ortaklardan biri üretim alanında, biri satış ve müşteri ilişkilerinde, bir kısmı sermaye temininde, biri işletmenin genel olarak yönetiminde uzmansa ve bu uzmanlık alanları, kurulan işletmede uyumlu bir şekilde bir araya getirilmesi ve yönetilmesi durumunda başarılı bir işletmecilik yapılabilmektedir. Modern ortakçılıkta, işletme faaliyetleri başlamadan önce ortaklar arasındaki bütün anlaşmalar (işletmeye yatırılacak sermaye payları, ortakların sorumlulukları, işletmenin amacı, işletmenin kapanması, ortaklardan birinin ölmesi durumunda yapılacak işler vb.) belgelendirilmektedir. Ülkemizde ortakçılıkla işletmecilik çok yaygın değildir. Bunda en önemli faktör işletme kayıtlarının tutulmaması ve bu nedenle işletme faaliyetlerinin şeffaf olarak takibinin mümkün olmamasıdır.
Şirketleşme: İşletmenin tüzel kişiliğe sahip olduğu bu işletme organizasyonunda, işletmenin kuruluş ve faaliyetleri Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre düzenlenir. Bu işletme şeklinde ortakların servetleri ile işletme faaliyetleri sonucu ortaya çıkan yükümlülüklerinin birbirinden bağımsız olması en belirgin özelliğidir. Ayrıca yönetimin, yönetim kurulunca belirlenen yöneticiler tarafından yürütülmesi nedeniyle karar almada kolaylık yaşanmaktadır. Büyük ölçekli ulusal ve uluslararası pazarlara yönelik çalışan işletmelerin şirket şeklinde yapılandırılması, hem işletme fonksiyonlarının iyi yürütülmesi ve hem de ulusal ve uluslararası müşteri ilişkilerinde avantaj sağlamaktadır.
Kooperatifçilik: Üretici ve tüketicilerin ekonomik çıkarlarını sağlamak amacıyla bir araya gelip oluşturdukları tüzel
pazarlamak ve kullandıkları girdileri daha uygun koşullarda temin etmek amacıyla kooperatifler kurulmaktadır.
Kooperatifler, özellikle çok sayıda küçük işletmelerin kendi bağımsız yapılarını koruyarak, ortak ekonomik amaçlar doğrultusunda birlikte hareket etmelerine imkân sağlayan uygun bir işletme organizasyon şeklidir.
AB ülkelerinde özellikle tarım sektörünün değişik alanlarında üreticilerin bir araya gelerek oluşturdukları kooperatifler, girdi temini ve üretilen ürünün pazarlanmasında büyük rol oynamaktadır. Bu şekilde bir işletme organizasyonunun en önemli avantajı, girdi ve ürün piyasalarının şekillenmesinde üreticilerin söz sahibi olmasına olanak vermesidir. Ülkemizde her ne kadar ekonomide çok etkili olamasa da tıbbi ve aromatik bitkiler ve süs bitkileri pazarlamasında yararlanılabilecek önemli bir işletme organizasyon modelidir.
Üretici Birliği: Birlikler; ürün veya ürün grubu bazında faaliyet gösteren ve tüzüklerinde belirlenen miktardaki tarımsal üretimi bu kuruluşlar aracılığıyla pazarlamayı taahhüt eden, asgarî ilçe düzeyinde kurulan üretici örgütleridir. Ancak birliklerin elde edilen gelirden üreticilere pay dağıtamaması ve daha çok merkeziyetçi bir anlayışla yönetilmesi nedeniyle bu konuda uygulanabilecek uygun bir organizasyon şekli değildir.
Sözleşmeli Üretim Modeli: Üreticilerin büyük bir işletme, kooperatif veya ihracatçı firmalar gibi ekonomik birimlerle veya diğer kurum ve kuruluşlarla belli bir sözleşme doğrultusunda önceden belirlenen miktar, kalite ve standartlarda üretim yaptıkları bir piyasa şeklidir. Bu üretim şeklinin avantajı üreticiye pazar garantisi oluşturması, diğer taraflara ise istenen miktarda ürün tedariki sağlamasıdır. Bu model daha ziyade ulusal ve uluslararası pazarlama yapan büyük bir işletmenin ürün ihtiyacını küçük üreticilerle sözleşme yaparak karşılaması şeklinde olmaktadır.
Tıbbi-aromatik bitkiler üretimi yapılan alanlardan, aracılar tarafından, kooperatif kanalı ile veya direkt ihracatçı firmalar tarafından alınmaktadır. Adaçayı ve kekikte genellikle stok söz konusu olmayıp, yıl içerisinde elde edilen ürün paraya çevrilmektedir. İhracatçılar yaz ortasında rekolte tahmini yaparak ortalama bir fiyat belirlemekte ve o dönem içerisinde belirlenen fiyat üzerinde çok küçük oynamalar olmaktadır. Genellikle alım sırasında kalite açısından ürünler arasında fiyat farkı oluşturulmamaktadır. Adaçayı ve kekik piyasasında fiyatı büyük ihracatçı firmalar belirlemektedir (Karık, 2015).
Süs bitkilerini üreticiler, peyzaj firmalarına, belediyelere, tüketicilere doğrudan veya kooperatifler aracılığıyla satmaktadır.
TR21 Trakya Bölgesi tıbbi-aromatik bitkiler ve süs bitkileri üretimi açısından uygun bölgelerin ekolojik ve ekonomik durumları da dikkate alınarak, işletmelerin organizasyon yapılarının; büyük ölçekte kurulacak işletmeler için şirket şeklinde, küçük işletmelerin ise kooperatif şeklinde örgütlenmesi ve bölgedeki belediyeler ile sözleşmeli üretim gerçekleştirmesi önemli avantajlar sağlayacaktır. Burada özellikle kadınların kırsal alanda alternatif üretim gerçekleştirmesi, tıbbi-aromatik bitkiler ve süs bitkileri üretiminde yararlı olacaktır.
6. TR21 Trakya Bölgesi Tarımında Yer Alabilecek Bitkilerin Pilot Uygulamaları İçin Önerilen