Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi

Bu araştırmada nitel ve nicel araştırma teknikleri birlikte kullanılmıştır.

Nitel araştırmada geçerlik, araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir (Kirk ve Miller, 1986; aktaran Yıldırım ve Şimşek, 2006). Toplanan verilerin ayrıntılı olarak rapor edilmesi ve

araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada geçerliğin önemli ölçütleri arasında yer almaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Nitel araştırmaya temel oluşturan ilkelerden birisi, gerçeklerin bireylere ve içinde bulunulan ortama göre sürekli bir değişme içinde olduğudur. Bu nedenle nitel araştırmada gerek iç gerekse dış güvenirlik kapsamında alınması gereken bazı önlemler vardır. Dış güvenirlik konusunda araştırmacının alabileceği en önemli önlem; gerek araştırmanın temel aşamaları, gerekse araştırma sürecindeki kendi konumu ve yaklaşımı konusunda ayrıntılı ve açık bilgi vermektir. İç güvenirlik konusunda da araştırmacı, araştırma yaklaşımını ve araştırmanın çeşitli aşamalarında (veri toplama, analiz gibi) yaptığı kontrolleri açık bir biçimde tanımlamalı ve okuyucuya araştırmanın tüm aşamalarında güvenirliğe yönelik hangi önlemlerin alındığını açıklamalıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Nitel araştırmada geçerliğin ve güvenirliğin sağlanmasında kullanılan önemli stratejilerden biri, çeşitlemedir. Çeşitleme farklı veri kaynakları, farklı veri toplama ve analiz yöntemleri kullanarak araştırma sonuçlarının inandırıcılığını artırmaya yönelik çabaların bütünüdür (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Bu nedenle bu araştırmada görüşme formu, eğitimi değerlendirme anketi ile odak grup görüşmesi veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler için analiz çeşitlemesi ile hem nitel hem de nicel analiz yapılmıştır.

Araştırmada kullanılan veri toplama araçları şunlardır: 1. Biyoetik Öntest Görüşme Formu

2. Biyoetik Sontest Görüşme Formu 3. Biyoetik Eğitimi Değerlendirme Anketi 4. Görüşme

Araştırmada kullanılan veri toplama araçlarının özellikleri aşağıda açıklanmıştır. Nitel araştırmada temel veri toplama araçlarından olan görüşme, uygulanan kuralların katılığına göre yapılanmış, yarı yapılanmış ve yapılanmamış olmak üzere üçe ayrılabilir (Karasar, 2000). Bu araştırmada öğretmen adaylarının biyoetik öğretimi konusundaki görüşlerini tespit etmek amacıyla standartlaştırılmış açık uçlu görüşme kullanılmıştır. Bunun için dikkatlice yazılmış ve belirli bir sıraya konmuş bir dizi

sorudan oluşan ve her görüşülen bireye aynı tarzda ve sırada sorulan sorulardan oluşan görüşme formu uygulanmıştır. Bu yaklaşım görüşmeci yanlılığını ve öznelliğini azaltmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Araştırmada öğretmen adaylarının bireysel olarak biyoetik öğretimi konusundaki görüşlerini tespit etmek için araştırmacı tarafından hazırlanan “Biyoetik Öntest Görüşme Formu” ile “Biyoetik Sontest Görüşme Formu” kullanılmıştır. Bu formlar hazırlanırken alan, dil ve ölçme değerlendirme uzmanlarından görüş alınmıştır.

Bu çalışmada fen bilgisi öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde biyoetik konularının öğretimine, öğretim sırasında karşılaşılabilecek sorunlara ve bu sorunların çözümüne yönelik görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla öğretmen adaylarından araştırmanın başında 11 açık uçlu sorudan oluşan bir “Biyoetik Öntest Görüşme Formu”nu yazılı olarak cevaplamaları istenmiştir. Bu form öğretmen adaylarının ahlak, etik, biyoetik, etik öğretimi, biyoetik eğitiminin önemi, biyoetik öğretiminde uygulanan metotlar ve sorunlar konusundaki önbilgilerini ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Formda yer alan soruların kapsam geçerliği alan uzmanları ile dil uzmanlarının görüşleri alınarak sağlanmıştır.

Araştırma boyunca yapılan uygulamaların araştırmaya katılan öğretmen adaylarının ahlak, etik, biyoetik, etik öğretimi, biyoetik eğitiminin önemi, biyoetik öğretiminde uygulanan metotlar ve sorunlar konusundaki görüşlerini nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla “Biyoetik Sontest Görüşme Formu” uygulanmıştır. Uygulanan bu form araştırmanın başındaki “Biyoetik Öntest Görüşme Formu”ndaki bazı ifadelerin araştırmanın sonunda kullanılabilecek şekilde uyarlanması ile oluşturulmuştur. Bu görüşme formunun kapsam geçerliği için de yine alan uzmanları ile dil uzmanlarının görüşleri alınmıştır.

Öğretmen adaylarının özellikle biyoetik öğretimi ve bu süreç sırasında ortaya çıkabilecek sorunlar ile çözümleri için yazılı olarak ifade ettikleri görüşlerini desteklemek amacıyla bir “Biyoetik Eğitimi Değerlendirme Anketi” uygulanmıştır. Bu anket 5 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm öğretmen adaylarının kendilerini ve aldıkları dersi değerlendirmeleri amacıyla hazırlanmıştır. İkinci bölümdeki sorular biyoetik konularının ele alındığı bir dersin nasıl daha iyi hâle getirilebileceği konusundaki görüşleri almak amacıyla hazırlanmıştır. Üçüncü bölüm biyoetik

konularının etkili bir şekilde işlenmesine yönelik öğretmen adaylarının görüşlerini almak amacıyla hazırlanmıştır. Dördüncü bölüm biyoetik konularının ele alınması sırasında ortaya çıkabilecek sorunlar ve bu sorunların çözümlerine ilişkin olarak öğretmen adaylarının görüşlerini almak amacıyla hazırlanmıştır. Beşinci bölümde öğretmen adaylarından, araştırma süreci sırasında yapılan uygulamaları dikkate alarak arkadaşlarını değerlendirmeleri istenmiştir. Burada bir çeşit akran değerlendirmesi yapılmaktadır. Ankette yer alan sorulardan bazıları 3’lü likert tip iken bazıları ise açık uçlu sorular şeklindedir. Öğretmen adayları açık uçlu sorulara görüşlerini yazılı cevaplar şeklinde verirken likert tipi sorularda ise görüşlerine en çok uyan seçeneği işaretleyerek cevaplarını belirtmişlerdir.

“Biyoetik Eğitimi Değerlendirme Anketi”nin kapsam geçerliği için de alan uzmanlarından yararlanılmıştır. Anketin güvenirliği için SPSS 11.5 paket programı kullanılmıştır. Bunun için anket Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Anabilim Dalı Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı üçüncü sınıfa devam eden ve araştırmaya katılmayan 51 öğrenciyle konuya ilişkin olarak yapılan pilot uygulama sırasında uygulanmıştır. Bu uygulamadan elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Ancak anket beş bölümden oluşmaktadır ve her bölümde yer alan soruların sayısı ve türü farklıdır. Bazı bölümlerde açık uçlu soru veya likert tipi ifadelerden sadece biri yer alırken bazı bölümlerde ise her iki tür ifadeyi de bulmak mümkündür. Bu nedenle anketin güvenirlik hesabı yapılırken her bölüm ayrı ayrı ele alınmıştır. Buna göre ankette yer alan A bölümü için güvenirlik hesabı yapılmış ve Cronbach’s α güvenirlik katsayısı 0.8209 olarak hesaplanmıştır. Ç bölümü için Cronbach’s α güvenirlik katsayısı 0.8250 iken, D bölümü için Cronbach’s α güvenirlik katsayısı 0.8484 olarak hesaplanmıştır. Hesaplanan güvenirlik katsayıları konusunda uzman görüşüne başvurularak, tespit edilen katsayıların yeterli olduğu görüşü alınmıştır.

Araştırmada kullanılan bir diğer veri toplama aracı ise odak grup görüşmesidir. Grup görüşmesi, araştırmacının bir kişi yerine çok sayıda kişiyle aynı anda gerçekleştirdiği görüşmeler için kullanılan genel bir kavramdır. Grup görüşmelerinin birçok türü vardır ve diğer görüşmeler gibi yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış veya yapılandırılmamış olabilir (Punch, 2005). Grup görüşmelerinde sorulara verilen yanıtlar, gruptaki bireylerin birbirleriyle etkileşimi sonucu oluşur. Gruptan bir bireyin sorulan soruya verdiği yanıtın diğer bireyler tarafından duyulması, onlara kendi düşüncelerini

verilen bu yanıt çerçevesinde oluşturma fırsatını verecektir. Yani grup dinamikleri sorulara verilen yanıtların kapsamını ve derinliğini etkileyen önemli bir etken olacaktır. Bireysel görüşmelerde akla gelmeyecek bazı konular, grup görüşmelerinde diğer bireylerin açıklamaları çerçevesinde akla gelebilir ve ek yorumda bulunmak mümkün olabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Bu nedenle araştırmanın son haftasında öğretmen adaylarıyla odak grup görüşmesi yapılmıştır. Bunun için araştırmada uygulama sırasında oluşturulan grupların sözcüleri ile -gönüllülük esas olmak üzere- görüşme yapılmıştır. Önce görüşmenin amacı hakkında bilgi verilmiş, kaydın temiz gerçekleşmesi için teker teker konuşulması gibi tartışma sürecine ilişkin bazı temel ve uyulması gereken kurallar açıklanmıştır. Görüşme sırasında elde edilen veriler kamera ile kayda alınmıştır. Görüşme kayıtlarına ilişkin veriler tezin “Bulgular ve Yorumlar” bölümünde yer almaktadır.