TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİ

Toplu iş sözleşmesi, akdedildiği tarihten süresinin sona erdiği tarihe kadar etkili olur ve hukuki sonuçlarını doğurur. Toplu iş sözleşmesinin süresi, sözleşmenin taraflarınca belirlenir ve sözleşme metninde belirtilir. Fakat; taraflar sözleşmenin süresini belirlemek konusunda tamamen serbest değillerdir. Taraflar ancak alt ve üst sınırları kanun tarafından belirlenmiş süreler içerisinde tespit yetkisine sahiptirler65. Toplu iş sözleşmesinin süresinin sözleşme metninde belirtilmemiş olması halinde; sürenin, sözleşmenin esaslı bir unsuru olması nedeniyle toplu iş sözleşmesinin geçersiz olacağını ileri sürenler olduğu gibi66; süresi belirtilmeyen toplu iş sözleşmesinin, kanunun belirlediği asgari süre olan bir yıl için yapıldığının kabul edilerek sözleşmenin geçerli sayılması gerektiğini savunanlar da vardır67.

2822 Sayılı TİSGLK.’nun 7. maddesinde toplu iş sözleşmelerinin bir yıldan az ve üç yıldan uzun süreli olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Her ne kadar 2822 Sayılı Kanun ile 275 Sayılı Kanun toplu iş sözleşmesinin süre bakımından alt ve üst kanuni sınırını aynı şekilde, yani bir yıl ve üç yıl olarak düzenlenmişse de; 2822 Sayılı Kanun, 275 Sayılı Kanun’dan farklı olarak belirsiz süreli toplu iş sözleşmeleri akdedilmesine imkan veren düzenlemeyi ortadan kaldırmış olup; sadece süresi belirli olan toplu iş sözleşmesi akdedilebilmesine olanak tanımıştır68.

2822 Sayılı Kanun m. 7 hükmünün birinci fıkrasının devamında; toplu iş sözleşmesinin süresinin, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamayacağı, kısaltılamayacağı ve toplu iş sözleşmesinin sözleşme süresinden önce sona erdirilemeyeceği

65 _{SÜMER, s. 229; TUĞ, s. 192 ; OĞUZMAN, s. 80} 66 _{REİSOĞLU, s. 220 vd.}

67 _{NARMANLIOĞLU, s. 472.}

hüküm altına alınmıştır. Bunların yanında toplu iş sözleşmesinin imzalanmasından sonra yenilenemeyeceği de belirtilmektedir69.

Toplu iş sözleşmesinin süresinin en az bir yıl olacağı kuralına TİSGLK.’nun 7. maddesinin ikinci fıkrası ile bir istisna getirilmiş, faaliyetleri bir yıldan az süren işlerde uygulanmak üzere, toplu iş sözleşmelerinin süresinin bir yıldan az olabileceği ancak işin bitmemesi durumunda bu sözleşmelerin bir yılın sonuna kadar uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.

Toplu iş sözleşmesinin yürürlüğe gireceği tarih sözleşmenin metninde belirtilir. Sözleşme metninde böyle bir tarihe yer verilmemiş olması halinde, yani aksi sözleşmede belirtilmedikçe, toplu iş sözleşmesi imzalandığı tarihte yürürlüğe girer70. Öte yandan; taraflar, toplu iş sözleşmesi hükümlerinin imza tarihinden daha önceki bir tarihte veya imza tarihinden daha sonraki bir tarihte yürürlüğe girmesini de kararlaştırabileceklerdir. Zira; TİSGLK. m. 7/3 hükmü uyarınca; “toplu iş sözleşmesi süresinin bitmesinden önceki yüz yirmi gün içinde, yeni sözleşme için yetki işlemlerine başlanabilir. Ancak; yapılacak toplu iş sözleşmesi, önceki sözleşme sona ermedikçe yürürlüğe giremez”.

Yürürlükteki bir toplu iş sözleşmesinin süresinin sona ermesine yüz yirmi gün kala yetki işlemlerine başlanabildiği ve toplu görüşmelerin altmış gün sürdüğü dikkate alınırsa; toplu iş sözleşmesinin yürürlüğünün imzalanmasından sonraki bir tarihte başlatılması zorunluluğu doğabilir. Çünkü; TİSGLK.’nun 7. maddesinin son fıkrasında, yapılacak toplu iş sözleşmesinin, önceki sözleşme sona ermedikçe yürürlüğe girmeyeceği hüküm altına alınmıştır. Fakat, toplu görüşmelerin sonuçsuz kalması ve uyuşmazlıkların çözümü için barışçı (arabuluculuk ve tahkim) veya mücadeleci (grev ve lokavt) çözüm yollarına başvurulması nedeniyle, genellikle, yeni toplu iş sözleşmesi öncekinin sona ermesinden sonra imzalanabilmektedir. Bu sebeple; uygulamada taraflar, akdetmekte oldukları yeni toplu iş sözleşmesinin hükümlerinin yürürlük tarihini, önceki sözleşmenin bitimi tarihine kadar geriye götürmektedirler. Hem Yargıtay kararlarında, hem de doktrinde genellikle, bu durumun hukuka aykırı bir yönünün bulunmadığı kabul edilmektedir. Ancak bazı yazarlar71 yeni toplu iş sözleşmesinin hükümlerinin yürürlük tarihini, önceki sözleşmenin bitimi tarihine kadar geriye götürülmesinin mümkün olmadığını savunmalktadır. Fikrimizce de pratikte, toplu görüşmelerin sonuçsuz kalması ve uyuşmazlıkların çözümü için barışçı veya mücadeleci çözüm yollarına başvurulması sebebiyle süreç uzayabileceğinden, yeni toplu iş sözleşmesinin

69 _{TUĞ, s. 194; ÇELİK, s. 569; OĞUZMAN, s. 81.} 70 _{SÜMER, s. 229; OĞUZMAN, s. 81.}

hükümlerinin yürürlük tarihini, önceki sözleşmenin bitimi tarihine kadar geriye yürütülmesi uygundur. Fakat; tarafların toplu iş sözleşmesinin yürürlüğe giriş tarihini, bir önceki toplu iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten daha önceki bir tarihi olarak kararlaştırabilmeleri mümkün değildir72.

Ayrıca belirtilmelidir ki; toplu iş sözleşmesinin yürürlüğünün imza tarihinden önceki bir tarihe dek geriye götürülebilmesi, geriye yürütülen hükümlerin bu durumda yerine getirilebilir olmasına bağlıdır. Ücret, ikramiye, prim ve sosyal yardımlar gibi parasal veya parayla ölçülmesi mümkün konulara ilişkin hükümlerin, gerektiğinde işçiye toplu ödeme yapılmak suretiyle yerine getirilebilir olması nedeniyle geriye yürütülmesi mümkündür. Buna karşın; hizmet sözleşmelerinin şekline ilişkin toplu iş sözleşmesi hükmünün geriye yürütülmesi ile bu şekle aykırı olarak yapılmış olan hizmet sözleşmelerinin geçersizliği ileri sürülemeyecektir. Bunun yanında hizmet sözleşmesinin sona ermesine ilişkin normatif nitelikteki toplu iş sözleşmesi hükümleri ile, toplu iş sözleşmesinin uygulanması, denetimi ve uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin borç doğurucu nitelikteki toplu iş sözleşmesi hükümlerinin de geçmişe etkili olarak yürürlüğe girmesine olanak yoktur73_.

Toplu iş sözleşmesi, sözleşme metninde belirtilmiş olan sürenin dolması ile başkaca her hangi bir işleme gerek olmaksızın sona erer. Sözleşmede öngörülen tarihin gelmesi veya sözleşmede kararlaştırılmış olan devam müddetinin sözleşmenin yürürlük tarihinden itibaren hesap edilmesi ile ulaşılacak tarihe gelinmesi halleri dışında toplu iş sözleşmesinin yürürlüğünün sona erdirilmesi TİSGLK.’nun yukarıda da değinilen 7/1 maddesi hükmü gereğince mümkün olmayacaktır. Hatta toplu iş sözleşmesinin tarafı olan işçi veya işveren sendikasının feshi, infisahı, faaliyetten men edilmiş olması yahut toplu iş sözleşmesi yetkisini kaybetmiş olması hallerinde de toplu iş sözleşmesinin sona erdiği söylenemez. Fakat; işverenin işini kesin olarak tasfiye ederek kapatması halinde ortada sözleşmenin uygulanacağı bir işyeri kalmadığından, toplu iş sözleşmesi, o işyeri için yürürlükten kalkacaktır74.

§ 5. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN KİŞİLER AÇISINDAN UYGULAMA ALANI