Toplu Taşıtlarla Ulaşım

Çağdaş şehirlerde ve toplum hayatında ulaşım çok önemli bir yer tutmaktadır. Hareketlenmek insanda doğal bir eğilimdir. Aslında modern dünyada bazı meslekleri, işleri ve üretimleri insan evinden hiç çıkmadan da yürütebilir; ama insan hareketliliğinin onun özünden gelen başka sosyal sebepleri de vardır. Elbette özürlü insanlar da yer değiştirmek, bir yerlere ulaşmak, başka insanlarla buluşmak, bir faaliyet gerçekleştirmek istemektedirler. Şehirlerin ulaşılabilir ve yaşanabilir oluş durumlarındaki en büyük paylardan biri şehirlerin ulaşım sistemleridir. Şehirlerin ulaşım sistemlerinin ve araçlarının, hangi insanlık durumlarında bulunurlarsa bulunsunlar, bütün insanlar için açık ve ulaşılabilir olmaları gerekir. Böylece özürlüler ve yaşlı insanlar daha bağımsız olabilirler, başkalarının yardımına daha az ihtiyaç duyarak yaşayabilirler. Modern şehrin ulaşım sistemlerinin ulaşılabilir, erişilebilir hâle getirilmesi devam eden ve yeni anlayışlarla zenginleşen bir süreçtir.

Modern şehrin ulaşım sistemleri ve araçları, daha gelişmiş bir tasarım anlayışı ve yeni bilgilerle, çok büyük külfetler ve masraflar gerekmeden de genel olarak özürlülerin çoğunun taşınma ihtiyacına cevap verebilirler.

Metro, tren ve tramvay uygun tasarımlarla özürlüler ve yaşlılar için daha sistemli ulaşım araçları durumuna getirilebilirler. Raylı taşımacılık çok zor olmayan düzenlemelerle, özürlü tarafından kullanılabilir ve “ulaşılabilir” hâle getirilebilir. Bunun için istasyonlarda asansörler, özürlü tuvaletleri, peronda bazı işaretlemeler ve seyyar rampalar ile vagonlarda bazı alan genişlikleri ve tutunma donanımları gerekmektedir.

Özel arabası olmayan birçok kişi için otobüsler en çok kullanılan ulaşım taşıtıdır. Otobüslerin yanında vapurlar, raylı sistemler (Metro, Tramvay, Tren), şehirlerarası ulaşımda feribot, gemi ve uçakları sayabiliriz.

Ülkemizde en çok kullanılan toplu taşıma araçları otobüslerdir. Birçok ülke otobüs tasarımlarını özürlülere kolaylık sağlamak amacıyla değiştirmişlerdir. Otobüslerde yapılabilecek düzenlemelerin başında, otobüse iniş ve biniş sırasında otobüs zemininin alçak ve rampalı olması gelir. Ayrıca kapı genişlikleri de tekerlekli sandalye geçişine uygun olmalıdır. Ancak şehirlerarası otobüsler daha yüksek olduğu için bu otobüslerde liftlerden yararlanılmalıdır.

Tekerlekli sandalye kullanan özürlüler için uygulanabilecek çözümler:

♦Giriş mutlaka rampa veya liftle sağlanmalıdır. Ve rampanın eğimi standartları geçmemelidir.

♦Girişten tekerlekli sandalye için ayrılmış alana kadarki geçiş genişliği minimum 750mm, tercihen 800mm veya daha fazla olmalıdır.

♦Açıkça işaretlenmiş düz – engelsiz bir zeminde, manevra için yeterli alan bırakılmalıdır. (1300 mm x 750 mm)

♦Tekerlekli sandalyeli yolcunun, otobüsün gidiş yönüne ters oturması daha güvenlidir.

♦Zil düğmesi kolay ulaşılabilir yerde olmalıdır.

♦Tekerlekli sandalyeli yolcunun yaslanabileceği, yüksekliği 350mm den 1400mm ye kadar olan bir yüzey olmalıdır. Koltuk boşluğunun bir tarafında yaklaşık 900mm yüksekliğinde yatay bir kol koyma yeri olmalı ve bu yerin açılır kapanır olması göz önünde bulundurulmalıdır (Ören,1999).

Toplu taşıma ile ilgili olarak II. özürlüler şurasında13 aşağıda belirtilen tavsiye kararları alınmıştır.

Fiziksel çevreye erişilebilirlik kapsamında karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu sistemlerinin tesis, taşıt, alt ve üst yapı, güzergâh bütünlüğü içerisinde ve birbirleriyle ilişkili olarak ele alınması öngörülmektedir. Özürlülere yönelik olarak ulaşımla ilgili yapılacak düzenlemeler üç aşamada ele alınabilir. Bu aşamalar, ulaşım sistemleri, bilgilendirme sistemleri ve araç içindeki kullanım ortamı biçiminde ifade edilebilir.

Bugüne dek ülkemizde çeşitli belediyeler tarafından özürlülerin ulaşımına yönelik olarak mevcut otobüslerin uyarlanması veya özürlülere uygun tasarlanmış yeni otobüslerin alınarak sefere konulması seçenekleri denenmiştir. Ancak gerek duraklara erişimde yaşanan sorunlar, verilen servislerin yeterince duyurulmaması, özürlülerin kentin farklı coğrafi bölgelerinde ikamet etmesi gibi nedenlerle kullanım sıklığı istenilen düzeyde olmamıştır. Bu durum karşısında belediyeler ya bu seferleri kaldırmak ya da azaltmak yolunu seçmişlerdir. Ancak çözüm, ayrıntılı fizibilite çalışmaları yapılarak, yalnız otobüs değil, gerektiğinde özürlülere yönelik tasarlanmış daha küçük ulaşım araçları seçilerek, düzenli ya da talebe bağlı seferler konulması ile sağlanabilir.

Yerel yönetimlerin denetimindeki tüm toplu taşıma araçları ve şehir içi servis araçları, özürlülerin yardımcı araç ve gereçleriyle rahatlıkla erişebilecekleri biçimde donatılmalı ve araç ile durak ve kaldırım düzeyleri arasındaki uyumsuzluklar giderilmelidir.

Toplu ulaşım araçlarının giriş ve çıkış kapılarının en azından tekerlekli sandalyenin geçişine olanak verecek açıklığa ve mekanizmaya sahip olması sağlanmalıdır. Örneğin; otobüslerde orta kapıdaki korkuluğun yeterli açıklık olacak şekilde yan tarafa çekilmesi bile rahatlatıcı bir unsur olacaktır.

Büyük kentlerimizdeki toplu taşıma sistemlerinin işletmesinin tümü kamu tarafından gerçekleştirilmemekte, ulaşım hizmetini zaman zaman özel şirketler de

vermektedir. Bu durum göz önünde tutularak yapılacak sözleşmelerde toplu taşıma araçlarında özürlülere sağlanacak kolaylıkların özel şirketler için de geçerli olmasını sağlayacak maddeler konulmalıdır.

Toplu taşımacılıkta karayolu, demiryolu, hava yolu ve deniz yolu ulaşımının bir bütünlük içerisinde düzenlenerek hizmetlerin sağlanması uygun olacaktır.

Toplu ulaşım sistemlerinde özürlülere yönelik yapılacak düzenlemelerde fizibilite çalışmaları yapılarak ve ülke kaynakları dikkate alınarak en uygun ulaşım sistemi tercih edilmelidir.

Erişilebilirlik bir bütün olarak görülmelidir. Arada bir parçası koparsa erişilebilirlik sağlanamaz. Bundan dolayı yapılacak uygulamaların sürekliliğinin sağlanmasına özen gösterilmelidir. Örneğin, bilgilendirme sistemi, konuttan durağa, istasyona, iskeleye vb. erişim, otobüsler, vagonlar, vapurlar vb. ile kaldırımlar bu bütünün birer parçası olarak görülmelidir. Tam erişilebilirlik için çözüm konusunda farklı yöntemler ortaya konulabilir. Duyarlılık ve bilgi ile birlikte yaratıcı tasarımlar gerçekleşebilir.

Otobüs Durakları:

Özürlü bireyler için mekânları ulaşılabilir şekilde tasarlarken, bu kişilerin mekânlara ulaşımlarının mutlaka düşünülmesi gerekir. Toplumun tüm fertleri gibi engellilerin de toplu taşıma araçlarını kullanabilmeleri yaşantılarını kolaylaştıracaktır. Engelli kişilerin araçlardan inip binecekleri yerlerde;

♦Duraklar yardıma ihtiyaç duymadan, kolay ve engelsiz ulaşılabilir olmalıdır. ♦Durakların yerleri kolay anlaşılabilir ve belli uzaklıklardan görülebilir olmalıdır. ♦Engellilerin otobüse rahat inip binmeleri için, durak kısmı taşıt yolundan 20cm rampa ile yükseltilmeli ve 30cm’lik döşemeyle otobüse kolayca giriş sağlanmalıdır.

♦Otobüs duraklarında engelliler için oturma bankı ve bankın uygun yerlerinde tutunma barları, tekerlekli sandalye için ayrılmış alan olmalıdır.

♦Otobüs duraklarında, toplu taşıma vasıtaları dışındaki vasıtaların durma ve park etmeleri yasaklanmalı, bu yasak düşey ve kaplama üstü işaretlerle belirtilmelidir.